La Guerra del Fin del Mundo - Mario Vargas Llosa (1981)

Hoe is het mogelijk dat nog niemand een bericht heeft geplaatst bij deze epische roman van Nobelprijswinnaar Mario Vargas Llosa, het gemiddelde van 4,35 is namelijk meer dan terecht. Het verhaal van dit boek is moeilijk te qualificeren en in mijn ogen een combinatie van een sociale, politieke, religieuze en misschien zelfs wel de psychologische roman. Het boek draait om een christelijke profeet, de raadgever, die een grote groep mensen aanspreekt met zijn religieuze leer en zijn kritiek op de republiek. De raadgever trekt zich terug in het op een heuvel gelegen dorp Canudos en wordt gevolgd voor tienduizenden mensen die in zijn leer geloven. Hiermee worden zijn gevaar voor de republikeinse machthebbers, die maar liefst 4 militaire expedities op het dorp afsturen.

Mario Vargas Llosa levert met dit boek een gelaagd werk af, waarin vele verhaallijnen door elkaar heenlopen. Het is een voorzichtig gecomponeerd boek waarin het eerste deel even doorbijten is voor de lezer omdat veel karakters in korte tijd worden geïntroduceerd. Bovendien heeft Llosa een zeer eigen stijl waar ik sterk in moest komen. Het middenstuk van het boek vind ik persoonlijk het allersterkst, de vele verhaallijnen beginnen hier bij elkaar te komen. Door een bijna filmische schakeling tussen de verhaallijnen ontwikkel je een soort helikopter-view waarin je de complexe situatie volledig kan volgen, maar ook begrijpen. Het laatste deel is voornamelijk het verslag van de oorlog rond Canudos en hoewel even knap gecomponeerd en minstens net zo tragisch, is dit deel van het boek net wat minder dan het ijzersterke middenstuk.

Het bijzonder aan dit boek is de afwezigheid van de goeden en de slechten, maar dat het juist een gebalanceerd beeld van alle personen en partijen geeft. Hierdoor snap je het handelen van iedere karakter afzonderlijk en kan je meevoelen met alle figuren die een rol spelen. Mario Vargas Llosa levert hiermee een roman die epische vormen aanneemt en die je niet zomaar vergeet.

Heb je de vertaling hiervan gelezen of spreek je erg goed Spaans? Is de vertaling van niveau dat het 't origineel in haar waarde laat? In dat geval klinkt 't als een interessant boek!

Als je je dit bij elk boek gaat afvragen vrees ik dat er van lezen niet veel komt. Een groot deel van de literatuur is nu eenmaal geschreven in talen die de meeste Nederlanders niet beheersen.

Je kan er vanuit gaan dat als een uitgever bereid is om literaire fictie uit te geven die niet op alle bestseller lijsten voorkomt, dat de vertaling daarvan zorgvuldig gebeurd. Over het algemeen zijn Nederlandse vertalingen van dit soort boeken in mijn ervaring dan ook goed tot uitstekend.

Dit ter overweging...

Dit boek is in het Nederlands vertaald door Mariolein Sabarte Belacortu, een vertaalster die zeer goed bekend staat en die in 2010 een flinke literaire prijs mocht ophalen voor haar vertalingen. Ze heeft bijvoorbeeld ook Liefde in Tijden van Cholera van Marquez vertaald en Het Groene Huis van Vargas Llosa. Hoewel ik geen letter Spaans spreek en dus niet kan vergelijken, zijn beide romans (dus vertalingen) me zeeeeeer goed bevallen.

Jaren geleden werd deze titel me aangeraden door dutch2 (toen nog zonder .0, in de goede oude tijd), met de verzekering dat dit boek me beter zou bevallen dan andere romans van Mario Vargas Llosa. En dat blijkt te kloppen. De oorlog van het einde van de wereld is een geweldig boek. Hoe kan het ook anders met personages die namen dragen als de Raadgever, João de Abt, de kleine Vrome en de Leeuw van Natuba. Rond al die namen componeert Vargas Llosa een breed uitwaaierend, inderdaad episch verhaal over een vernietigende oorlog die uiteindelijk op louter misverstanden is gebaseerd (zoals eigenlijk elke oorlog). Scherp komt naar voren dat de morele verhevenheid of juistheid van ideeen geenszins gerelateerd is aan daadwerkelijk goed handelen. Het verhaal schetst daarmee het slechtste maar tevens het beste van de mens, het is vaak gruwelijk maar bevat ook schoonheid. Opvallend genoeg zijn het de twee grootste antihelden, Jurema en de bijziende journalist, die als enigen gelukkiger zijn geworden aan het einde. Ondertussen blijft Vargas Llosa maar van verhaallijn wisselen, en introduceert hij in de laatste tien pagina's van de vuistdikke roman zelfs nog een nieuw personage. Deze techniek levert een prachtig, chaotisch maar toch strak in de hand gehouden geheel op, dat stilistisch perfect correspondeert met de wervelwind van gebeurtenissen. Precies zoals ik het graag zie eigenlijk, en nu begrijp ik die Nobelprijs ook ineens. Erg goed boek.

Dankzij Eduardo Galeano (Kroniek van het vuur, Gezichten en Maskers, "1897 Canudos") kom ik erachter dat dit een ware geschiedenis is.

Ik heb er nu zo'n 70-80 bladzijden van gelezen en eerlijk gezegd: ik mis diepgang. De personages zijn me wat te karikaturaal; de gebeurtenissen te cliché en zelfs wat voorspelbaar. Alle ingrediënten voor een goede roman zijn aanwezig en kunnen haast in de kantlijn worden afgevinkt, en ik heb ook best genoten van wat ik tot nu toe gelezen heb. Ik twijfel er zelfs niet aan dat ook de rest van het boek mijn aandacht zou kunnen vasthouden - maar dan zoals een goede avonturenfilm dat kan: entertainend verhaal, maar uiteindelijk een beetje te licht om een lange zit van 700 blz. te verantwoorden. Ook stilistisch is dit boek me te vlak en weinig geïnspireerd. Met name in de meer beschrijvende passages weet VL niet bijster origineel voor de dag te komen. Jammer. Misschien had ik gewoon te hoge verwachtingen van dit boek.

Prachtige en meeslepende beschrijvingen, indrukwekkende personages, belangrijke problemen… wat wil je nog meer? Ik had gewild dat het allemaal wat bondiger kon. Eindeloze analyses van gevechtshandelingen of beschrijvingen van de manier waarop mensen door de wilde natuur reizen, het werd me geleidelijk wat teveel.
Eerlijk: op bladzijde 477 (van 700) ben ik gestopt, midden in bladzijden met weer andere gedetailleerde gevechten, gedetailleerde weergave over wie er waar heen gaat via welke wegen… Het was goed geweest.
Jammer misschien, er zit stof in voor een zeer boeiend boek, maar teveel is teveel.

Het einde van de negentiende eeuw was een woelige periode in de Braziliaanse geschiedenis. De slavernij was afgeschaft, wat leidde tot chaos en rondtrekkende boevenbendes (cangaçeiros). Keizer Pedro II was verbannen en de republiek was uitgeroepen. Er was een ideologisch conflict tussen republikeinen en autonomisten. Laatstgenoemden wilden dat de rijkdom in handen van de adel bleef en de politieke macht bij de gouverneur van de regio Bahía.

Antônio Conselheiro ("Raadgever") was een sekteleider, een profeet van het sebastianisme. De republiek beschouwde hij als een creatie van de Duivel, die hij de "Hond" noemde. Hij voorspelde dat de wereld in 1900 zou vergaan. Van z’n duizenden aanhangers was een minderheid fanatiek religieus, maar de meerderheid was een bont allegaartje van schooiers en bandieten. Boeiend zijn de biografietjes van individuele aanhangers met gekke bijnamen. Deze opstandelingen of yagunzos bezetten een landgoed (fazenda) van de baron. Als tegenreactie komt er een tijdelijke samenwerking tussen republikeinen en autonomisten.

De eenzame Schot Galileo Gall is communist, atheïst, frenoloog en correspondent. Hij beschouwt religie als opium voor het volk, maar kiest toch partij voor de opstandelingen, omdat hij er een spontane revolte tegen de machthebbers in ziet. Kranten spelen een belangrijke rol in het beïnvloeden van de publieke opinie. De "bijziende journalist" is gebaseerd op Alvim Horcades, wiens ooggetuigenverslag van de expeditie naar Canudos als inspiratie diende.

Elk hoofdstuk wisselt af tussen vier of vijf verhaallijnen die de gebeurtenissen elk vanuit een ander standpunt bekijken. Sprongen achteruit en vooruit in de tijd verlenen meer context aan het verhaal. Je beleeft de militaire expedities mee, maar ook de tactische zetten van de verdedigers en de overlevingsstrijd in de sertão. Gevechten en gruwelijkheden worden op een droge toon beschreven. Het boek is Spaanstalig, maar bevat Portugese leenwoorden die in de Nederlandse vertaling behouden zijn, met een handig woordenlijstje achterin. Deze historische roman hoort bij de hoogtepunten van de Latijns-Amerikaanse literatuur.