The Man Who Mistook His Wife for a Hat - Oliver Sacks (1986)

Het menselijk brein is denk ik het fascinerendste wat er bestaat: "materie komt tot bewustzijn" (McEwan). De kracht van dit boek ligt echter niet eens zozeer in de fascinerende, neurologische rariteiten die worden beschreven maar in de menselijke toon waarop dat gebeurd. Sacks heeft een prettige, open blik en kijkt verder dan de oppervlakkige afwijkingen. Dit geeft vaak verrassende perspectieven; zijn analyse van de onderwaardering van de rechterhersenhelft, het starre denken in uitval, en het negeren van de kwaliteiten die in mensen overblijven (of zelfs ontstaan) in de 'mechanische' neurologie is treffend.
De verhalen die Sacks beschrijft zijn vaak ontroerend. Jammer is dat hij soms iets teveel herhaalt en steeds terug- en vooruitwijst naar andere verhalen. Dit versterkt het verzamelbundel-karakter van De Man die zijn Vrouw voor een Hoed Hield. Wel sterk vind ik zijn verwijzingen naar andere literatuur en de belezenheid en algemene ontwikkeling die hieruit spreken. Goeie eigenschappen voor een dokter. Misschien dat Sacks daardoor bereidt is uit zijn rol te stappen en van zijn patienten te leren. Zoals ook wij weer kunnen leren van zijn gevalsbeschrijvingen. Ze laten namelijk wezenlijke dingen zien over mensen. 3*

Op de een of andere manier kruist Oliver Sacks regelmatig mijn pad en interesse. Volgens mij zag ik hem in '93 voor het eerst in Een Schitterend Ongeluk van de VPRO, samen met o.a. Rupert Sheldrake.
Van deze serie is overigens een boek met dezelfde naam uitgegeven. Even intikken op google...
Een paar van deze wetenschappers waaronder Sacks hebben een onuituitwisbare indruk op me gemaakt. Aangezien ik voor mezelf even een aankoop stop heb: hij staat op nu mijn (bieb)lijst.

Overlap met Douwe Draaisma, maar dan toch minder

Nou. Oliver Sacks is een neuroloog, Douwe Draaisma een psycholoog. Dat zie je wel duidelijk terug in de boeken hoor. Daarbij is Sacks natuurlijk veel eerder geweest dan Draaisma en erg invloedrijk.

Maar hoe dan ook een schitterende titel. Moet elke keer dat ik hem zie glimlachen.

Heel mooi boekje, met pakkende verhalen die vooral duidelijk maken hoe onwaarschijnlijk wankel het evenwicht in de hersenen eigenlijk maar is - de kleinste verschuiving en je krijgt de meest bizarre, haast onvoorstelbare resultaten. Zoals vaak gezegd is de kracht van dit boek voor een groot deel de exotische en bizarre aandoeningen waar Sacks patiënten aan lijden, maar zou het boek nooit zo goed en mooi geweest zijn zonder zijn milde, steeds respectvolle manier van beschrijven. Steeds legt hij er de nadruk op het menselijke aspect, de manier waarop zijn patiënten trachten te overleven en de verbazingwekkende veerkracht die velen toch blijken te hebben.
Het eerste deel van het boek is met voorsprong het sterkste, omdat hier de meest fascinerende verhalen aan bod komen. Later verzwakt dat een beetje, ook omdat je als lezer eigenlijk begint te wachten op de volgende overdonderende ontdekking terwijl naar het einde toe eigenlijk meer bekende neurologische verschijnselen aan bod komen. Zoals Ercee al zegt stoort het ook een beetje dat Sacks steeds opnieuw verwijst naar andere patiënten die je helemaal nog niet kent als je nog niet zo ver bent, zodat die verwijzingen onzinnig zijn. Het boek eindigt ook heel plots, als neurologisch leek verwachtte ik op het einde nog een soort conclusie of overkoepelend woordje, maar dat komt niet. Sommige technische uitleg ging mijn petje ook ver te boven - maar ik vermoed dat het in vergelijking met soortgelijke boeken allemaal nog goed meevalt

Een absolute aanrader zou ik wel durven noemen, vooral omdat je zoveel dingen ontdekt waar je geen flauw idee van had - literair had het nog wat straffer gekund, maar voor een dokter schrijft hij toch pakken duidelijker dan het gemiddelde, dat is toch al iets

Sacks
Hoe te beoordelen? Sacks is vast belangrijk geweest voor zijn vakgebied. Dat is voor mij als lezer onbelangrijk.
Het boek:
De verhalen zijn chaotisch, heen en weer springend tussen de verschillende gevallen en tussen de diverse onderzoekers. Er is geen eindconclusie, er wordt slechts opgesomd.
De inhoud:
Je kijkt tegen betaling naar een freakshow, zoals vroeger op de kermis en tegenwoordig op de televisie. Hoewel met respect behandeld, is de patiënt er voor de onderzoeker; de onderzoeker heeft de patiënt niets concreets te bieden.

(Als je door een organische stoornis verandert, hoe "vrij" ben je dan zonder organische stoornis?)

Begrip. Acceptatie. Respect. Sacks laat zien dat deze patienten vaak niet alleen een gebrek hebben, maar dat dit ook juist iets extra's creeert wat gewone mensen niet hebben, een uiting van de fenomenale capaciteiten van het brein.

Typerend was een fragment dat Dick Swaab onlangs toonde in zomergasten, van de man die model stond voor Rainman in onmoeting met een andere persoon met het 'savantsyndroom'. Zij zien zichzelf, terecht, als geniaal.

Vind 'freakshow' derhalve geen goede typering. Dat is eerder het omgekeerde van wat Sacks doet; mensen negatief beoordelen vanwege hun afwijkend zijn en geen oog hebben voor de waarde daarvan.

Daar heb ik een stukje van gezien. Het was geweldig om de herkenning bij beide lotgenoten te zien.


"Sacks laat zien". Hij stelt ten toon, ook al is dat met positief oogmerk. De tentoongestelden hebben er zelf niets aan. De neuroloog kan niets voor de meesten van hen doen.
Natuurlijk is het goed als men erover nadenkt. En freakshow is een wat straffe term, maar de gedachte eraan drong zich tijdens het lezen op en de term werd verderop in het boek ook door een van de patiënten gebruikt.

Je moet de ziekte en de zieke werkelijk begrijpen om deze ziektegeschiedenissen zo te beschrijven als Sacks doet, dat is meer dan tentoonstellen. En daarmee creeert hij wellicht een breder begrip voor deze mensen.

Sacks begrijpt de ziekte wel. Met MRI komt hij vast nog een stapje verder.
Mijn ervaring is dat je begrip krijgt voor afwijkende mensen als je direct met hen in contact komt. (en zelfs dan lukt dat niet iedereen). Maar als dit boek helpt is dat meegenomen .

Edit:
Ik blijf erbij dat de mensen waar het boek over gaat er niets aan hebben. Voor of na publicatie, de neuroloog heeft hun niets te bieden..

Een klein tegenvaller, deze verhalenbundel van Oliver Sacks. Ik had gehoopt op wat meer diepgang en ik ben het dan ook eens met de kritiek die eerder geuit is door Pythia. Wel moet gezegd worden dat het een zeer positief geschreven boek is, maar ik stel mij logischerwijs wel de vraag in hoeverre dit dan een goed beeld geeft van de werkelijkheid. En dat is toch heel jammer.

Interessante cases over mensen die de dokter ontmoet die allemaal iets in de hersenen hebben waardoor het niet gaat zoals het moet of waardoor zij gebeurtenissen anders ervaren. Ik vond het mooi om te lezen hoe dat ging, hij heeft het van dichtbij meegemaakt en de dingen die hij heeft gezien zijn niet alledaags. Wat ik een tegenvaller vond van het boek is dat het ergens een conclusie heeft. Het is een opsomming en daarna door naar de volgende. Ook was het in sommige gevallen moeilijk om te lezen / volgen.

In de prachtige film Mary and Max (geen kinderfilm, ondanks wat de stijl doet vermoeden), zit een van de personages op een bepaald moment in dit boek te lezen.

Zeker het kijken waard.
Mary and Max. (2009) - IMDb - m.imdb.com

Sacks schetst een beeld van elke persoon en vertelt hoe diegene hiermee leeft, met vallen en opstaan. Hij legt amper uit wat de oorzaak van deze aandoeningen is, al vallen er wel veel medische termen. Ik zoek tevergeefs naar een woordenlijst. Ook worden allerlei namen en titels genoemd zonder toelichting.

Het gevoel bekruipt me dat de geportretteerden te kijk worden gezet als een soort rariteitenkabinet, zonder dat het begrip oplevert voor hun situatie. Wat een tegenvaller.

De man die zijn vrouw voor een hoed hield – Oliver Sacks | Lalagè leest - lalageleest.nl

Er zit een subtiel hellingsvlak tussen tonen en ten toon stellen, getuige de bovenstaande reacties. Naar mijn oordeel doet Sacks het eerste. Hij benadrukt meermaals het aanpassingsvermogen van de patiënten. Sterker nog, soms lijkt een aandoening welhaast voordelig. Zo denk ik aan het intuïtieve begrip van wiskunde dat de tweeling, John en Micheal, heeft. Het is jammer dat het boek als los zand aanvoelt, aangezien de centrale gedachte steekhoudend is: een neurologische aandoening moet tevens buiten een medische testomgeving worden beoordeeld . Een patiënt is immers meer dan een neurologisch curiosa, hij is vooral een mens binnen een bepaalde sociale context.

Dit boekje maakte veel indruk op me toen ik het als jongere las. Dat heeft ook te maken met de interesse in drugs en filosofie die ik toen had: het is fascinerend om een geheel nieuwe ervaring of waarneming te hebben. De kritiek die ik hierboven lees kan ik niet goed volgen: het boekje heeft structuur (uitval, overdaad en verandering zoals ook drugs worden ingedeeld in verdovende, stimulerende en bewustzijnsveranderende middelen) waarbij Sacks bewust een benadering kiest die afwijkt van de gangbare, klinische benadering. Zoals ik het beschreef naar aanleiding van de documentaire over Sacks in 2019:

Het boek heeft inderdaad vier delen (De Wereld Der Onnozelen ben je vergeten), maar de verhalen worden onvoldoende gerelateerd aan een centrale grondgedachte. Een conclusie ontbreekt. Er zijn bovendien onnodige vooruitverwijzingen. Het boek kwam al met al opsommerig over.

Dit gebrek aan een (inzichtelijke) rode draad, doet afbreuk aan de (impliciete) boodschap van het boek. Mijns inziens probeert Sacks het nut van de, door jou beter omschreven, methode te tonen, maar dit komt niet goed uit de verf. Ik kan mij daarom wel voorstellen dat de indruk onstaat dat de patiënten ten toon worden gesteld.