Avgust Chetyrnadtsatogo - Aleksander Solzjenitsyn (1971)

eRCee

Ben je nu op 14 augustus begonnen in augustus 14?

Dat zou best kunnen, maar niet bewust.

Dit is trouwens echt een goed boek en ik zal later proberen toe toe te lichten waarom.

Een paar dagen nadat ik het boek had uitgelezen, dat dacht ik althans, zag ik tot mijn schrik dat mijn uitgave slechts deel 2 betreft. De sterretjes op de kaft hadden blijkbaar de bedoeling om dit uit te drukken. Ik vond het al zo gek dat het boek bij hoofdstuk 32 begon en wat je noemt in medias res, maar ja, het is dan wel precies 14 augustus...

Hoe dan ook, ik laat m'n stem toch maar staan en zal mijn best doen om deel 1 nog eens op te sporen (wat nog niet mee zal vallen). Augustus veertien II is in elk geval een zeer leesbaar oorlogsboek over WO I vanuit het Russisch perspectief. Er is geen centraal personage; wel volgen we kris-kras verschillende mensen, sommige lang en sommige kort, maar er is steeds veel oog voor het totaalplaatje. Zo zijn er bijvoorbeeld zogenaamde synoptische hoofdstukken zonder handelende personen.
Anders dan in de westerse boeken over WO I is er tussen de Russen en Duitsers in Oost-Pruisen sprake van een dynamisch front. Geen loopgravenverhalen dus, sterker nog, het aantal gevechten dat wordt beschreven is sowieso vrij beperkt. De hoofdmoot van de oorlogshandelingen bestaat uit troepenverplaatsingen en tactische manoeuvres. Wat ook erg opvalt is dat de regimenten nog vaandels hanteren en dat trots en eer een aanzienlijke rol spelen.

De insteek van Solzjenitsyn, die dit behoorlijk patriottistische boek schreef net voor zijn verbanning uit de Sovjet-Unie, is vooral het bekritiseren van de aristocratische legerleiding. Apathie, onkunde en lafheid van diverse generaals luiden in Augustus Veertien de ondergang van het Russische leger in. Er zit echter geen moraliserende ondertoon in het boek en ook wordt "het volk" niet opgehemeld, noch een ideologie. Solzjenitsyn schrijft om recht te doen aan de geschiedenis.

Het hele boek leest makkelijk, heel anders dan de Goelag Archipel in mijn fragmentarische herinnering, en ik had elke keer zin om het weer op te pakken. De mooiste passages zijn toch die waarin wél een personage wordt gevolgd. Met name de lijn rondom kolonel Worotyntsev is sterk, vooral zijn ontsnappingstocht met de restanten van een vluchtend regiment, waarbij de begrafenis van kolonel Kabanov de meeste indruk maakt. Ook het slothoofdstuk, waarin Worotyntsev al zijn grieven op tafel gooit voor de broer van de Tsaar, is geweldig. Het was de bedoeling dat er nog meer delen zouden volgen, waarvoor Solzjenitsyn twintig jaar of meer uittrok, maar volgens mij is het daar nooit van gekomen.

Augustus Veertien is dus een zeer knap oorlogsboek (neigend naar vier sterren, ware het niet dat het werk voor het einde nogal inzakt). Ik heb het gevoel dat Sozjenitsyn wat teveel in de hoek van de dissidentenliteratuur is gestopt en nu als schrijver vergeten dreigt te worden. Dit boek bewijst overtuigend dat dit onterecht is.

Tot mijn grote geluk bleek een vriend deze titel in z'n kast te hebben staan. Dat zijn de betere vrienden. Helaas wel in een Engelse vertaling, maar het moest maar. (Van twee delen is in deze uitgave overigens in het geheel geen sprake).

Aanvankelijk lijkt het wel een heel ander boek. Niet op het gebied van stijl en sfeer, want eigenlijk maakt de taal waarin je Augustus veertien leest nauwelijks wat uit. Maar de eerste negen hoofdstukken zijn ver van de oorlog gesitueerd. Pas in het tiende hoofdstuk verlegt Solzjenitsyn de plaats van handeling naar het front, met de zin "Darkness had fallen, [...]".

Wat dan volgt bracht me gelijk weer terug bij de leeservaring van vorig jaar zomer. Solzjenitsyn schetst op geraffineerde wijze zowel het grote plaatje van de Russische oorlogsvoering, meer bepaald dat van het tweede leger in Pruisen, als de wederwaardigheden van diverse individuele personages tijdens deze campagne. Het oordeel van de schrijver over vele generaals en leidinggevenden is hard. Misschien had hij zelfs iets meer alleen de personages moeten laten spreken en zichzelf wat meer op de achtergrond moeten houden in dit opzicht. Je kan als lezer alleen maar verontwaardiging voelen over de combinatie van incompetentie en lafheid bij het grootste deel van de legerleiding (Solzjenitsyn pakt uit met deze zin: "Evil people always support each other; that is their chief strength"). Daardoor raak je automatisch nog meer betrokken bij het handjevol helden dat opduikt in de 500 pagina's: kolonel Kabanov, generaal Martos, generaal Samsonov (ook hij uiteindelijk) en vooral Vorotyntsev.

Dat ik vorig jaar heb genoten van de tweede helft van het boek zonder dat ik het eerste had gelezen, en dat ik nu van het eerste deel heb genoten terwijl ik het tweede al kende, zegt wel iets over de kracht van Augustus veertien. Het boek is ambitieus van opzet maar trekt de lezer direct de omstandigheden in, Rusland in. Fraaie natuurbeschrijvingen en inkijkjes in de Russische volksaard zijn volop te vinden, van alle lagen van de maatschappij, maar ook loopgravenscenes en politieke intriges.

Een prachtig, compleet boek, uniek in zijn soort. Vier sterren is onontkoombaar.

Een kleine verduidelijking over de Nederlandse en de Engelse versie. De Nederlandse vertaling Augustus veertien uit 1971 omvat 2 delen. De Engelse versie uit 1984 (de eerste Engelse vertaling was net als de Nederlandse in 1971 gepubliceerd) is een aanzienlijk uitgebreide versie van zo'n 800 pagina's onder de titel August 1914.