Muidhond - Inge Schilperoord (2015)

*****

Volkskrant recensie: Beperkt beschikbaar

****

NRC Lux Literaire fictie algemeen Besproken in NRC Besproken 17-04-2015 : Muidhond - nrclux.nl

Er wordt jonge schrijvers wel eens het volgende verweten: comfortabel middenklasseproza over champagneproblemen. Relatietoestanden, gedoe met kinderen, hier een flard burn-out, daar wat verveling-induced druggebruik. Huiskamerdramatiek, volledig afgesneden van een diepere thematiek, van wat er gebeurt in de wereld, of zelfs maar in een andere wijk. dixit Mark Cloostermans in de Standaard. Of hij hierin gelijk heeft laat ik in het midden. Wat ik wel weet is dat Inge Schilperoord in dit ijzersterk debuut laat zien dat het inderdaad ook anders kan. Een debuut schrijven waarin je je lezers in de huid laat kruipen van een pedofiel getuigt van ongelooflijk veel lef. Dit geloofwaardig en sterk brengen zonder te verzanden in cliché's getuigt van goed schrijversschap.

Door gebrek aan bewijzen keert de 'Ter Beschikking" gestelde pedofiel Jonathan terug naar het huisje aan de duinen waar hij leeft met zijn gelovige, astmatische moeder. Met veel goede voornemens en schuldbesef begint hij thuis aan zijn rehabilitatieprogramma. Door zich strikt te houden aan de opgelegde regels en dagindeling tracht hij zich staande te houden en aan zichzelf te werken. Als echter een nieuw buurmeisje langzaam maar zeker zijn leven binnenkomt wordt hij vanaf dag 1 op de proef gesteld. Angstvallig probeert hij tussen hem en de mensen en dingen om zich heen afstand te creëren. Elke handeling, elke aanwezigheid overdenkt hij, bang als hij is om te hervallen... Maar zoals het bij de alcoholicus gevaarlijk is één glas te drinken is het bij hem gevaarlijk de aanwezigheid van een jong meisje stilaan toe te laten, met alle gevolgen van dien.

Als lezer niet altijd even aangenaam en soms enorm confronterend omdat je het hele proces vanuit de ogen van de pedofiel bekijkt. Van enig mededogen is geen sprake, van kinderen blijf je af, punt. Maar toch..... Enerzijds zijn de beschrijvingen van hoe een pedofiel naar een kind kijkt walgelijk, anderzijds denk je wel: Het zal je maar overkomen, deze onstuitbare gedachten.

En deze flinterdunne lijn bewandelt de schrijfster weergaloos. Heel erg sterk gedaan.

Ik denk dat dit het beste Nederlandstalig debuut van het jaar zal worden voor mij. Dit is werkelijk heel erg goed. En ondanks het misschien afschrikwekkende gegeven:

Aanrader van formaat!

*****

Muidhond ? Inge Schilperoord - cobra.be

De auteur is forensisch psycholoog, ze heeft waarschijnlijk niet toevallig voor dit thema gekozen.
Mijn tegenzin bij dit boek gaat hand in hand met interesse, wat dan weer met een deel van mijn werk te maken heeft. Maar ook persoonlijk roept de roman aversie op. Zo heb ik ooit met een soortgelijk gevoel lang tegen Lolita aan zitten hikken, dat Lolita uiteindelijk een plek in mijn top tien had ik nooit verwacht.
Ik ben benieuwd hoe mijn waardering voor Muidhond zal uitpakken. Wordt vervolgd.

Op de achterzijde van Muidhond staat dat Inge Schilperoord met groot inlevingsvermogen en een ijzingwekkende narratieve beheersing schrijft. Daar ben ik het mee eens, de schrijfstijl van de auteur viel direct op, niet alleen in de zin van vertelkunst, ik vind haar proza strak zonder poespas. Tegelijkertijd zijn er ook bloemrijke omschrijvingen van de couleur locale, van de natuur waarin hoofdpersoon Jonathan veelal verblijft. Dat is niet vanwege mooischrijverij, het heeft een functie, het is dat wat Jonathan houvast geeft. Dit naast een heleboel andere dingen die ervoor moeten zorgen dat hij 'zo normaal mogelijk' leeft en de fout niet ingaat. Gelukkig noemt de auteur nergens een 'diagnose' maar het is wel duidelijk dat de man iets mankeert. Aanvankelijk lijkt het allemaal niet zo gevaarlijk, tenminste, als je niet zou weten dat het een pedofiel betreft... Ik vraag me al lezend dan ook vrij lang af wanneer en hoe een omslag plaatsvindt van 'gewoon' (een man die aardig is voor een buurmeisje) naar 'walgelijk' waarbij ik blij ben dat wat in gedachten van Jonathan plaatsvindt niet het meisje zelf overkomt.
Het slot is wat mij betreft totaal onverwacht maar ook verrassend (in deze niet hetzelfde).

3,5*
Wat vooral te maken heeft met blijvende tegenzin bij het thema en het perspectief alleen vanuit Jonathan.

Winnaar Bronzen Uil 2015

(De Bronzen Uil is een prijs van 5.000 euro voor de beste Nederlandstalige debuutroman van 2015)

Pedofiele zelfhaat van een underdog

'Muidhond' is een droomdebuut. Een maatschappelijk relevant onderwerp wordt verpakt in stilistisch broeierig proza, waarmee de ultieme anti-held van deze tijd - hij die zich seksueel verlustigt aan kinderen - een identificeerbaar, menselijk gezicht krijgt. Het werk is dan ook compositorisch trefzeker opgebouwd als een klassieke Griekse tragedie, waarin een situatie van kwaad tot erger gaat, terwijl het aan zichzelf lijdende hoofdpersonage steeds meer de controle verliest over eigen morele verantwoordelijkheid. Daarbij steeds een subtiele, onderhuidse spanning van wanneer het moment gaat komen dat de vriendelijke lobbes, dertiger Jonathan, zijn goedhartige hulpvaardigheid en zorgzaamheid verliest en zijn obsessieve drang naar seksuele overheersing uitleeft op zijn buurmeisje.

Schilperoord werd destijds door pers en publiek veelal geprezen om haar 'unieke positie' als forensisch psycholoog. De mate waarin beroepsdeformatie en psychologische logica in haar schrijven doorklinkt, is eerder een zwaktebod dan dat het werk er sterker door wordt. De roman is bezaaid met vakjargon als 'copingmechanismen', 'stressregulatie', 'cognitieve vervormingen' en 'risicosignalenkaart, met drie fasen'. Voor mij is het een zwakte als een zogenaamde 'psychologische roman' verwordt tot een personage die zichzelf continu psychologiseert; zijn gedachten en driften duidt en zich overgeeft aan eindeloze zelfreflectie. Wel goed aan de psychologiserende opzet is hoe het de worsteling neerzet van iemand die naarstig zoekt naar genezing van gevoelens van machteloosheid en weltschmerz. Hoe de pedofiele seksualiteit, meer dan een psychopathische kwaadaardigheid, een vechten tegen de bierkaai is van op verslaving gelijkende impulsen in een wereld vol verboden verlokkingen.

Schilperoord is op haar sterkst in de laatste passages: als Jonathan een eruptie aan tegenstrijdige, contrasterende gevoelens doormaakt van ontroering, beschermdrift, seksuele dominantie en zelfhaat. Onmacht voelend naar een wereld waar deze knuffelbare pedofiel heus het goede wil doen, maar waar zijn als natuurlijk aanvoelende aard wordt veroordeeld, gecriminaliseerd en gepsychologiseerd. Het gevolg is dat Jonathan een levensgevaarlijke zelfhaat en minderwaardigheidscomplex ontwikkelt. De passages waarin hij zijn seksuele gevoelens projecteert op een kinderlichaampje zijn opvallend zwoel en sensueel geschreven, terwijl Schilperoord het nooit banaal of goedkoop laat worden. Zij weet de lezer mee te nemen in de seksuele honger van iemand die nooit bevrediging kan en mag vinden door de verregaande consequenties van eigen geilheid.

Desalniettemin vind ik het niet het meesterwerk waar het door zoveel lezers voor wordt gehouden. Voor een roman met een pedofiel hoofdpersonage kleurt het namelijk opvallend veilig binnen de lijntjes en schuurt het te weinig. Jonathan heeft als personage namelijk een tikkeltje het Forrest Gump-effect: een hoofdpersonage dat in zijn onmachtige underdog-positie makkelijk identificeerbaar wordt, zelfs als zijn perversie tot kindermisbruik leidt. Op zichzelf niet erg, maar het is een personagebeeld wat door populaire media te gemakzuchtig ingezet wordt voor alle soorten handicaps, geestesgesteldheden en afwijkingen van de norm. Van een forensisch psycholoog verwacht je toch een meer gelaagd karakter dan de overbekende identificeerbare sul. Filmrechten zijn al verkocht, dus Barry Atsma (vermoedelijk...) kan al zijn lol op met op Amerikaanse Hollywoodcinema geënt geschmier.

Met het te identificeerbare hoofdpersonage gaat een behaagzieke, bitterzoete verteltoon gepaard. Zelfs de scherpe metafoor van de muidhond uit de titel (een karpersoort) doet veel concessies in voordeel van het leesgenot. Het schetst wederom een fijn identificeerbaar uitgangspunt, waarmee een sociaal complex fenomeen als pedofilie, wordt gevangen in herkenbare romantiek van fijne dierenliefde. Pedofielen zijn net mensen, want net als wij kunnen ze (soms misplaatste) affectie voelen naar mensen en dieren, daarmee meer problemen veroorzakend dan oplossend in hun pogingen om betekenis aan het leven te geven.

Ik mis rauwheid. Ik mis ontreddering bij de personages en bij mezelf. Ik mis iemand die meer is dan een sympathieke underdog, maar die gelaagd menselijk is en niet alleen knuffelbaar. Ik mis vernieuwende inzichten, diepgang zelfs, in al reeds breed uitgemeten discussies over pedoseksualiteit als sociaal fenomeen.

Mooie recensie Donkerwoud. Ik kan me voor een zeer groot deel bij je aansluiten. Wat ik er nog aan zou willen toevoegen: Ik was bang om het boek te gaan lezen. Maar doordat er toch wel veel veilige keuzes worden gemaakt en juist doordat de hoofdpersoon een wat voorspelbare karikatuur was, miste ik de "herkenbare walgelijkheid" of beter "walgelijke herkenbaarheid" waar ik stiekem net zoveel op hoopte als dat ik het vreesde. Dat het bij wijze van spreken je buurman zou kunnen zijn. Of zal het echt zo zijn dat alle pedofielen zielige figuren zijn als "pak hem beet" die voorzitter van belangenvereniging Martijn.

Vond het interview Inge Schilperoord/Wim Brands in Boeken interessant. Daar gaat zij in op de praktijk van haar werk en de literaire keuzes die zij hier maakt. Herinner me dat ze zegt dat elke pedoseksueel anders is. Dat zij mensen kent die echt kwaadaardig zijn, maar dat er ook veel gevallen zijn zoals zij die hier beschrijft: triestige mannen die met hun geaardheid in de knoop liggen.

Edit: Dit is 'm Boeken met Inge Schilperoord

Het is Inge Schilperoord gelukt: ik leef enorm mee met Jonathan, die lieve, zorgzame jongen. Natuurlijk roep ik in gedachten ook steeds: doe dat nou niet! Bel die psycholoog. Zet je over die angst heen. Laat je helpen. Maar het lukt hem niet, hij kan het niet. Dit is ontzettend knap geschreven, met mooie zinnen.

Muidhond – Inge Schilperoord | Lalagè leest - lalageleest.wordpress.com

Mooie recensie! En ik ben het met je eens, als ik aan dit boek terugdenk, aan Jonathan, heb ik het óok met hem te doen; dat is echt een verdienste van Inge Schilperoord. Stem bijgesteld.

Bij mij werd het ook hoger dan direct na het lezen

Gelezen en niet echt goedgekeurd. Helder en vlot neergeschreven, maar na een aantal pagina’ s slaat de verveling toe om nooit meer weg te gaan. Het lijkt allemaal een beetje gezocht, een boek dat niet geschreven is uit noodzaak of natuurlijke dwang maar eerder vanuit een gevoel van “Zal ik er maar eens een boek over schrijven?”. Dit neemt niet weg dat het taalgebruik heel zuiver is en de zinnen mooi zijn opgebouwd en vlot weglezen. Maar het klinkt allemaal zo bedacht. Je voélt gewoon hoe de schrijfster heeft zitten wikken, wegen en bedenken hoe ze de zaken zo mooi en literair verantwoord mogelijk kon formuleren. Neem daarbij de enorm vlakke karaktertekeningen van zoon en (vooral) moeder, en je krijgt een boek dat je, ondanks het gevoelige onderwerp, volledig koud laat. De vakkennis van de schrijfster vind ik hierbij allesbehalve een meerwaarde, het zorgt mijn inziens eerder voor onnatuurlijke scenes en gedachtengangen. Ook het einde is vergezocht. Ik had hier, na alle prijzen en lovende commentaren, veel meer van verwacht.

Maar lees vooral de recensie van Donkerwoud, die is er echt knál op, hij verwoordt meesterlijk wat ik vond van dit boek. Ik denk dat ik toch maar eens aan zijn top 10 begin (enkel Garp las ik al eerder..)

Een indrukwekkend en ingrijpend boek. De auteur neemt je mee in het leven van de pedofiele hoofdpersoon Jonathan. De worsteling van hem wordt heel integer beschreven. Aan de ene kant voelde ik zo nu en dan walging naar hem toe, maar aan de andere kant voelde ik ook medelijden. Zijn lieve zorgzame kant komt namelijk ook goed naar boven. Hij probeert zijn leven te beteren. Werkt er hard voor, maar het lukt hem niet.

Het is zeker een mooie roman die je aan het denken zet. Toch miste is ook hier en daar wel diepgang.

Hoe hij ook zijn best deed; de gedachten bleven. Of erger: ze groeide. Deze mensen zijn ziek, en hòe ze er ook tegen vechten, en welke oefeningen je ze ook meegeeft om aan zichzelf te werken; het zal nooit werken.
De vis werkte mijns inziens als katalysator tussen Jonathan en het meisje, iets wat uiteraard ironisch is, aangezien hij juist met deze vis afstand alsmede afleiding zocht.

Onlangs de verfilming in de bios gezien en die intrigeerde me enorm. Tijd dus om het boek er eens bij te pakken en na het lezen ervan kan ik enkel concluderen dat de film een slap aftreksel is van de roman.

Ik vond het boek vooral veel beklemmender dan de film. Zo is er natuurlijk het personage van Jonathan dat zich met behulp van de termen en opdrachten uit zijn werkboek probeert te wapenen tegen zijn afwijking. Zijn gedachten- en gevoelswereld worden met een oog voor detail en met een intensiteit uiteengezet die je compleet meeslepen en die het moeilijk maken om afstand te nemen van het vertelde, hoe graag je dat ook wil.

Dan zijn er nog de verstikkende hitte, de ziekelijke moeder, de viezige hond, de zieke vis, de buurt waar niks meer van over is omdat alles gesloopt wordt. Al die factoren dragen allemaal bij aan de enorm benauwende sfeer. Ik vind het een enorm knap debuut, hoop dat Schilperoord ooit nog eens met een tweede boek komt.