menu

De Onderwaterzwemmer - P.F. Thomése (2015)

mijn stem
3,38 (37)
37 stemmen

Nederlands
Sociaal

256 pagina's
Eerste druk: Atlas/Contact, Amsterdam (Nederland)

Bij de nachtelijke oversteek naar bevrijd gebied - in het laatste oorlogsjaar - raakt de veertienjarige Tin van Heel zijn vader kwijt. Een nacht en een dag en een avond waakt hij in de uiterwaarden, maar zijn vader komt niet meer boven water. Dertig jaar later reist een man, Tin van Heel, met zijn vrouw Vic naar de binnenlanden van West-Afrika om een Foster Parents-kind te bezoeken. Op de dag dat ze het dorp bereiken wordt Vic overvallen en meegenomen. Tin begrijpt dat hij niet moet afwachten maar handelen - wat de situatie juist gruwelijk uit de hand doet lopen. Weer dertig jaar later reist een kleinzoon naar Havana om zijn onbekende grootvader, Tin van Heel, van de ondergang te redden in een vervuild staatshospitaal. ''De onderwaterzwemmer'' gaat over onherstelbaar verlies en schuld daarover. En over redding, die komt wanneer je haar niet verwacht - maar die, onder water, steeds met je mee blijkt te zijn gezwommen.

zoeken in:
avatar van Donkerwoud
3,5
White man’s burden in de 21e eeuw

Thomése is pesterige kwajongen én literaire grootheid. Onder het vernislaagje van banaliteit en ranzigheid steken geraffineerde narratieve bouwwerken vol filosofische beschouwingen en cultuurkritische opvattingen. Met 'De Onderwaterzwemmer' (2015) vermengt hij banale platheid, intertekstuele verwijzingen uit 'J.Kessels: The Novel' (2009) en 'Het Bamischandaal' (2012) met zijn meer gevoelige kant van verlies en rouwverwerking uit gevoeliger proza als 'Schaduwkind' (2002). Mocht je nog nooit een roman van hem gelezen hebben, dan is deze titel de perfecte ontmoeting met het emotionele pathos en hilarische satire waar de beste man zijn oeuvre mee heeft opgebouwd.

De rechtlijnige roman bestaat uit drie akten, steeds in een andere tijdsperiode en op een andere plek op aarde. Daarbij is het plot zo dun dat het uitgeschreven kan worden op een bierviltje - man verliest twee keer een belangrijke persoon in zijn leven, tot slot is hij zelf stervende- maar de gelaagdheid zit in hoe geraffineerd het met genrevermengingen en lezersverwachtingen speelt. Eerste akte vangt aan met een identificeerbaar, naturalistisch uitgangspunt over een onschuldige jongen die een rivier oversteekt met zijn vader. De jongen bereikt zelf de overkant, zijn vader verdwijnt in het niets. Enige informatie is dat het de tweede wereldoorlog betreft en dat de twee bij het verzet zitten, maar verder blijft het gissen naar de vele details rond het tragische incident. Beeldend beschreven in de lijn der verwachtingen van sentimenteel proza, waarin het contrastrijke wordt geschetst van landelijk natuurschoon en bruisend dorpsleven tegenover innerlijke verscheurdheid van het jonge hoofdpersonage.

Het emotionele startschot zou in zoveel andere romans leiden tot een psychologische legitimatie van gebeurtenissen in het verdere verloop van de verhaallijn. Zo niet hier. Thomése vervolgt de tweede akte namelijk met een compleet andere toon en sfeer: vlijmscherpe, bijtende ironie rond een onuitstaanbaar egocentrisch heerschap dat neerdaalt in de ‘Heart of Darkness’ van donker Afrika. De jongen waar de lezer eerder emotioneel deelgenoot werd van een onbeschrijfelijk verlies, is inmiddels uitgegroeid tot een pathetische man van middelbare leeftijd: een zelfhatende seksist/racist, die onmachtig is om zich te wapenen tegen grotere ego's dan de zijne. Martin (verbastert tot Tin) is niet sterker of emotioneel meer gelaagd geworden door zijn identificeerbare verlies, maar de tragiek heeft hem gevormd tot een slappe zak, met een beschadigd mannelijk ego, die achter grotere schreeuwers aanhobbelt om zelf geen verantwoordelijkheid te hoeven nemen over zijn eigen levensloop.

Tin’s ‘blanke mannen complex’ leidt ertoe dat zijn vrouwelijke wederhelft, Vic, hem op sleeptouw weet te nemen naar een Afrika dat alle clichés en vooroordelen tart. Al op het vliegveld wordt het ruziënde echtpaar besodemieterd door corrupte gezagsdragers; een prelude op chaos en ellende die hen te wachten staat als zij verder neerdalen in een helse woestenij van het Afrikaanse continent. Nobele wilden en potentieel bedreigende woestelingen lurken op de neokoloniale blanke bezoekers. Geld maakt hongerige armoedzaaiers waar menselijke aasgieren naar smachten. (of denkt Tin dat alleen maar, in zijn angst om weer bestolen te worden!?) En wat heeft hij eigenlijk te zoeken in dit Afrika? Vrouwlief heeft jarenlang geïnvesteerd in het welzijn van een albino-jongetje voor een of ander dubieus Foster Parents project. Tin surft mee op het irrationele, idealistische wens tot wereld verbeteren van een vrouw die zelf met alle privileges en voorrechten van het veilige Westen is opgegroeid. De derde akte laat ik onbesproken omwille van het leesplezier, maar óók die heeft weer een onverwachte toon ten opzichte van de vorige twee episodes.

‘De Onderwaterzwemmer’ excelleert in dat het artificieel en geconstrueerd in elkaar steekt. Het is geen afgerond proza, waarbij de identificeerbare hoofdfiguur een psychologische ontwikkeling doormaakt, tot diepere inzichten komt en daarmee ons, de lezer, een kijkje in onze eigen ziel geeft. Integendeel, Thomése beschimpt lezersverwachtingen, neemt platte platitudes van romantisch gevoels-proza in de zeik. Sommige passages zou je eruit kunnen lichten en op een tegeltje plaatsen, zo ongemeend pathetisch als mogelijk. Hij confronteert de lezer met het artificiële, geconstrueerde van het medium roman als iets wat van gemeenplaatsen en goedkope sentimenten aan elkaar hangt. En toch weet diezelfde sardonische opzet, die schuurt, manipuleert en tart, op onverwachte momenten nog steeds te ontroeren. Vaak op momenten dat je het niet aan ziet komen en daarmee weet het eigenlijk nog meer te beroeren in een onwil om binnen de veilige lijntjes van lezersverwachtingen te kleuren.

Na zoveel lof mijnerzijds is het wellicht onbegrijpelijk dat de score laag uitvalt. Dat zit in een zeker woord met vijf letters, beginnend met een n, dat in het middenstuk op vrijwel elke bladzijde langskomt. Thomése provoceert graag door te pas en te onpas met het woord neger te strooien. Natuurlijk past dat prima in het racistisch gekleurde wereldbeeld van hoofdpersonage Tin. Natuurlijk is de roman ook ambigu en geenszins te essentialiseren tot alleen een racistisch statement (zoals gezegd, alles staat op losse schroeven, dus óók het subjectieve wereldbeeld van het personage) Natuurlijk is het óók een politiek incorrect statement tegen gutmenschen zoals ikzelf; altijd maar vissend naar gemakzuchtige argumenten om blanke auteurs van middelbare leeftijd te framen als zijnde alleen racistisch.

Desalniettemin laat het overdadig langskomen van een historisch beladen woord bij een wrange smet achter op een verder zo fijn geconstrueerde roman. Thomése had best wat creatiever mogen zijn dan veelvuldig de goedkope provocatie op te zoeken met een afzichtelijk en lelijk woord. Had zijn statement over de onschuldige aard van het woord neger bij een polemiek of essay gehouden, maar laat de literatuur een esthetische plek blijven waar creatief gezocht wordt naar manieren om heilige huisjes te bekritiseren, te ontmantelen of ter discussie te stellen.

avatar van Lalage
2,5
De gedachten zijn talrijk en de gebeurtenissen gaan zo langzaam. Er wordt spanning opgebouwd en dan wil ik graag weten hoe het verdergaat. Ik heb niet het geduld om eindeloos te filosoferen over de angsten van de hoofdpersoon.

De onderwaterzwemmer – P.F. Thomése | Lalagè leest - lalageleest.wordpress.com

avatar van Jason82
4,0
Bepaald geen lichte kost wat de schrijver me hier voorschotelde. Ik las het uit nadat we net moesten lezen dat het dappere Marokkaanse jongetje die in een diepe put gevallen was, het niet gered had. Dubbelop somberte vlak voor het slapen gaan, ik lag er nog tijden wakker van.

Het sterkste deel van dit boek vond ik de vele gedachtenspinsels van hoofdpersonage Tin. Deze man drijft op schuldgevoelens na het op jonge leeftijd verliezen van zijn vader en angsten voor de wereld. Hier en daar is het bijna humoristisch zo negatief als deze man alles benadert; op reis zijn is voor hem slechts een lange omweg naar datgene wat hij wil bereiken (thuis zijn, rust, etc...). Ik kon er regelmatig om grinniken. Maar afijn, het lachen vergaat je snel. Gelukkig sluit het boek af met enig optimisme, maar dat houdt alleen stand als je als lezer niet teveel stil probeert te staan bij alle verspilling van liefde, persoonlijke aandacht en tijd binnen dit bijzondere verhaal. In hoeverre mogen schuldgevoelens de rest van je leven zo bepalen? Ik bleef er nog een tijd over nadenken/mijmeren.

Gast
geplaatst: vandaag om 12:38 uur

geplaatst: vandaag om 12:38 uur

Let op: In verband met copyright is het op BoekMeter.nl niet toegestaan om de inhoud van externe websites over te nemen, ook niet met bronvermelding. Je mag natuurlijk wel een link naar een externe pagina plaatsen, samen met je eigen beschrijving of eventueel de eerste alinea van de tekst. Je krijgt deze waarschuwing omdat het er op lijkt dat je een lange tekst hebt geplakt in je bericht.

* denotes required fields.

Let op! Je gebruikersnaam is voor iedereen zichtbaar, en kun je later niet meer aanpassen.

* denotes required fields.