Vor dem Fest - Saša Stanišić (2014)

***

Nacht voor het feest - Sa?a Stani?ic - cobra.be

*****

NRC Lux Literaire fictie algemeen Besproken in NRC Besproken 30-01-2015 : Nacht voor het feest - nrclux.nl

Dit wordt dus vergeleken met Hrabal. Gaat op de lijst bij mij.

Bezig met deze roman. Ik hou wel van kleine verhaaltjes over afgesloten dorpsgemeenschappen. Voor dierenvrienden misschien een aanrader, want de plaatselijke fauna wordt óók erbij betrokken. Lekkere roman: luchtige humor, met een melancholische bite. Een beetje Márquez?

De onderkant van een bovenbeen kun je niet strekken (wel de spier rekken) en een boot afmeren betekent aanleggen en niet naar de overkant varen. Of het aan de schrijver ligt of aan de vertaling door Annemarie Vlaming weet ik niet, maar ik heb na 100 bladzijden genoeg rommelige zinnen gelezen.

Ik val zelf niet over de genoemde taalfoutjes, maar de geforceerde Middeleeuwse passages 'syn enigsins teenenkromment aan 't worde'.

Ja, nu heb ik er dus al helemaal geen zin meer in.

Misschien kunnen we volgende keer wachten met commentaar bij het boek van het kwartaal tot iedereen het gelezen heeft om niemand bij voorbaat te beïnvloeden.

Oeps sorry, dat was absoluut niet mijn bedoeling. Ik vind het verder nog steeds een fijn boek. Had alleen zin om zelf eens te spelen met dat taaltje.

Hier een citaat om je een beeld te geven van hoe dat in het boek verwerkt is: 'In het jaer 1587 rond Paeschen geschiedde het dat des moolenaers seug alhier by het schaevot aen het Diepe Meer een wonderbig baerde, want het was weliswaer geheel naer gestalte een varcken, maer het had er een waer menschenhooft. (67)

Het is niet zomaar uit de lucht gegrepen of zo; het dient een duidelijk doel in de verhaallijn. Maar het komt helaas vaker terug dan ik zelf zou willen. Het zijn steeds korte fragmentjes van één, twee, soms drie bladzijden, dus niet het hele boek is zo geschreven. De melancholische mijmeringen in andere passages zijn naar mijn mening wél goed getroffen.

Mee eens, sorry sorry sorry.

Ik bedoelde eigenlijk zelf sorry te zeggen vanwege mijn niet erg positieve bijdrage over het boek. De bijdragen van Donkerwoud nodigen vrijwel altijd uit tot het lezen van het boek. Tof!

Nee hoor, vind het juist wel de charme van zo'n kwartaalboek dat je verwachtingen worden beïnvloed door de mening van anderen. Maar de drempel om een boek te gaan lezen wat door anderen niet zo wordt gewaardeerd is er natuurlijk wel. Vooralsnog ben ik echter nog steeds aan boord en laat vooral weten wat jullie er wel en niet aan bevalt.

Wat bedoelen jullie precies met 'het boek van het kwartaal'?

Ons dorp ademt nieuwe Duitse geschiedenissen

Begin dit jaar was het voor mij al prima vertoeven in Burgdorf in 'Stones from the River' (1994) van Ursula Hegi. Burgdorf is een fictief Duits dorp aan de Rijn voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. Waar bonkige boerenmeisjes met vlechten in hun haren knoedels, pretzels, mutzen en andere lokale lekkernijen klaarmaken. Ondertussen zien zij met lede ogen aan hoe twee oorlogen hun kleine plattelandsbestaan wezenlijk aan het beïnvloeden is. In 'Vor dem Fest' (2014) neemt de van oorsprong Bosnische auteur - Saša Stanišić- ons als lezer mee op een exotische trip door het archetypische Duitse stadje Fürstenfelde. Zo één waar het ganse dorp zich opmaakt voor een pittoresk volksfeest; onbegrijpelijk voor buitenstaanders maar bij de inwoners roept het een verwachtingsvol verlangen op. De oorlog echoot in de verte mee in het dorpsgebeuren, maar het is maar één van de vele geschiedenissen in de kakofonie van sagen, mythen, geschiedenissen en sterke verhalen die het narratief kleuren.

Ursula Hegi en Saša Stanišić hebben met elkaar gemeen dat ze vanuit hun positie als buitenstaanders een licht werpen op identiteitsvraagstukken over de Duitse identiteit in heden en verleden. Het Duitsland van deze twee buitenstaanders staat namelijk bol van de geschiedenissen. Sommige geschiedenissen zijn te pijnlijk en kunnen niet gemakkelijk omarmd worden. Het (neo-) nazisme en de DDR/BRD. Andere historiën roepen trots op naar het rijke culturele verleden van wereldliteratuur, wetenschap en filosofie. De Heimat als een melancholische plek vol tegenstrijdigheden, waar het nationalisme en de gemeenschapszin onverwerkte trauma’s én een nostalgisch verlangen oproepen. Afkeer naar de vernietigende werking van nationalisme en populisme, maar tegelijkertijd de onmogelijkheid om weg te kijken van hoe de identiteit beïnvloedt blijft worden door het Duitsland in al haar botsende facetten.

'Vor dem Fest' is op zijn best als het van inwoner naar inwoner springt in het pittoreske Fürstenfelde. Nergens in het verhaal wordt de alwetende verteller gekoppeld aan een specifiek personage, maar het lijkt een personificatie te zijn van de eenstemmigheid in de dorpsgemeenschap; een ‘ons’ die namens de ganse gemeenschap spreekt. Of is het 'de echte auteur' die zich vanuit zijn Bosnische herkomst in de geschiedenissen van de Fürstenfelders weet te wurmen en met hen mee schrijft aan de nieuwe kronieken van hun gemeenschap!? In ieder geval heeft deze verteller een rijkgeschakeerd palet aan kleurrijke personages om de dorpsgemeenschap mee te kunnen schetsen.

Zo waadt de kunstenares, mevrouw Kranz, met haar lieslaarzen door de modder, om het beste gezichtspunt te vinden waarmee zij een overzicht kan geven voor haar nieuwste Heimat-schilderij. Meneer Schramm, een Bosnische kolonel, dwaalt rond met een geladen pistool, wachtend op het moment dat hij de loop op zijn slaap zet en zijn oorlogstrauma weg knalt. De jeugdige Johann maakt zich klaar voor zijn klokkenluidersexamen terwijl de jonge Anna door de nacht jogt. Mevrouw Schwermuth bewaakt het plaatselijke archief als een moederlijke hen waarvan de eieren gestolen dreigen te worden door een vraatzuchtige vos. In tegenstelling tot al de menselijke karakters heeft het vosje in de verhaallijn geen herinneringen aan het verleden. Het vosje neemt alleen waar en hoopt de eieren te kunnen vinden die haar pasgeboren kroost door de aankomende dag helpt.

Stanišić beschrijft zijn personages liefdevol als imperfecte figuren. Ze zijn ontroerend in hun vaak lachwekkende pogingen om het verleden te willen openrijten, te verdoezelen, te ontkennen, te vervormen of te veranderen. Daarom is het knap gevonden dat de verwachtingsvolle opmaat naar het volksfeest- het verhaal speelt zich op één nacht af- een actieve gebeurtenis is, die tevens diep ingebed zit in rituelen, dogma's, opvattingen en herinneringen. Het verleden wordt met nieuwe handelingen steeds opnieuw tot heden gemaakt, waarbij verleden en heden ineengestrengeld raken tot een niet meer te kunnen ontwarren kluwen. De oorspronkelijke kern is niet meer traceerbaar en wordt steeds opnieuw opgevuld door de komst van nieuw ontstane geschiedenissen.

Misschien ligt het meer aan de ongelukkige Nederlandse vertaling dan aan het oorspronkelijke werk, maar datzelfde enerverende spel tussen heden en verleden wordt te ver doorgevoerd naar mijn smaak. Het blijkt namelijk dat de rijke dorpsgeschiedenissen letterlijk in de tekst verwerkt worden. Niet door subtiele verwijzingen hier en daar, maar door bladzijden lange passages die geschreven zijn in het soort Middeleeuws Nederlands uit de albums van Suske en Wiske. Een postmoderne knipoog die in zijn gebrek aan subtiliteit een onoverkomelijke stijlbreuk vormt op de prettig melancholische passages in de tegenwoordige tijd. De roman ging bij mij meer slepen dan dat de vele intertekstuele verwijzingen en narratieve trucjes me bij de lurven wisten te pakken. Zonde, want de kleurrijke personages waren aimabel genoeg om op zichzelf te kunnen staan zonder de geforceerde poespas eromheen.

Mooi stuk, Donkerwoud.
Voor mij bleven het, tot en met de laatste bladzijde, verzamelde dorpsverhalen waarbij nergens dieper op ingegaan werd.

Dat gevoel had ik ook wel. Personages die opeens volledig van het toneel verdwijnen. Nieuwe personages die tegen het einde opeens een belangrijke rol gaan spelen. Erg geforceerd.

Voor mij niet te vergelijken met Hrabal.

Ik ken heel Hrabal niet, maar die is dw moeite waard? Wat zijn we eensgezind negatief, grappig.

Met Hrabal heeft dit inderdaad niets te maken, vergeet die vergelijking vooral. Ik had een beetje een vreemde leeservaring met Nacht voor het feest. Aanvankelijk irriteerde de schrijfstijl me en vond ik de grapjes ongrappig. Stanišić produceert vooral korte zinnen, met veel herhaling, wat me aanstellerig voorkwam, en een humor die tegen het pedante aan zit. Maar, nadat ik het boek halverwege had weggelegd en er een nachtje over geslapen had beviel de tweede helft me een stuk beter. Er ontstaat samenhang die gaandeweg zin geeft aan alle flauwiteiten, inclusief de tamelijk grappige gedeelten in oud-Nederlands en de passages vanuit vos-perspectief. Dat Stanišić het aantal personages dat werkelijk gevolgd wordt beperkt houdt is een goede keuze, maar hij stopt er daarnaast voldoende kleine details in om de betiteling 'portret van een dorp' te rechtvaardigen. Uiteindelijk dus niet slecht (maar ook niet heel goed).