Madame Bovary - Gustave Flaubert (1856)

In tegenstelling tot ‘Leerschool der Liefde’ heb ik ‘Madame Bovary’ wel en achter elkaar uitgelezen. Wat niet wil zeggen dat ik overal even aangenaam werd geraakt. Des te heviger de emoties van Emma Bovary worden, tegen het hysterische, bijna waanzinnige af, des te meer afstand ik van haar neem. Het is knap hoe Flaubert de illusies van Emma heeft weten weer te geven, waar haar verlangens en fantasieën vandaan komen. Hoe begrijpelijk ze zijn èn hoe begrijpelijk haar omgeving reageert. Met name haar minnaars. Ik heb het te doen met de man die haar trouw blijft.
Mooi vind ik dat hoewel het verhaal zich afspeelt in een tijd dat een arts zich nog bezig hield met aderlaten en een apotheker met het maken van chocolade; het in een ander jasje net zo goed in deze tijd zou kunnen plaatsvinden. Volgens de vertaler heeft Flaubert zich met ‘Madame Bovary’ gedistantieerd tegen de romantiek. Als ik het volgende fragment lees:
“Is het u weleens overkomen” vroeg Léon, “dat u in een boek een idee aantrof dat u zelf al eerder had, een beeld dat vervaagd is en weer opdoemt uit een ver verleden, en dat een volledige weergave lijkt van uw meest verborgen gevoelens?”
herken ik het genoegen dat lezen kan geven. Tegelijkertijd lijkt Flaubert te willen waarschuwen dat men zich er niet in moet verliezen.

Waar komt het op neer als men ‘Madame Bovary’ leest? Het al dan niet sympathiseren met de figuur van Emma, die zich wil overgeven aan al de aardse genoegens om haar heen? Een film als ‘Little Children’ wil ons dat doen geloven, maar daar ging het Flaubert volgens mij niet om – zelf oordelen over haar karakter doet hij immers ook niet. Want ga maar eens na: wat maakt het boek nu zo “mooi” (zij het op een enorm bittere manier)? Hoe alles zich uiteindelijk wreekt of de figuur van Charles, die finaal, onvermijdelijk, ten onder gaat – die onverbiddelijke consequentie waarmee Flaubert zijn “oer-personage” neerhaalt, dàt maakt ‘Madame Bovary’ het lezen waard. Bovendien geloof ik dat dit gegeven als maatstaf moet gelden om Emma al dan niet op af te rekenen: is haar afgunst jegens de bekrompen, doch door en door goede Charles nu gefundeerd of niet? En zelfs de doorsnee 'vrijgevochten' vrouw zal hier moeten toegeven dat Emma ondanks alles té ondankbaar is.

Ik heb Flaubert echter gelezen om een groot stylist te ontdekken, maar helaas kom ik hier van een kale reis terug. De ontroering gaat voor mij helaas niet in de zinsbouw schuil; ik vrees tot de categorie “achtergestelden” te behoren die louter kunnen lezen om het verhaal. Flaubert gaat wat mij betreft teveel op in de beschrijving van zijn kader (omgeving, "nutteloze" details), terwijl een evenzeer “menselijk” auteur zoals Dostojevski zich beperkt tot wat er ook echt toe doet. Soit, andere grote namen zoals Nabokov, Borges of Michon zullen duidelijkheid moeten scheppen of ik al dan niet vatbaar ben voor stijl in het algemeen.
Verder sluit ik me aan bij eRCee: het theatrale aspect beantwoordt aan mijn beeld van 'de overdreven romantiek', terwijl in het nawoord van de vertaler sprake is van "realisme pur sang". Ik heb er zo mijn twijfels bij.

‘Madame Bovary’ leest niet onaangenaam, integendeel: de ontroerende finale is de bekroning van een redelijk sensitief en uitgebalanceerd verhaal. Maar echt "groot" zou ik ‘Madame Bovary’ niet durven noemen.
3,25*

Een klassieker als Madame Bovary valt nog maar moeilijk onbevangen te benaderen, zeker gezien het feit dat het titelpersonage een iconografisch figuur is waar menig schrijver/filmmaker tot in den treuren variaties op bedacht heeft. Dat zo’n roman toch nog een frisse, originele indruk weet te maken is dan ook een grote verdienste. De onbevooroordeelde houding van de schrijver wordt geroemd, maar mijn inziens ten dele terecht. Het geldt zeker voor Emma Bovary, in wie de tragiek niet eens zo zeer schuilt dat ze ten onder gaat in verlangens naar opwindende liefde en dito leven, maar vooral dat ze al vroeg onderkent dat dit tevergeefs zal zijn. De passie zal onherroepelijk afnemen, en elke minnaar na verloop van tijd zo achteloos als haar Charles, zoals ook na elke verhuizing de vitaliteit en verfrissing die de nieuwe omgeving haar biedt afneemt. Tragisch zijn die personages die anders zouden moeten, maar niet kunnen handelen, en Emma Bovary is daar één van. Charles Bovary in zekere zin ook, al is hij te suf om de problemen van zijn vrouw in te zien. Desondanks een van de innemendste personages uit dit boek.

Een stuk meer bevooroordeeld is Flauberts kijk op de middenklasse, vooral gevat in het personage van de apotheker. Hier is Flauberts toon bij vlagen zeer fel. Toch heeft Flaubert zelf ook wel wat weg van de met zijn wereldse kennis koketterende burgerman. Een opmerking als ‘lekker weertje hè’ zal gevolgd worden door een meteorologische uiteenzetting en ook op het gebied van medische kennis krijgt de lezer wat te verduren aan gekunsteld ingevoegde betogen. Stilistisch vind ik deze roman dan ook niet altijd even soepel lopend. De aandacht voor de karakters heeft als keerzijde dat betrekkelijk veel plaats is ingeruimd voor voorgeschiedenissen die niet altijd even urgent aandoen. Toch zijn er ook weer fraaie staaltjes te bewonderen. Zo is een hoogtepunt van het boek een dialoog tussen Emma en Rodolphe tijdens de landbouwdag, doorsneden met een gezwollen toespraak van een of andere notabel. In een bijna filmisch aandoende montage lopen dialoog en toespraak steeds sneller in elkaar over.

Een welverdiende 4 sterren voor een roman die de onzichtbare wreedheid van het leven blootlegt, en nog altijd origineel aanvoelt.

Wat mij het meest fascineert aan Madame Bovary is hoe Flaubert haar beschrijft als enerzijds een innemende en begeerlijke vrouw, maar haar anderzijds ook weer brengt als een buitengewoon pathetische figuur. Het sublieme gebruik van ironie maakt dat je als lezer ook continu verschuift in positie in wat je van deze jongedame en haar gedragingen vindt. Daar komt nog eens bij dat stijl en inhoud naadloos in elkaar gevlochten zijn, waarbij de eindeloze uiteenzettingen van schijnbaar niets ook weer een extra lading krijgen omdat het monotone schril afsteekt tegenover de illusionaire wereld waar Emma met haar hoofd is. Het kan niet anders dan dat veel latere schrijvers schatplichtig zijn aan de manier waarop Flaubert vorm en inhoud gebruikte om de taal mee te construeren.

Ik heb er spijt van dat ik vroeger niet beter op heb gelet bij Frans, want wat had ik deze roman toch graag in zijn oorspronkelijke taal willen lezen! Gelukkig doet de vertaling die ik heb gelezen enigszins recht aan het bombastische taalgebruik van Flaubert.

Een maatschappijkritisch en satirisch verhaal over een overspelige vrouw die zich in het verderf stort. Een rode draad die me enerzijds deed denken aan Gogol’s Dode Zielen en anderzijds aan Tolstoj’s Anna Karenina. Op het eerste zicht leek me dit tot nog toe onbekende Franse realisme niet veel anders dan het Russiche, op één belangrijk punt na: Flaubert hoeft zich duidelijk niet te houden aan wat lijkt een preutse ‘kuisheidscensuur’, waar ik me soms toch aan kan storen bij de Russen uit diezelfde periode. De overspelige gebeurtenissen in het boek blijven nog wel in het fatsoenlijke, maar je krijgt toch al tenminste een plastisch en realistisch beeld voorgeschoteld. Iets wat in die tijd echt al revolutionair geweest moet zijn, en zeker een pluspunt voor een genre als dit.

Flaubert is uiteraard zeer kritisch voor de maatschappij in zijn relaas. Waar Gogol dit naar mijn gevoel op een zeer ironische manier deed, voelt het bij Flaubert toch iets donkerder en verbitterder aan. De thema’s die het boek naar voren draagt zijn ook een stuk ‘serieuzer’ zeg maar. Passend in de lijn van het verhaal, is het vooral de absurditeit van het huwelijk en de plaats van de vrouw in de maatschappij die naar voren komt. Het huwelijk als een utopie van prinsen op witte paarden en jaren vol onuitputbaar geluk, blijkt een beeld te zijn dat de maatschappij als zoete koek naar voren schuift, met religie als extra steun in haar rug. De bittere teleurstelling dat dit beeld kan bieden is uiteraard waar het het bij de protagonist om draait in dit boek.

Veel is en wordt nog steeds gezegd over de schrijfstijl die Flaubert typeerde en die duidelijk naar boven komt in dit boek. Hij hanteert net die uitverkoren woorden die schitterende volzinnen maken en vaakt vormt hij echt adembenemende en verbluffende phrasen en paragrafen.
Helaas kreeg ik soms de indruk dat hij door zo intensief met de details bezig te zijn, het geheel van en passages uit het oog verloor en nogal stroeve en verwarrende overgangen maakte. Zijn passages zijn dan wel vaak zo goed geschreven dat ze op zich kunnen staan en verder leven in je hoofd, maar wat het verhaal als geheel betreft werdt het voor mij vanaf de helft iets te langdradig. Te lang in dezelfde setting en dezelfde sfeer, zonder dat er genoeg gebeurt om écht geboeid te blijven.

In het genre van het realisme zeker een must-read, en Flaubert heeft de verwachtingen achter zijn grote naam voor mij kunnen inlossen.

Wat een boek, en wat een personages! Normaal houd ik niet zo van dramatiek, maar dit is zo overtuigend beschreven, dat ik het geweldig vond om te lezen. Ik denk dat de auteur heeft geprobeerd om op realistische wijze een romantisch personage te beschrijven, en daarmee de implicaties van de overgave aan de grote gevoelens en de fantasie. Daar is hij m.i. glansrijk in geslaagd.
Leuk om hieronder te lezen over de 'theatrale persoonlijkheidsstoornis' en borderline. Voor zover mijn kennis van de psychologie reikt moest de psychiatrie en zeker de classificatie van persoonlijkheidsstoornissen nog worden ontdekt in de tijd dat Flaubert dit boek schrijft. Dus hoe knap is het dat Flaubert hier een ziektegeval zo levensecht neerzet? Ik vind het een bijna volmaakte beschrijving van de narcistische persoonlijkheid (die sterke overlap vertoont met theatraliteit): de agressie jegens anderen, de haat zelfs, de destructie, het neerkijken op anderen, en het zichzelf verheffen in een fantastische werkelijkheid, en het nietsontziende egoisme. Ik weet niet waar Flaubert dergelijke types tegen het lijf liep, maar ze bestaan echt!
Ook schitterende passages overigens, vooral over de fantasieen van Emma. Wat ik zo knap vind is de levensechtheid van de personages en hun omgeving. Ik voelde me daardoor erg betrokken bij de personages. Wat een vreselijk mens is die Emma en er lopen nog wat van die zelfingenomen types rond. En wat een medelijden had ik met de eenvoudige arts, die gehaat werd om wie hij was, en niets liever wilde dan zijn vrouw liefhebben. Dit is toch wel knap: dat Flaubert deze emoties bij de lezer uitlokt en daardoor zoveel betrokkenheid genereert.
Mij viel verder op dat hij hele precieze beschrijvingen geeft van de externe werkelijkheid; mij soms iets te precies, zodat er weinig aan je verbeelding wordt overgelaten. Hij gebruikt overigens niet alleen visuele beschrijvingen, maar ook wel auditieve en olfactorische. Hij grijpt dus alle middelen aan om de realiteit in zijn boek na te bootsen. Dit is erg effectief vind ik.
Ik had niet zo'n last van de hortende opbouw, zoals anderen opmerken. Ook in het nawoord las ik over de perfectie van Flaubert en het eindeloze gesleutel aan zijn zinnen. Gek genoeg vond ik daar weinig van te merken. Het las erg vlot.
Al met al een schitterend boek, dat prachtig is geschreven en je bij blijft en het verdient herlezen te worden. Ook kan het dienen als studiemateriaal voor psychologen en psychiaters. Met recht een klassieker!

Flaubert schreef in een realistische stijl over een vrouw met een romantisch karakter. Emma Bovary laat zich het hoofd op hol brengen door liefdesromannetjes als Paul et Virginie. In Yonville, een Normandisch provinciestadje met als grootste culturele evenement een landbouwbeurs, verveelt ze zich te pletter. Het bal in kasteel La Vaubyessard doet haar dromen van een leven in luxe. Haar spilzucht, meer nog dan haar ontrouw, zal haar naar de ondergang leiden.

Haar liefdesleven verloopt symmetrisch: Charles, Léon, Rodolphe, opnieuw Léon, en opnieuw Charles. Haar hondstrouwe maar saaie echtgenoot is een hardwerkende maar niet al te bekwame plattelandsdokter. Met Léon kan ze tenminste over poëzie en de sterren praten. Een interessant detail is dat ze afscheid nemen à l’anglaise, d.w.z. met een handdruk in plaats van een handkus. De kleur blauw komt vaak terug als symbool van verleiding.

Mooi beschreven is de gotische kathedraal van Rouen. Niet toevallig vermeldt Flaubert het standbeeld van Diane de Poitiers, die een overspelige relatie had met koning Henri II. Katholieke sacramenten markeren de keerpunten in Emma’s leven, van het huwelijk tot de ziekenzalving. Kleurrijke nevenpersonages zijn de antiklerikale apotheker Homais en de inhalige handelaar Lheureux. Je krijgt een levendig beeld van het toenmalige dorpsleven en van de morele dilemma's die toen leefden.