Zapiski Soemassjedsjego - Nikolaj Gogol (1835)

Briljante novelle van Gogol. Niet alleen neemt hij de Russische standenmaatschappij van tsaristisch Rusland op de hak, maar ook wordt 'gekte' als ziekte beschreven. Gogol geeft meerdere voorbeelden van gekte, gepersonifieerd in de schrijver van het dagboek.
Van puur absurdisme (pratende honden) tot schizofrenie (de schrijver waande zich de nieuwe koning van Spanje, en hij meende ook echt meegenomen te zijn naar Spanje), Gogol lijkt zich er moeiteloos doorheen te werken.
De climax van het verhaal is alleen al te zien aan de dagen waarop er in het dagboek wordt geschreven: het begint normaal met twee dagen in oktober, een weekje in november, en op 3, 5 en 8 december. Maar op de volgende bladzijde is het opeens 43 april 2000, en uit zijn eerste zinnen blijkt al dat hij inderdaad het toppunt van gekheid heeft bereikt:
Vandaag is een dag van triomf! Spanje heeft een koning. Hij is terecht. Die koning ben ik.

Leuk boekje over een man wiens hersenspinsels zo de overhand nemen dat hij niet meer weet wie hij is in werkelijkheid en wat hij wil in zijn fantasie waardoor hij
uiteindelijk zal eindigen in een krankzinnigengesticht.

3,5 *

De spoiler van Dexter maakt me wel heel erg aan het lachen. Het maakt me ook wel benieuwd, maar laat ik eerst Dode Zielen eens proberen... Licht al een tijdje vanaf een boekenplank naar me te zwaaien .

Het zou om te lachen zijn als het niet zo triest was.

Het Nederlands van vertaler Arie van der Ent vond ik heel fijn om te lezen.

Ik denk dat dit boek in 1834 de giller moet zijn geweest in Petersburg. Nu is het nog leuk om lezen maar ook niet meer.

Mee eens.
Zoals ik al eerder zei:'het is een leuk boekje' maar heeft als de meeste andere boeken van Gogol de tands des tijds niet doorstaan.

Dagboek van een Gek wordt, evenals Hersenschimmen, van Bernlef, verteld vanuit het perspectief van de patiënt. Niet slecht voor 1835.

Mooi verhaal van Gogol, komisch en tragisch tegelijk, knap gedaan.

gogol is een baas. Ik ga meer van hem kopen

Sterk begin, een wat minder einde. Nu ben ik geen groot fan van absurdisme, maar soms is het nog best te pruimen, zeker als het met een protie droge humor wordt gebracht, zoals ook Herman Finkers dat doet. En dan ook alleen als het absurde niet al te grootse vormen aanneemt. En dat gebeurt hier. Zo nu en dan zat er nog best een aardig stuk tussen, of een citaat om bij te schateren, maar de laatste bladzijden ben je mijn aandacht kwijt met dit absurde gedoe.
Anderzijds is het wel een leuke manier om te tonen hoe iemand langzaamaan gek aan het worden is en hoe zich dat vertaalt in zijn schrijven. En het eerste gedeelte was ook sterk, mooi en ontroerend om te lezen. En ergens vond ik de manier hoe de honden brieven schreven ook best grappig, vooral door de nette formele en hooghartige toon die ze voerden in de correspondentie.
3.5*, vooral door sterke stukken in het erste gedeelte.

Inventief gebruik van de structuur van een dagboek om ''de taal van de gek'' mee vorm te kunnen geven. Het mooie is dat er een soort transformatie plaatsvindt van iemand die nog enigszins mee kan komen met de wereld om zich heen, maar die gaandeweg het verhaal steeds gekker gaat worden. Het maakt het schrijnend dat de lezer die gekheid al van mijlenver aan ziet komen, terwijl het hoofdpersonage volhardend is in zijn overtuiging dat het een normale gang van zaken betreft. De novelle weet ook het volstrekt egocentrische van een geestesziekte te vangen. Ik kan minder met de historische context van de rangen- en standenmaatschappij van het Rusland dat beschreven wordt. Daarom blijft er het gevoel bestaan dat ik het niet helemaal kan snappen in al zijn facetten.

Inderdaad een aardig boekje, verhaal eigenlijk, er zitten enkele fraaie passages tussen en de opbouw (vooral het datagebruik) is aardig; toch kreeg ik het idee dat het echt geslaagde of briljante me ontging. Daarin sluit ik me ook aan bij Donkerwoud: ik kan de historische context moeilijk peilen/inschatten, en die deed me daarom ook weinig. Daarnaast vond ik het einde niet al te overtuigend, het absurde werd voor mij daar te eendimensionaal en voorspelbaar (en absurd).

Ik had overigens een vertaalde editie met tekeningen erbij, die verder nergens werden toegelicht; weet iemand meer over deze uitgave?

Wim Brands vertelde onlangs in VPRO Boeken dat hij de Amerikaanse pscyhoanalyticus Darian Leader - naar aanleiding van het verschijnen van diens boek What Is Madness? - had gevraagd of hij hem in één zin een definitie kon geven van waanzin. Leader antwoordde dat hij daar maar één woord voor nodig had, namelijk: "zekerheid".

Uitzonderlijk goed verhaal vond ik het, tragisch uiteraard, maar met een heerlijk absurdisme, zoals met die hondjes (Dat lieg je, vuil rothondje!), of die bizarre datums (86 maartober). Ook erg goed gedaan vond ik de overgang in zijn gedachten aan het eind, dat hij eerst nog denkt dat het om een ridderlijk gebruik gaat bij de toetreding tot een hoogambt, maar kort daarna ervan overtuigd dat hij in handen is gevallen van de inquisitie. Ik heb Propritsjin in ieder geval voor altijd in mijn hartje gesloten.

Bah, vuilak...!

Waarom weet ik ook niet, het is verder nergens op gebaseerd, maar telkens wanneer ik het nummer Idioteque van Radiohead beluister, zit dit boek/Propritsjin in mijn hoofd.

Mooi nummer en een mooi verhaal. Prima combi

Zonder meer.

Propritsjin vanuit de Mad Studies binnen de Russische Rangorde bezien

Het (als ik dit schrijf) nieuwste nummer van het literair-wetenschappelijke tijdschrift Vooys had als thema ‘Waanzin’. In dit nummer stond een artikel van cultuurwetenschapper Charlotte van der Veen waarin ze pleit voor een “relationele conceptualisering van pijn en waanzin”. Aan de hand van de performance ‘Mental’ van activist en performancekunstenaar James Leadbitter laat Van der Veen zien hoe waanzinnigheid en pijn voorbij de individuele ervaring kunnen worden bezien. Hierbij beweegt Van der Veen zich binnen het (relatief jonge) onderzoeksveld Mad Studies. Binnen Mad Studies wordt waanzin geherinterpreteerd als het resultaat van structurele ongelijkheid en worden negatieve emoties gedepathologiseerd, waardoor een groot aantal ervaringen niet langer uitsluitend wordt gelezen in het medisch discours van symptomen en diagnoses. Aan dit artikel deed deze novelle van Gogol mij erg denken.

De protagonist Propritsjin is werkzaam als ambtenaar. Vanaf de eerste bladzijde is het al duidelijk hoe onzeker hij is en hoe zeer hij bezig is met rangen en standen. Naast een knap staaltje foreshadowing met betrekking tot de verwarring et cetera laat dit fragment ook zien hoezeer Propritsjin bezig is met zijn positie in de hiërarchie.

En dat is niet zo vreemd als je bedenkt dat dit boek in 1835 verscheen, toen in het keizerlijke Rusland nog sprake was van de zogenaamde “Rangentabel”, een hiërarchisch systeem dat Peter de Grote in 1722 invoerde. De rangorde bestond uit veertien niveaus en moest de verschillende functies binnen het leger, de rechtbank en de overheid rangschikken. In theorie begonnen alle edelen onderaan bij niveau veertien, en konden ze stijgen naarmate ze belangrijkere functies bekleedden voor de tsaar. Elke promotie vereiste uiteraard de benodigde kwalificatie en bij promotie binnen de vijf hoogste rangen moest de tsaar himself zelfs goedkeuring verlenen. Pas onder het Bolsjewistisch beleid in de Russische Revolutie van 1917 werd de Rangentabel formeel afgeschaft. Propritsjin is zogenaamd titulairraad, en daarmee zit hij op de negende rang van de tabel.

Propritsjin is verliefd op Sophie, de dochter van de directeur. Vanaf het moment dat Propritsjin verliefd is, sijpelt er steeds meer gekte zijn verhalen binnen. Zodra hij ontdekt dat het hondje van Sophie, Madgie genaamd, een briefwisseling houdt met een ander hondje, is Propritsjin vastbesloten om die brieven te onderscheppen, in de hoop dat Madgie af en toe ook over haar baasje Sophie schrijft, om zo meer over haar te weten te komen. Als Propritsjin inderdaad erin slaagt om wat brieven te bemachtigen (die tot zijn grote verbazing best onderhoudend zijn. “De brief is heel goed geschreven. Punten en komma’s, alles op de juiste plaats. Ja, zo schrijft onze afdelingschef niet, al zegt hij ook dat hij ergens aan een universiteit gestudeerd heeft.” ), ontdekt hij dat Sophie reeds verloofd is met een kamerjonker, een adelijke jongeman. Dit tot grote vreugde van haar vader, trouwens, die haar graag ziet trouwen met “òf een generaal, òf een kamerjonker, òf met een kolonel…” Met deze tegenslag wordt Propritsjin weer eens op pijnlijke wijze geconfronteerd met het rigide hiërarchische systeem waarbinnen hij leeft.
Op een dag leest Propritsjin in de krant dat er onrust is in Spanje. Hiermee verwijst het boek naar een destijds actuele gebeurtenis, want in 1834 brak na de dood van Don Carlos de eerste Carlistenoorlog uit: de troon stond leeg, en de standen bevonden zich in een moeilijke positie vanwege de verkiezingen van een troonopvolger. Propritsjin bedenkt als hij dit leest dat de nieuwe koning uiteraard wel bestaat, maar dat die misschien nog niet gevonden is, misschien weet die koning het zelf nog niet eens. Een aantal dagen lang blijft hij hierover door piekeren, tot hij in zijn dagboek schrijft, op een dag die hij markeert als “Het jaar 2000, de 43 april”, dat hij tot de ontdekking is gekomen dat hij zelf de koning van Spanje moet zijn.

Hoewel ik mij absoluut niet wil presenteren als iemand die enig verstand heeft Mad Studies, want dat ben ik niet (ik weet alleen wat ik erover heb gelezen in eerdergenoemd artikel), heb ik wel de indruk dat deze novelle van Gogol wel een interessant werk kan zijn vanuit die hoek gezien. Gogol depathologiseert namelijk zelf al de protagonist door hem heel duidelijk te plaatsen binnen het “sociaal-maatschappelijk discours”, waardoor diens pijn en waanzin per definitie niet meer gereduceerd wordt tot een individuele ervaring. Het is natuurlijk wel een individu, maar expliciet een individu binnen een groter, sociaal-politiek-maatschappelijk geheel, in plaats van “gewoon een gek”. Gogol heeft zijn protagonist zelf al heel sterk gepolitiseerd. Interessant, vond ik wel.
Ik ben wel benieuwd of je vanuit de Mad Studies ook nog iets interessants zou kunnen zeggen over bijvoorbeeld Alice's adventures in Wonderland.

Eigenlijk ongelooflijk dat het alweer zo oud is. Het leest ontzettend vlot en Propritsjin is wel een leuk personage, treurig en geestig tegelijkertijd. Ik las het boek overigens in de vertaling van Dunya Breur (in een bundeltje samen met De neus en De mantel, beide vertaald Marko Fondse). Bij dit verhaal zaten ook (tamelijk ouderwetse) tekeningen, die verder niet toegelicht worden. (Misschien heb ik dezelfde uitgave als jij, thomzi50?) Bij één van de tekeningen staat er heel klein ‘1958’ en daaronder een handtekening, die ik helaas niet kan ontcijferen (en "waar zelfs de duivel niet uit wijs zou kunnen worden"), dus ik heb verder helaas ook niets kunnen vinden over de illustrator of zo.

Verder wel leuk dat ik nu ein-de-lijk kan zeggen dat ik een Rus gelezen heb. Ik weet dat het onzin is, maar toch heb ik ergens het gevoel dat ik als lezer naar een hogere rang gepromoveerd ben

Hier keek ik al sinds enige tijd naar uit

Geen datum
De dag had geen datum

Het zijn dat soort simpele, eigenlijk niet-grappige zaken die Gogol op een buitengewoon grappige manier weet over te brengen. Of later:

Ik kwam tot de ontdekking dat China en Spanje totaal hetzelfde land zijn en dat ze alleen uit onwetendheid als twee verschillende staten worden beschouwd.

Ben blij dat eindelijk iemand het eens heeft durven zeggen

En die anti-climax; die laaste zin is lachen met een ongemakkelijk gevoel dat aan het lugubere grenst...