Nochnye Dorogi - Gajto Gazdanov (1952)

Misschien niet zo goed als Het fantoom van Alexander Wolf maar ook met dit boek heeft Gazdanov iets sterks afgeleverd. De voornaamste kracht van Nachtwegen is het observerend en analyserend vermogen van de verteller, die zowel zichzelf als zijn omgeving ontleedt en van commentaar voorziet.

Nachtwegen las voor mij niet echt als een verhalenbundel, meer als een doorlopende reeks van gebeurtenissen waarbij Gazdanov soms langere tijd een zelfde personage beschouwt, maar ook heel gemakkelijk overstapt op scènes en gevoelens die eerder of later plaatsvonden. De verteller haalt voortdurend herinneringen op, wat het boek een behoorlijk losse structuur geeft. Enerzijds werkt dat goed omdat de dromerige aanpak past bij de mijmerende inhoud en het nachtelijke ambt van taxi chauffeureren, anderzijds had ik soms behoefte aan iets meer plot. De passages over Suzanne, Fedortsjenko en Vasiljev en Raldi en Alice bevielen me dan ook het best, omdat in hun situaties meer een over het boek verspreide ontwikkeling zat.

Door het fragmentarische en overpeinzende karakter leent deze roman zich denk ik goed voor herlezen, hetzij als geheel, hetzij door af en toe een bladzijde open te slaan. Dat merkte ik toen ik op zoek was naar wat citaten om te delen; Gazdanov strooit niet echt met oneliners, maar neemt rustig de tijd en ruimte om zijn observatie uit te werken. Mooi is bijvoorbeeld de omschrijving van een Franse arbeider die op maandag klaagt dat hij op zondag niets omhanden had, maar op werk vrijwel niets uitvoert. "hij liep van de ene werkplaats naar de andere, maakte een praatje en draaide lange tijd sigaretten, [...] als hij een sigaret had gedraaid, stopte hij die achter zijn oor, een tweede achter zijn andere, en pas de derde stak hij op, kennelijk omdat hij niet meer oren had. Eigenlijk kregen mensen die lang en stevig gesettled waren in hun dienstverband hun salaris gewoon cadeau - en dat was ook ieders doel. [...] Maar hij minder ze werkten, hoe meer ze erover praatten."

Eveneens memorabel is de passage waarin de verteller een oud mannetje ontmoet dat werkt aan een manier om mensen te laten vliegen. Hij klaagt: "Ze geven me niet de ruimte, ik heb geen werkplaats. Ik ben gedwongen om in de plee te werken, en dat is erg onhandig. Ten eerste word ik vaak onderbroken, ten tweede is de ruimte te klein en te laag, ik moet in een heel bijzondere houding gaan staan - en na een tijdje krijg ik dan pijn in mijn rug en mijn kont." Na een komische demonstratie van hoe de vlucht eruit zou moeten zien, schiet de verteller in de lach. "Na zijn vlucht kwam hij weer bij mij staan en zei verbolgen: 'U begrijpt er niets van, u bent gewoon dom.' "

Hoewel Nachtwegen zich afspeelt in Parijs voelt ze toch erg Russisch, waarschijnlijk door de wijze waarop de menselijke tragiek wordt uitgebeeld. Ironisch en toch medelevend, en vol met personages die hun eigen absurditeit niet erkennen en zich vol overgave op hun doel storten.

Ben benieuwd, zijn vorige werk deed mij wel wat.

Grote kans dat dit je dan ook wel wat doet. Hopelijk gaan Cossee en Lebowski nog meer Gazdanov werk uitgeven.