The Narrow Road to the Deep North - Richard Flanagan (2013)

Heeft iemand de Engelse versie hier al van gelezen? Ik hoop nog altijd op weer een stijlwondertje als 'Gould's Book of Fish'...

Genomineerd voor de Man Booker Prize

****

De smalle weg naar het verre noorden - Richard Flanagan - cobra.be

*****

Schrijver op de toppen van zijn kunnen roept gruwelijke periode in moderne geschiedenis op | Boeken | de Volkskrant

Ik hem gelezen en vond het na Gould's Book of Fish zeker het beste wat Flanagan geschreven heeft. Qua stijl is het bedrieglijk eenvoudig maar heel indringend en mooi geschreven. Maar wat hij omschrijft is grotendeels verre van mooi; de gebeurtenissen in het krijgsgevangenenkamp...brrr. Daar omheen gaat het over liefde, familie...en het geheel wat zo ontstaat geeft uiteindelijk een diep beeld van het leven dat...alomvattend is; gruwelijk, mooi, koud, harteloos, warm, met onverwachte wendingen en soms naar je hand te zetten, soms. Wat blijft...: het leven, leven.

Krachtig boek.

Heeft inmiddels Booker Prize gewonnen.

Ongelooflijk beklijvend boek.

De titel van dit boek verwijst zowel naar Basho's reisvervaal 'De smalle weg naar het verre noorden' maar vooral naar de 'dodenspoorlijn' van Siam(Thailand) naar Birma. Tijdendns WO II legden de Japanners deze spoorlijn op 15 maanden aan en maakten hiervoor gebruik van meer dan 100.000 krijgsgevangenen en Birmese en Thaise dwangarbeiders. Er stierven ongeveer 200 mensen per dag. Een groot deel van dit boek gaat over deze hel en we volgen een aantal Australische krijgsgevangenen.

De omschrijvingen van de omstandigheden daar zijn ontluisterend. De aanhoudende regen, het totale voedseltekort, de ziekten zoals pellagra,beriberi,cholera, tyfus ea zijn huiveringwekkend en toch prachtig beschreven. Anderzijds volgen we ook de Japanse bevelvoerders die er zeer wrede gewoonten op nahielden. Maar toch wordt er genuanceerd, en dat maakt het boek zo goed. De lezer krijgt inzicht in het Japans gedachtengoed. Zij konden bv geen enkel begrip opbrengen voor een krijgsgevangene omdat voor hen elk eerbaar mens liever sterft voor zijn land dan zich te laten gevangen nemen. Zij konden niet anders dan de bevelen opvolgen van hun Keizer omdat dit voor hen het meest verheven doel was, zelfs voor hen krijg je als lezer begrip.
Ook erg mooi is de doorgedreven consequentie van de schrijver om zijn personages te blijven volgen na de oorlog tot aan hun dood. Hoe leefden ze met hun trauma's, waarom werden twee maten en twee gewichten gehanteerd bij het berechten van de Japanse oorlogsmisdadigers tijdens de oorlogstribunalen( ook heel erg ontluisterend), hoe keken ze terug op die helse periode. Heel erg leerzaam allemaal.

Een ander deel van dit boek handelt over het feit dat een mens niet altijd zijn eigen leven in handen heeft onder de vorm van een liefdesverhaal. Hoe omstandigheden iemands besluiten kunnen beïnvloeden, hoe misverstanden en futiliteiten iemands leven kunnen bepalen. Een pleidooi voor het leven, leven zoals Richardus het hierboven mooi verwoordt.

Dit boek is gelaagd, mooi van opbouw, intens en meevoelend geschreven en heel leerrijk.

Een echte aanrader!

Na ongeveer 100 bladzijdes...HOLY SHIT, WAT IS DIT GOED!

Hierna kan je gelijk door met het kwartaalboek.

Oorlog en overspel in elkaar gevlochten tot een stilistisch meesterlijk epos over een oorlogsheld met traumatische herinneringen aan zijn tijd als oorlogsgevangene tijdens de bouw van de Birma-spoorlijn. Deze Dorrigo Evans kreeg tijdens zijn krijgsgevangenschap een machtspositie over belangrijke logistieke beslissingen, terwijl hij vanuit diezelfde positie weinig invloed kon uitoefenen op erbarmelijke leefomstandigheden of excessief geweld van opzichters. ‘The Narrow Road to the Deep North’ weet angstaanjagend goed het afgrijselijke te verbeelden van gevangen zitten in een tijd en plaats waarin elke menselijke moraal ondergeschikt is aan het simpelweg moeten overleven. Het meest tot de verbeelding sprekend zijn de vele grafische beschreven passages van de intense misère van het kampbestaan, waarin bijvoorbeeld het bezitten van een paar schoenen het uiteindelijke verschil betekent tussen leven en dood.

Toch weet het zoveel meer te zijn dan alleen een goede oorlogsroman. Met evenveel oog voor detail en rijk taalgebruik weet Flanagan een noodlottige liefdesgeschiedenis te beschrijven van een man die moet kiezen tussen passie en huwelijkse trouw. Zijn liefde voor een getrouwde vrouw is zo geconstrueerd dat het vooruitwijst en in verband staat met de oorlogsherinneringen die het hart van de roman voelt. De ontwikkeling van deze liefdesrelatie – vóór en na de oorlog- vormt een indrukwekkend geheel waar weemoed, verlangen, teleurstelling naadloos in elkaar over lopen met de onbeschrijfelijke herinneringen aan het moeten overleven in het kamp. Daarmee wordt het oorlogsverhaal van Dorrigo Evans er één van een compleet mensenleven dat zich vormt rond omgevingsfactoren in plaats van dat hij zelf de regie over zijn bestaan in handen heeft.

Naast het verhaal van iemand die tot oorlogsheld bestempeld wordt, zijn er meerdere perspectieven in het verhaal verweven van vrouwelijke liefdesrelaties, medegevangenen en oorlogsmisdaden plegende opzichters. Ook hier is het zo geconstrueerd dat het paralellen en vooruitwijzingen bevat naar de centrale verhaallijn van de Australische oorlogsheld. Met die andere perspectieven wordt nog meer de suggestie gewekt van een verhaal dat zoveel breder te trekken is dan de psychologische ontwikkeling van één belangwekkende figuur. Hoe rechtvaardig is de ter dood veroordeling van Koreaanse opzichters terwijl hogergeplaatste Japanse kampbeulen vrijuit gaan? Is het mensen die misdaden hebben gepleegd tijdens een oorlogssituatie werkelijk aan te rekenen als zij volledig geïndoctrineerd zijn geraakt door heersende ideologieën? Zij die willens en wetens lijden hebben berokkend gaan misschien minder ten onder aan schuldgevoelens of spijt tegenover hen die het beste van de situatie hebben proberen te maken.

Voor mij is de roman vooral een kritiek op platgetreden platitudes als ‘goed’ en ‘fout’ tegenover de complexiteit van oorlog als een plek van wetteloosheid en botsende belangen. Alles wat volgt op de oorlogshel, hetzij bestraffing, hetzij bejubeling, is de facto onrechtvaardig om de verscheidenheid aan oorlogservaringen een plek te geven.

Tja...dit is zo'n boek dat ik gewoon moet gaan lezen.

Wat kan ik nog toevoegen aan de woorden van Liv, onder andere dat het boek leerzaam is of de treffende samenvatting van Donkerwoud?
Krankzinnig. Dat is het woord dat regelmatig door mijn gedachten schoot bij het lezen van De Smalle Weg naar het Noorden. De krankzinnigheid met name van het krijgsgevangenenkamp aan de Dodenspoorlijn tussen Birma en Siam. De onmogelijkheid om nog 'zonder meer' verder te leven als het al werd overleefd, onmogelijk voor de krijgsgevangenen; in een ander opzicht gold dat eveneens voor Japanners.
Richard Flanagan weet mij bijzonder knap langzaamaan, stapje voor stapje de hel in te trekken; totdat het bijna is alsof het voor mijn ogen gebeurt, alsof ik de bomen van het oerwoud boven mij weet, de modder onder mijn voeten, wat natuurlijk niet echt kan, want ik zit veilig in mijn stoel en lees. Ik zie talloze onbeschrijflijke situaties toch beschreven.
Doordat RF zich beperkt tot de mensen om Dorrigo Evans heen in zijn leven buiten het kamp en het bataljon waarmee hij eerder op andere plekken op de aarde verbleef, leer ik als lezer de personages kennen. Dat ik connectie krijg met de personages gaat ook geleidelijk omdat in het begin van de roman vanuit verschillende tijden en vanuit verschillende situaties het verhaal wordt verteld, maar zo, dat het naadloos in elkaar overloopt. Eerst blijft het 'erge' nog op veilige afstand, dan komen de
antipathieën en sympathieën voor personages. Ik weet bijna zeker dat het personage waar ik het meest sympathie voor voel zal overlijden, omdat Dorrigo Evans in het begin van het boek al naar hem verwijst, hij herinnert zich het gezicht van Zwartje Gardiner niet meer. Als hij inderdaad sterft huil ik. Onder andere zijn dood heeft de mannen uit het bataljon getekend of ik nu antipathie of sympathie heb, het maakt niet uit.
De scheidslijn goed en kwaad is lastig(er) te trekken als je vanuit alle perspectieven kijkt, naar het gedachtegoed van Japanners, de overlevingsdrang van krijgsgevangenen.
Toch durf ik te zeggen dat er wel degelijk een kwaad is. De krankzinnige hel was het kwaad.
Het zal niet voor niets zijn geweest dat veel Japanners in die tijd en masse verslaafd waren aan Philopon ofwel Chrystal Meth, net zoals majoor Nakamura in het kamp van Dorrigo dat was. Toen ik hier op internet informatie over opzocht las ik dat ook Hitler hieraan verslaafd was. Dat wist ik niet en vind ik bijzonder beangstigend.
Ook durf ik te zeggen dat de liefde in al zijn facetten eveneens in het boek aanwezig is, misschien niet zoals het werd gewenst en gehoopt, maar ze is er. Ze is er op de momenten van appèl, de gedachte aan geliefden die mannen overeind houdt; een maaltijd bereid door hun moeder of vrouw; ze is er op momenten van sterven, als gevangen ineens blij worden 'naar huis gaan, naar hun ouders, daar waar het goed is'. Er is kameraadschap. Er is trouw. Medeleven. Genegenheid.
Er is een rode bloem in de modder. Zoals Amy, amante, amour een bloem in haar haren droeg.
Na WOII werd gezegd dat we nooit mogen vergeten. Ook in De Smalle Weg naar het Noorden maakte Konijn Hendricks in gevangenschap tekeningen over de gruwelen: 'opdat het geweten zou zijn. Opdat het niet vergeten zou worden'.
Als ik 's avonds het journaal aanzet vraag ik me af of wij mensen daartoe wel in staat zijn.
Dorrigo Evans meent aan het begin van dit boek 'Een goed boek maakt dat je het wilt herlezen. Een geweldig boek dwingt je je eigen ziel te herlezen'.
De Smalle Weg naar het Noorden dwingt de eigen ziel te herlezen.

5*

Verwijst de totel bewust naar het werk van Matsuo Basho?

Yup, dat werk is zeker belangrijk in relatie tot dit werk.

Oorlogsheld Dorrigo Evans is niet de held die men denkt dat hij is. Hij was ook nooit de leider die zijn mannen van hem maakten. En hoe kun hij ooit als held terugkeren uit de gruwelijke hel van het onmenselijke?

We kennen veel verhalen uit het Europe van WOII. Wat er elders gebeurde is vaak minder bekend. In dit verhaal werken de Australiërs, waardoor Evans, als slaven van de Japanners aan een onmogelijk lange spoorlijn, een opdracht van de Keizer. We krijgen veel mee van hoe anders er door de Japanners werd gedacht, hoeveel respect ze hebben voor autoriteit, hoeveel eer ze uit het werk voor de Keizer halen. Of het haalbaar is, het afmaken van de spoorlijn maak niet uit. Welke realiteit werd ooit door realisten gemaakt? En een mens was volgens de Japanners gewoon materiaal om het doel te realiseren. Flanagan beschrijft de gruwelijke details van de slaven zonder opsmuk, zonder sentiment en zeer treffend. Onverbiddelijk.

Naast de gruwelijkheden zijn de beschrijvingen van de denkwereld van de hoofdpersonen, waar Flanagan moeiteloos tussen weet te schakelen, ook erg goed. Heel treffend zijn de passages waarin het leven van de bijfiguren van na de oorlog worden beschreven. Hoe kunnen zij ooit weer geloven in hun leven? En hoe lang blijft een herinnering leven? Hoe lang duurt het voordat je, als schuldige of slachtoffer, de oorlog een plek kunt geven? De onwerkelijkheid van het leven dat na die gruwelijkheden 'gewoon' maar weer doorgaat. En de kloof tussen de slachtoffers en hun naasten, die door woorden nooit overbrugd kan worden, wordt in het boek heel werkelijk. Want als je de details in het gevangenenkamp hebt gelezen, als je denkt dat je daardoor een kleine voorstelling kan maken van hoe het geweest moet zijn als slaaf, dan zul je merken dat het al lastig is om aan een ander te vertellen, of op papier in een recensie samen te vatten, wat je leeservaring is geweest. Je moet het lezen, ervaren, om er een voorstelling van te kunnen maken. Hoe moet het dan zijn als je het echt beleefd? Het is Flanagan uitstekend gelukt om dit een klein beetje te kunnen begrijpen.

Daarnaast is er nog ruimte voor het leven (liefde, het huwelijk) voor en na de oorlog. Ook daar is de schrijver vaak in staat om een diepe kern te raken.Heel soms kreeg ik het idee dat Flanagan te veel zinnen nodig had, te veel in herhalingen viel. Maar erg storend werd dit nooit. Een absolute aanrader.