Lila - Marilynne Robinson (2014)

Langverwachte, nieuwe roman van Pulitzer Prize en Orange Prizewinnares .

*****

NRC Lux Literaire fictie algemeen Besproken in NRC Besproken 30-01-2015 : Lila - nrclux.nl

*****

Lila ? Marilynne Robinson - cobra.be

Interview met Marilynne Robinson over haar Gilead-trilogie

Weet iemand welke bijbelvertaling er wordt gebruikt in het origineel voor de bijbelcitaten, en uit welk jaar die vertaling komt?
In de Nederlandse vertaling van het boek wordt opmerkelijk genoeg geen gewag gemaakt van de bijbelvertaling die gebruikt is (misschien dus een hervertaling uit het Engels?), maar de taal is in elk geval enorm archaïsch en ik vraag me af waarom dat zo is.

Verder houd ik m'n mening nog even voor me, de andere kwartaalboeklezers mogen eerst spreken.

Het is blijkbaar de American Standard Version uit 1929. Wat op zich wel aardig klopt gezien de tijd waarin het verhaal zich afspeelt.

Ben inmiddels een heel eind op weg en ik ben vooral gecharmeerd van het hoofdpersonage zelf en van het tegelijk sobere en loepzuivere proza van Robinson. Het ziet er zo bedrieglijk eenvoudig uit, maar Robinson wordt niet voor niets vaak om haar techniek geroemd. Spectaculair proza schrijven kan iedere gek, in sobere bewoordingen een hele vergane wereld te voorschijn roepen kunnen alleen de grote schrijvers.

Het verhaal zelf vind ik trouwens net iets minder boeiend en de priester net iets te goeiig (zo'n type waarvan je vermoed dat hij stiekem katten mept en honden stenigt als niemand kijkt.) Maar al met al geniet ik er met volle teugen van!

Ik heb Lila twee dagen uit, ik laat wat ik gelezen heb nog wat neerdwarrelen.
Simpelweg omdat ik de rust wil nemen en hebben over een wat mij betreft in meerdere opzichten bijzonder boek een mening te geven. Ik wil dat niet even tussen de bedrijven door doen.
Daarbij speelt bij wat ieder mens meent natuurlijk eigen referentiekader mee, wat neemt iedere lezer daaruit mee. Ik denk nu al dat het best uit een kan gaan lopen en dat is prima.
Bijvoorbeeld ben ik helemaal niet geïnteresseerd naar welke bijbelvertaling dan ook. Maar goed, dat heeft met míjn referentiekader te maken. Ook: wat ga ik nu wel of niet delen? Want ja, het verhaal raakt mij.
Tipje van de sluier: opmerkelijk dat iemand een ogenschijnlijk simpel, helemaal niet zo origineel gegeven op eigen unieke en daarmee toch weer originele manier kan uitwerken.
Geen idee nog hoeveel *
Morgen misschien.

dutch2.0: bedankt, verhelderend.

Nou ja, er wordt nogal veel geciteerd en de "tale Kanaäns" die er dan wordt gehanteerd vind ik ronduit storend. Maar ik snap dat Robinson hiermee aansluit bij het tijdsbeeld dat ze schetst. Opmerkelijker nog vind ik dat de Nederlandse vertaalster dan klaarblijkelijk heeft doorvertaald vanuit het Engels. Ik zou daar graag enige uitleg/verantwoording over hebben gelezen in het boek.

Dat kan, zo zie je dat iedereen vanuit eigen invalshoek een boek leest.

Er was eens een man, een weduwnaar en vader van een overleden kind. Een dominee.
Er was eens een vrouw, ze probeert na een bar leven, een nieuw leven te beginnen met de dominee.
Verschillende werelden komen samen, de man en vrouw zijn eenzaam.
Op zich is dit gegeven helemaal niet zo bijzonder. Soortgelijke verhalen zijn er in grote getale waarbij details inwisselbaar zijn.
Toch heeft Marilynne Robinson een bijzondere roman geschreven. Wat rondkijkend op internet begrijp ik dat Lila gezien kan worden als het laatste deel van de Gilead trilogie.
Wat me direct aansprak was MR' stijl, rustig introduceert ze de personages Lila en John; op een manier dat ik ze in mijn hart sluit, met hen begaan ben. Ook andere personages komen goed uit de verf, met name Doll die in Lila's leven een belangrijke rol speelt. En vooral: minder is meer bij MR. Met kleine stapjes komt de lezer er achter wat Lila en Doll samen hebben meegemaakt, hoe dit doorspeelt in Lila's gedachten en gedrag. Die gedachtegangen van Lila vind ik opmerkelijk goed weergegeven en verweven met de rest van het verhaal. De tegenstrijdigheden, haar innerlijke gevecht maakt het verhaal interessant. Ook hoe aandoenlijk naïef en oprecht ze is. Zich 'ontdopen' bijvoorbeeld.
Ik vind het aannemelijk waarom Lila juist met John dat nieuwe leven wil beginnen, vooral door wat hij níet doet. Weer: minder wordt meer.
De focus van MR ligt in dit boek vooral op Lila, in mindere mate op John. De man die van kind af aan met God leeft. Evengoed met zijn angsten. Zeker wanneer Lila zwanger wordt. Ik vind de man niet overdreven braaf, eerder wat wereldvreemd, net als Lila. Ik had graag hem wat beter leren kennen, ik heb begrepen dat ik daarvoor het eerste deel van de trilogie kan lezen.
Treffend ook de 'vragen' die Lila stelt. Vragen waarop de haar man geen pasklare, laat staan voor haar geloofwaardige antwoorden heeft.
Heel goed vind ik dat MR nergens expliciet de wisselwerking tussen Lila en John uitlegt, terwijl MR een prima psychologisch inzicht heeft m.i.
Heel prettig vind ik dat het geloof van John natuurlijk in de roman verwerkt is, zonder dat het voor mij opdringerig wordt. Het is 'gewoon' een deel van zijn leven.
En toch, of misschien wel juist daardoor, ademt het boek tussen de regels door in alle opzichten geloof, hoop en liefde uit.
Twee mensen. Twee werelden en elkaar nabij komen.
En ze leefden ...

Voorlopig 4* (ik twijfel nog tussen 4* en 4,5*).

Ik blijf bij de mening die ik hierboven al ergens heb verwoord (redelijk verhaal, heel mooi geschreven, ongeloofwaardige priester). Al moet ik eraan toevoegen dat ik de laatste pagina's iets te zoetjes vond. Maar al met al een kwartaalboek waarvan ik flink heb genoten.

Misschien moet ik toch doorbijten om het uit te lezen gezien jullie allen zo positief zijn. Ben halverwege gestopt wegens het zeemzoeterige.

Aangezien je het zeemzoeterig vindt denk ik niet dat dat gaat veranderen, zeker omdat je al tot halverwege kwam. Wat zou verder lezen je kunnen brengen?
De stemmen lopen best uiteen, kijk maar in het stemoverzicht.
eRCee misschien wil jij iets melden over Lila? Jij hebt ook 2,5* gegeven.

Ach nee joh, afwijkende meningen worden op prijs gesteld. Als jij dat zo ervaart, zegt dat iets over jouw eigen individuele relatie met dat werk. Probeer anders te benoemen waarom het zeemzoetige jou tegenstaat.

Zeemzoeterig, dat vind ik nou een goede typering van gart waar ik zelf niet opgekomen was. De commentaren die Lila een “moedig” boek noemen of spreken van een van de meest aarzelende liefdesgeschiedenissen uit de literatuur begrijp ik dan ook niet. Robinson vermijdt elk vermoeden van moreel bederf of zelfs maar kreukbaarheid in haar personages, dat geldt voor Lila net zo goed als voor de dominee, en alle echte ellende wordt buiten beeld gehouden. Het boek is in dat opzicht ontstellend braaf en ook nogal saai. Zelfs Frederik van Eeden is in zijn Van de koele meren des doods nog explicieter dan Robinson als het aankomt op een bestaan als prostituee, om maar een voorbeeld te geven.

Het meest aardige aan het boek vind ik hoe het tijdsverloop vrij soepel door elkaar is geschud. Helaas hoor ik niet bij degenen die de gave hebben om te kunnen genieten van een sobere schrijfstijl (sober in de zin van alledaags lijkend): ik vond het allemaal maar mat beschreven en daarnaast deden de dialogen me vrijwel niks.

Binnen de Amerikaanse literatuur vormt Robinson wel een soort tegenwicht ten opzichte van het veel negatievere mensbeeld van eveneens sobere schrijvers als Faulkner, Fante en Yates en aan de andere kant tegen de bombastische, alomvattende Great American Novel van types als Jonathan Franzen en aanverwanten. Verder vormt haar positieve benadering van religie natuurlijk ook een minderheidsstandpunt binnen de literatuur. Wellicht dat ze het vanwege deze redenen zo goed doet aan de overkant van de grote plas, maar de bijval in de Nederlandse kranten is wat mij betreft moeilijker verklaarbaar. Ik laat verder werk van deze dame in elk geval aan me voorbijgaan, al wint ze nog tien keer de Pulitzer prijs.

Ik zou het geen moedig boek noemen. Meest aarzelende liefdesgeschiedenis vind ik te groots aangezet, maar aarzelingen aan beider kant, bij Lila en de dominee, zijn wat mij betreft glashelder.
Of bedoel je wat anders?



Vermijdt MR elk vermoeden van moreel bederf of kreukbaarheid? Wat maakt bijvoorbeeld dat Lila zich 'ontdoopt'?. Wat maakt dat ze zich na geboorte van haar kind zich zorgen maakt over zijn welzijn omdat ze zich heeft 'ontdoopt'?




Los van dat ik de 'echte' ellende zonder meer tussen de regels door lees vind ik het nogal verfrissend dat dit een keer niet breed is uitgemeten of uitgelegd.

Wat ik me dan wel afvraag: waarom is dit boek zoveel slechter dan Gilead? Daar had je het nog over 'een fraai portret van een gelovig mens'. Wordt die priester in Gilead dan zo anders neergezet dan hier?

Die goede recensies heeft ze trouwens ongetwijfeld te danken aan haar stijl. Zoals ik al eerder schreef: het lijkt zo eenvoudig, maar het is zo veel moeilijker dan spektakelproza.

De aarzelingen zijn er alleen binnen het frame van een al snel overeengekomen huwelijk. Ik kreeg nergens het gevoel dat het ergens "mis" zou gaan. Werkelijk aarzelende liefdesgeschiedenissen zijn degenen waar de liefde ook onvervuld kan blijven. Ik denk dan aan titels als Victoria van Hamsun, Oblomov, Night and Day (Woolf) en volgens mij ook Witte Nachten (en anders wel De Idioot) (ik heb er nogal wat gelezen merk ik, zegt misschien ook iets? ).


Ik vind dat veel meer een voorbeeld van de goedhartige naïviteit die Lila de hele tijd omgeeft, net als de dominee is dat iets om een beetje om te lachen maar verder niks ernstigs.


In mijn herinnering is dat boek in elk geval iets minder "zeemzoetig". Verder vond ik dat ook al niet geweldig (drie sterren) maar kan het vaak nog twee kanten op met een auteur. Dit tweede boek dat ik van haar lees is voor mij voldoende om te weten dat het proza van Robinson me niet ligt.

Wat de stijl betreft geloof ik je graag. Ik ben wel benieuwd wat je van de recensie uit de cobra vindt die liv hierboven heeft geplaatst. Mocht de schrijfster Nederlandse zijn geweest (Vonne van der Meer komt denk ik een beetje in de buurt) dan vraag ik me af of men ook dit soort dingen had durven schrijven.

Ik vrees dat sommige dingen niet 'uitgelegd' kunnen worden zonder het verhaal te verpesten.
Die moet je tussen de regels lezen, die zit in de lagen in en onder de woorden. Daar zit de emotie.
Juist waar je wat moet lachen vind ik het aandoenlijk, juist daar zit een enorme lading.
Ik ben het dus niet met je eens, heeft ook te maken met eerder genoemde referentiekader.
Geeft niks. We hoeven het niet met elkaar eens te zijn

Ik vind de recensie zelf prima, alleen de conclusie is denk ik een beetje kort door de bocht. Een 'beter' mens worden door het lezen van een boek lijkt me wat ambitieus. Wat dit boek, en andere soortgelijke boeken, wel degelijk doen, is een tegenwicht bieden aan al die boeken die de nadruk leggen op de ellendige kanten van het bestaan in plaats van de mooiere zaken. Die overdaad aan naargeestigheid is allicht nog een residue van het algehele gevoel van malaise na WO2 maar ik ben altijd wel weer blij als er een boek uitkomt dat hier wat tegenwicht aan biedt.

Verder ben ik het wel eens met Psyche als ze zegt dat de diepere lagen hier onder het oppervlakte van de woorden schuilen. De diepere lagen én de echte ellende. Als je wilt begrijpen hoe ellendig die hoerenkast was, moet je niet lezen wat er geschreven wordt over die tent maar over hoe Lila reageert op het personage Mack. Daarin zit alle eenzaamheid, hunkering en malaise verstopt.

Kijktip voor wie geïnteresseerd is in deze schrijfster: 31 januari was ze in het programma 'De nieuwe wereld'

De Nieuwe Wereld, 31 januari 2016 - Marilynne Robinson - eo.nl

Gracias! Fijn interview, alleen veel te kort. Had wat mij betreft nog wel een paar uur mogen duren.

Ook van mij dank!



Mee eens, sterker, met Marilyn Robinson zou ik wel een boom op kunnen en willen zetten.

psyche@

Mee eens, sterker, met Marilyn Robinson zou ik wel een boom op kunnen en willen zetten

Mag ik mee dan

Tuurlijk, maar zo komen we denk ik niet verder. Je kan een goed boek hebben vol naargeestigheid en een slecht boek vol tegenwicht. Mijn positie is dat Robinson teveel van het zeemzoetige in haar roman stopt om nog overtuigend te zijn, zowel als roman op zich maar ook als tegenwicht tegen andere literatuur. Of zoals ik met een lichte overdrijving tegen een vriend zei over Lila: W.G. van der Hulst is nooit ver weg.

Klopt helemaal. Mijn sterretjeswaardering heeft ook niks te maken met die nadruk op het goede, maar mijn leesplezier werd er wel groter van. Overigens: Robinson ontkent niet het slechte, ze weigert er alleen over uit te weiden. Ze focust liever op mensen die gebruikmaken van hun potentie om goed te doen (zie interview). Ik vond zelf alleen die priester niet overtuigend, de andere personages zeker wel. Alleen die laatste twintig pagina's waren te zoet, dat zeker.

Lila, het kwartaalboek, ik heb er al betere gelezen dat is waar, maar ik heb ook al heel veel slechtere boeken gelezen.

Je verwacht heel veel van dit boek omdat de recensies zo positief waren, de hype dat het boek op het nachtkastje van Obama had gelegen. Als je vanaf die hoge verwachtingen begint te lezen, kan het alleen maar tegenslagen. Maar als je dat uit je hoofd zet en heel objectief vanuit je eigen leeservaring gaat putten, dan wordt het gelijk een ander verhaal.

Een mooi verhaal, een wereld waarmee we bewust of onbewust geconfronteerd worden, maar die we zelf niet kennen. Door dit boek gaat een stukje van die wereld open. Armoede, dakloos zijn.

Het verschil tussen het heden en het verleden van het hoofdpersonage is heel frappant, doch op een - voor mij althans - toch wel wat chaotische manier weergegeven.

Dat chaotische schept soms verwarring, maar desalniettemin zorgt dat chaotische ook juist voor de mooie voorstelling, het scherpe verschil.

Mooi om te lezen hoe groot de aanpassing is van een zwerversbestaan naar het leven aan de zijde van een dominee, een wereld van verschil.
Mooi in beeld gebracht door de juiste woorden, de juiste vragen.


Ergens twijfelde ik tussen een 3,5 en 4, maar na het even te laten bezinken weet ik zeker dat dit boek toch wel een 4 sterren waard is. Ik heb er van genoten.

De eerste zestig à zeventig pagina's zogen me het boek in. Op gevoelige en meeslepende wijze wordt Lila in de wereld gezet. Maar dan gaat de meeste vaart uit het verhaal (alleen in de flashbacks komt die vaart een beetje terug, het lijken wel tussensprints...). Lila en haar denkwereld komen helemaal centraal te staan. En wat voor denkwereld. Wat kan een mens toch gecompliceerd in elkaar zitten en hoe fijngevoelig wordt dit beschreven. Maar tegelijkertijd kost het moeite om de aandacht erbij te houden, ook omdat de wereld rond haar zo goed is. Iedereen heeft het beste met haar voor maar inwendig blijft Lila maar moeite houden met al die goedheid. Gezien haar getroubleerde verleden is dat wellicht niet verwonderlijk maar af en toe zou je wensen dat ze het uitschreeuwde, dat ze kwaad werd over alles wat haar is aangedaan. Maar neen het blijven introverte bespiegelingen en dat is wat me opbreekt bij dit boek. Zonder meer prachtig geschreven en stilistisch heel erg knap maar de 'bite' ontbreekt. Het einde is zoals te verwachten was, misschien teveel happy end maar de goede boodschap of beter de boodschap van het goede staat nu eenmaal centraal in dit boek. Een goede beoordeling is op zijn plaats maar voor mij is dit niet een boek dat beklijft.

Eigentijds calvinisme

Ongeveer gelijktijdig met het lezen van Lila ben ik begonnen aan het kijken van de televisieserie 'True Detective' (2014). Die twee werken konden niet verder van elkaar afstaan dan mogelijk, maar voor mij is het extreme contrast mooi tussen religie als een apocalyptische bron van rampspoed en misère tegenover de intieme verteltoon in dit werk. Het is de algemene teneur in contemporaine cultuuruitingen rond geloof om religieuze beleving, zingeving en spiritualiteit te vangen in óf harde religiekritiek en kritisch existentialisme; óf om juist een evangeliserende (soms niet-christelijke) moraal door je strot te duwen. Individuele geloofsbeleving zit in de beeldvorming in huidig tijdsgewricht veelal gevangen tussen hard afzetten tegen of irritante dwingelandij ter vervanging van. Lila vormt daarin een welkom baken van contemplatieve nuance: kritiek noch preken voor eigen parochie.

Wat Robinson hier goed doet, is dat zij de aardse zoektocht van twee door het leven beschadigde personages - titelpersonage Lila en dominee John Ames - vervlecht met kritische lezingen van specifieke religieuze teksten. Terwijl personages zoeken naar hun eigen innerlijke rust, vergeving voor zondes, rouwverwerking en betekenis willen geven aan hun lijden, lezen zij die religieuze teksten door een eigentijdse lens van liefdevolle, humane overdenking. Uit interviews met Marilynne Robinson heb ik begrepen dat zij de, tegenwoordig negatief gekleurde, theorieën van Calvijn probeert her in te vullen door terug te gaan naar de basis. Eerlijk gezegd weet ik te weinig van calvinisme om iets zinnigs daarover te zeggen, maar het levert in ieder geval een genuanceerde roman op waar de religieuze lezing prima kan bestaan naast een aardse lezing. Naast een religieuze dialoog is het net zo goed een intieme dissectie van de relatie tussen een man en een vrouw, die allebei spoken uit hun verleden moeten overwinnen om nader tot elkaar te komen.

Voor een werk met conservatieve ondertonen heeft het een eigentijdse heldin als Lila in de hoofdrol. Haar relatie met dominee John Ames lijkt in alles in patriarchale disbalans te zijn (leeftijdsverschil, sociale positie, verschil in opleiding, anderen waarden aangeleerd tijdens de opvoeding), maar in deze roman vormt zij juist een krachtig tegenwicht aan de weifelende dominee. Haar unieke en anders-zijn is haar kracht, beslist niet haar zwakte. Een levenshouding vanwaaruit zij zich kritisch uitlaat over vrouwonvriendelijke elementen uit het rigide navolgen van bijbelpassages en traditionele Kerkelijke rituelen. Zij eigent zich het christendom toe vanuit haar positie als sterke, onafhankelijke vrouw; waarbij haar dominee steeds de angst heeft dat er een moment komt dat zij zich aan de geloofsgemeenschap zal onttrekken. Het creëert een fijne, gelijkwaardig verdeelde machtsbalans tussen de twee verschillende geslachten.

Hoe erg ik de nuance en het humane wereldbeeld van Marilynne Robinson kan waarderen; het werk begon bij mij óók enigszins te slepen naar het einde toe. Zoveel menselijke goedheid en ruimte tot vergevingsgezindheid levert namelijk niet noodzakelijk het meest spannende proza op. Niet dat het voor mij saai of onuitstaanbaar werd, maar ik merkte stilaan een verlangen dat het plot zich nu eens richting de meer duistere aspecten het leven zou gaan bewegen. Zo'n boek is het simpelweg niet. Dat vind ik op zichzelf een verdienste in een tijdgeest en cultuur, waarbinnen goedheid en religieuze ervaringen zo vaak worden getoond als contrasterend aan elkaar. Eens een nuancerend geluid dat je niet de kerkbanken in probeert te preken.

Fascinerend artikel over haar herintepretatie van het calvinisme n.a.v. de Gilead-trilogie: www.groene.nl/artikel/ik-vind-mijn-eigen-leven-nogal-onwaarschijnlijk

Een leuk onderdeel vond ik de flashbacks uit de tijd toen zij met Doll, Doane en anderen een zwervend bestaan leidde. Op bijna iedere bladzijde wordt de naam Doll genoemd, zo belangrijk was deze vrouw voor haar. Dit boek gaat over het leven van Lila Dahl, de domineesvrouw, die terugkijkt op haar jeugdjaren en ook over haar leven in Gilead, over haar huwelijk en zwangerschap. Het is een mooi vervolg op deel 1, Gilead, het boek dat de auteur schreef over ds John Ames en Deel 2:, Thuis, het boek over de familie Boughton. Een vierde deel getiteld Jack is inmiddels ook verschenen.