The Imp of the Perverse - Edgar Allan Poe (1845)

Staat er nu een typfout op die cover, of is de titel foutief?

Typfout op de cover. Wel zeer komisch gezien de betekenis.

Eerst een hele verhandeling over de perverse natuur van de menselijke geest en dan in het kort het gedrag van een door schuldgevoel doorwrochte moordenaar. Saai en met gelijkaardig idee als in "the Tell-Tale Heart".

Een pseudo-intellectuele reflectie over het perverse van de mens, en dan een moordzaak die niet uitgewerkt blijkt. Twee aanzetten om ergens in een boek te verwerken, maar die als verhaal an sich niets voorstellen.

Ik kan me eigenlijk enkel bij Cortez aansluiten. Daarnaast was het ook nog eens saai, langdradig en lastig te lezen (ofwel, slecht geschreven). En aan het eind vroeg me ik me werkelijk af wat Poe nu had geschreven. gelukkig maar acht pagina's, anders was ik na bladzijde 1 al gestopt.

Blij dat ik niet de enige ben die er zo over denkt. Ik dacht al dat ik hier iets miste en de sublimiteit van dit kortverhaal niet onder ogen zag. Gelukkig is dit niet zo. Ik heb overigens wel maar een pagina of 3 gelezen, daarna had ik het compleet gehad.

Ik kan me alleen maar aansluiten bij de meningen hierboven: een lange slepende filosofische bespiegeling (haast onnavolgbaar wat mij betreft) dat twee-derde van het hele verhaal beslaat, waarna in ijltempo het slot volgt. Alsof een proloog hier direct gevolgd wordt door een epiloog, en het eigenlijke verhaal domweg ontbreekt.

Dit 'eigenlijke verhaal' kan dan weer 'Het verraderlijke hart' zijn of, 'The black cat' of zelfs 'Berenice'.
Hier blijven de bespiegelingen voornamelijk achterwege en is er meer plaats voor feitelijke 'handeling' wat het verhaal en de spanning alleen maar ten goede komt.

Poe lijkt zich veelvuldig te laten inspireren door sensationele pseudowetenschap en andere hypes van zijn tijd en The Imp of the Perverse begint met een kritiek op de frenologie (Grieks voor ‘leer van de geest’) zoals rond 1800 door de anatoom Franz Joseph Gall ontwikkeld en iets later door z’n leerling Johann Spurzheim naar de VS gebracht. Waar de fysionomie – de pseudowetenschap dat je iemands karakter kunt aflezen aan zijn lichaamsbouw of gelaat – al in de oudheid bekend was, berust de frenologie op modern hersenonderzoek en verbindt de bouw van de hersenen met aangeboren neigingen en talenten (zoals we nog steeds over bv. een ‘talenknobbel’ spreken). Volgens Poe maken de frenologen dezelfde fout als de moraalfilosofen (en andere metafysici) dat eerder deden: ze leiden de primitieve drijfveren van de ziel a priori af door Gods bedoelingen met de mens in te vullen (bv. de mens moet eten dus moet er een lichamelijke orgaan van honger zijn). Maar Gods wegen zijn in de zichtbare, objectieve wereld al ondoorgrondelijk dus zeker ook wat betreft de onzichtbare, subjectieve gevoelens. Het gevolg is dat ze de neigingen negeren die niet noodzakelijk of begrijpelijk zijn. Daarom hebben ze perverseness gemist (ik merk op dat Poe geïntrigeerd was door perverseness die ook in The Black Cat (1843) een hoofdrol speelde) die eenvoudig zou zijn gevonden als men inductief a posteriori op grond van observatie en zelfonderzoek te werk zou zijn gegaan, want het is volgens Poe zelfs de sterkste drijfveer van alle. De neiging tot het perverse wordt erdoor gekenmerkt dat het geen begrijpelijk doel heeft dan wel (als het ‘ongemotiveerde motief’ een contradictie is, waarmee Poe aan Kants ethiek zou kunnen denken) geen ander motief heeft dan dat we het niet zouden moeten doen. Het is de ultiem onredelijke reden van gedrag en zelfs zelfdestructief, waarmee Poe zowel het utilitarisme als Kants ethiek ondermijnt.

Poe geeft drie voorbeelden. De eerste is dat we soms de neiging moeten onderdrukken om de luisteraar te irriteren met een omhaal van woorden (dat wellicht aan het syndroom van Gilles de la Tourette doet denken omdat juist de angst voor het gênante en daarmee zelfdestructieve het gedrag dat men niet wil tonen opwekt). De tweede is dat we vaak de neiging hebben om het urgente toch uit te stellen waarmee we bewust ons geluk of welvaart weggooien. De derde is hoe onze rede op de rand van een ravijn moet strijden tegen de neiging om opzettelijk te vallen en een gruwelijke dood tegemoet te gaan. Immer is het de redelijkheid of gedachte zelf – dat we iets beslist niet moeten doen – die de neiging om het daarom wel te doen opwekt, zodat er een duiveltje aan het werk lijkt.

Net als The Premature Burial (1844) begint het verhaal zo met een uitvoerig essayistisch betoog: pas aan het eind is er het verhaal zelf. In dit geval blijkt de verteller van het betoog in de gevangenis te zitten en dient het betoog om geloofwaardig te maken dat de enige verklaring voor zijn misdaad deze “imp of the perverse” is. De imp is een klein mythologisch wezen uit de folklore en is verwant aan de fee of nimf (zie over de nimf mijn bespreking van Lolita) die alle staan voor de natuur en daarmee het wilde en nog onbeheerste of onbewuste. Zowel de imp als de fee heeft magische krachten maar wil in wezen slechts plezier maken en haalt daartoe grappen uit met de mens. Later werd de fee de goedaardige demon en de imp de kwaadaardige demon en helper van Satan. De “imp of the perverse” is zo het duiveltje in ons dat ons in de problemen brengt door ons te verleiden tot het doen van datgene waarvan we zelf weten dat we het juist niet moeten doen.

In feite is het verhaal van de verteller slechts een vierde voorbeeld (dat opnieuw wat aan het syndroom van Gilles de la Tourette doet denken): nadat hij een volmaakte moord heeft gepleegd bedenkt hij op een dag dat hij alsnog zal worden opgehangen als hij bekent, welke dwaze suggestie z’n zekerheid en rust in een spook en nachtmerrie verandert en de imp z’n werk doet om het meest dwaze ten uitvoer te brengen (en ook de vertelling zelf is bewust een bekentenis aan de lezer). Het verhaal lijkt zo opnieuw veel op The Black Cat waarin de verteller ook het slachtoffer is van de imp, een volmaakte moord pleegt maar zichzelf al half verraadt waarna de zwarte kat het afmaakt: de zwarte kat werd bij de heksenvervolgingen wel opgevat als de imp die de heks helpt bij haar duivelse plannen. En net als het alcoholisme in The Black Cat lijkt ook de imp of the perverse een sterk autobiografisch element van Poe zelf, omdat Poe zelf geen weerstand kon bieden aan een zelfdestructieve levensstijl. The Imp of the Perverse heeft echter nauwelijks verhaal en lijkt zo vooral een uitwerking van Poe’s theorie die The Black Cat dreef met welke theorie, die stelt dat irrationele en zelfs zelfdestructieve drijfveren minstens zo reëel zijn als rationele drijfveren en de gerichtheid op zelfbehoud, Poe latere denkers zoals Nietzsche en Freud anticipeerde.

Tot slot een woord over Poe’s werk in het algemeen. Poe is bekend als horrorschrijver en de meester van terror maar zoals The Imp of the Perverse, zijn detectiveverhalen en eigenlijk al z’n verhalen demonstreren was Poe onvermoeibaar en zeer nuchter in het willen begrijpen zodat hij bovenal de sensatie van horror deconstrueert, bijgeloof in het bovennatuurlijke demystificeert en pseudowetenschap ontmaskert. Dat de horror daarbij in stand blijft of juist wordt versterkt, berust op zijn ‘postmodern’ inzicht dat de werkelijkheid of het menselijk gedrag zich nooit volledig laat begrijpen door een theorie of ordening door onze geest: uiteindelijk is de werkelijkheid en de mens een afgrond waarbij elke interpretatie slechts een eindeloze regressie van betekenissen schept, zoals het mysterie van een detective nooit finaal kan worden opgelost omdat er slechts een beperkt aantal betekenissen of verbanden aan een beperkt aantal gebeurtenissen kan worden gegeven. De werkelijkheid is zelf het ravijn dat ons harder naar de fatale val trekt naarmate we er dieper over nadenken.