Hersenschimmen - J. Bernlef (1984)

Boek dat veel wordt gelezen door leerlingen secundair onderwijs. Hersenschimmen is een raak aftakelingsproces van een zieke man dat uitblinkt in gevoel voor realiteit en geestelijke chaos. Maar het is ook een voortdurende herhaling van dezelfde trukjes om de ziekte uit te beelden. De chaos in z'n hoofd , de flashbacks , switchen heden en verleden zorgen voor veel dramatieke en sobere impact maar zijn soms wat te makkelijk en doorzichtig.

Ik doe de VIG opleiding (Verzorgende Individueel Gezondheidskunde), met oudere mensen, dementie. Mij is aangeraden dit boek te lezen, ben benieuwd .

zeer mooi en tragisch boek, een van de eerste literaire werken die ik gelezen heb, maar meteen een goed boek.

je wordt makkelijk in het verhaal meegezogen en langzaam laan ees je hoe de chaos in het hoofd van maarten steeds meer toeneemt, tot op het einde zelfs alles bij elkaar hangt van de losse zinnen begrippen.

Prachtig boek, meestal ben jij degene die ziet als iemand dement word.....maar hier ben je de arme man zelf die dement aan het worden is maar het niet weet.......meer zeg ik niet want anders maak ik te veel spoilers.

Ja, mooi boek dit. In zekere zin een ook erg moedige poging, niet alleen vanwege het zeer confronterende karakter dat aan een dergelijk onderwerp kleeft, maar ook omdat vanuit dit specifieke perspectief niets zeker is. Je moet als schrijver gissen naar een ontastbare werkelijkheid die bovendien steeds verder afbrokkelt.

Hierboven werd opgemerkt dat Marsman zich van trucs bedient om het geheel vorm te geven. Daar valt zeker wat voor te zeggen. Dat neemt echter niet weg dat deze zeer effectief werken en er doorheen het verhaal een schrijnend gevoel wordt opgewekt. Ondanks dat geen mens die het leest kan weten hoe het is om aan een dergelijke ziekte ten prooi te vallen (en de schrijver dat ook niet wist) wordt het toch mogelijk om je tot op zekere hoogte met de hoofdpersoon te identificeren. En dat is op zijn minst knap te noemen.

Toch verliest het boek in de laatste bladzijden, zo rond de tijd dat men Maarten uit zijn huis komt halen om hem definitief in een tehuis te plaatsen, flink aan kracht. Hier houdt de mogelijkheid tot identificeren grotendeels op. Op het eerste gezicht logisch, aangezien Maarten zich dan niet eens meer met zichzelf kan identificeren, maar stilistisch gezien vormt het een vreemde breuk met de rest van het verhaal. Het voelt ineens veel bewuster, rationeler, daar waar je toch het omgekeerde zou verwachten. Hier werd ik ineens uit het hoofd van Maarten gegooid en zag ik ineens de schrijver aan het werk. Jammer, het ging ten koste van een tot dan toe zorgvuldig opgebouwde geloofwaardigheid.

Ergens merkt Maartens vrouw Vera op dat oude mensen zoals zij leven van hun herinneringen en vraagt zij zich af wat er over blijft als die er niet meer zijn. Een vraag die even mooi is als beangstigend. Die passage alleen maakte dat dit toch een werkje is dat me nog lang zal heugen (hoop ik, hihi).

4*.

Vond het toch een lichte tegenvaller. Het verhaal zit mooi in elkaar en is bij vlagen ontroerend, maar soms vond ik dat Bernlef het er wat te makkelijk vanaf bracht en daarmee een beetje inspeelde op het sentiment van de grote massa. Daarom vond ik het niet helemaal werken. 3,5*

Vond het einde TE langdradig...

Wel goed, maar het deed me helaas weinig. Je weet wat er gebeurt, maar voelen doe je het niet. Ik denk dat men dit verhaal beter had kunnen vertellen via een ander medium. Ziektes interesseren me verder ook niet zo als thema. Niet slecht maar niet mijn ding. Drie sterren.

(Vrijwillig) gelezen voor Nederlands.
Mooi boek, wel een klein beetje langdradig en niet interessant soms. Opzich vind ik er nou niet echt een moraal in zitten.
'T is meer mooi geschreven en omschreven. Daarvoor zeker een pluspuntje. Het boek was naar mijn mening, net ietsjes te lang, steeds een beetje meer van hetzelfde. Desalniettemin, vond ik het wel een fijn boek. Geen hoogvlieger.. 3,0

Een zeer sterk geschreven boek van Bernlef, absoluut een van de Nederlandse klassiekers. Het onderwerp van het boek is ook zeer de moeite waard en je waant je echt een beetje in het hoofd van Maarten Klein.
Het thema komt misschien over als zwaar, maar het boek is juist zeer toegankelijk, leest zeer prettig weg.
Al met al een zeer ontroerend boek. en ook Bernlef beschouw ik tot een van mijn favoriete schrijvers.

Buiten dat ik het een prachtig boek vind om te lezen, ook erg knap geschreven. Het is niet bepaald eenvoudig je op zo'n dergelijke wijze in te leven in iets dat zo ongrijpbaar is als dementie.
Bernlef weet dat te vangen, maar dat maakt het booek voor sommigen nou juist langdradig op ervaren als in dat er teveel in herhaling wordt getreden, doch voor mij geenszins.

Goede boeken blijf ik dan ook herlezen. Voor mij niet anders dan muziek; ook muziek die je mooi vindt, blijf je immers graag horen.
Het soort boeken dat het 'verhaaltjes vertellen" nogal ontstijgt en dat maakt Bernlef voor mij dan ook een echte schrijver. Een verhaaltje en een plot daarbij kan iedereen verzinnen, immers.

Een bulls eye verhaal, treffend beschreven en een boek dat als referentie dient voor mensen die willen weten hoe dementie in kan grijpen op iemands leven of beter gezegt een gezamenlijk leven.
Klassieker.

Onlangs weer gelezen. Blijft prachtig.

Dit boek las ik twee jaar geleden met veel plezier voor mijn literatuurlijst. Echt heel knap hoe Bernlef ons een kijkje geeft in het hoofd van een dementerende. Dat je ziet hoe hij het in eerste instantie ontkent aan zichzelf. Vervolgens alleen nog probeert te ontkennen aan zijn omgeving. En later zelfs dat niet meer. Hoe hij bladzijden lang volledig overtuigd is dat hij ergens moet zijn of dat hij met iemand afgesproken heeft. Ook goed is dat de hoofdpersoon nog wel alles van lang geleden weet te herinneren. Dat zijn namelijk ook de herinneren die het langst blijven bij dementerenden. Ik heb zelf ook jarenlang mijn overgrootmoeder steeds verder dement zien worden en ik zag zoveel hiervan terug in Hersenschimmen. Uiteraard blijft het giswerk of het proces daadwerkelijk als zodanig in iemand's hoofd speelt, maar het zou met niets verbazen als Bernlef heel dicht in de buurt komt van de werkelijkheid. Het meest apart vind ik nog de laatste hoofdstukken wanneer de grens tussen bewust en onbewustzijn volledig is vervaagd. Af en toe komt er nog een stroompje concrete informatie binnen. Maar het leeuwendeel is lariekoek.

Geweldige literaire prestatie van Bernlef en daarom ook in mijn top 10.

Bernlef slaagt erin om de lezer mee te nemen in het verschrikkelijke proces van dementie, waardoor het begrip eindelijk kleur heeft gekregen voor vele mensen. Ik zeg eindelijk omdat tot voorheen dementie werd gezien als een beschamende ziekte en er weinig aandacht aan werd besteed. Op dat gebied is Hersenschimmen taboe doorbrekend en zeer van belang geweest. Hij laat de lezer mee leven met Maarten’s geheugenverlies. Het begint met kleine dingen, maar het verslechtert in een rap tempo.

Naast deze uitstekende en angstaanjagende beschrijving van dementie, wordt er aan de hand van de –snel vervagende – herinneringen van Maarten en gesprekken met zijn vrouw zijn levensverhaal verteld. In ieder geval over zijn werk en zijn liefdes. Het mooist was toen hij sprak over de ontmoeting van zijn vrouw. Ontzettend mooi geschreven maar des te harder was de klap; de alinea eindigde met dat hij van alles om zich heen vergat als hij in gedachten was gezonken. En dat hij ook niet meer wist waar hij over had gedacht.

Door dit boek ben ik ook het een en ander te weten gekomen over mijn leesgedrag. Zo kwam ik erachter dat ik altijd veel vertrouwen heb in de hoofdpersoon van een verhaal. Zo gaat Maarten bijvoorbeeld eens naar werk terwijl hij al lang met pensioen is. Hoewel ik dit wist en ook wist dat hij dementeerde, ging ik toch twijfelen of ik het wel goed volgde. Dus ik terugbladeren in het boek om te kijken of hij nou echt met pensioen was terwijl ik dat al lang had gelezen. Een beetje dom achteraf, maar wel leerzaam. Zo moet ik proberen meer te vertrouwen op mijn eigen verstand dan op dat van anderen. Natuurlijk zijn dat woorden die iedereen bekend voorkomt, maar toch bestaat het grootste gedeelte van de mensen uit volgers in plaats van zelfstandigen. Gek genoeg gaat dit gepaard met onze individualistische samenleving, waar iedereen enkel aan zichzelf denkt, maar tegelijkertijd anderen volgt voor acceptatie. Maar ik dwaal af.

Hoe dichter ik bij het einde kwam hoe lastiger het werd om er nog iets van te maken. Verschrikkelijk om te lezen dat Maarten nergens meer vat op heeft en alles is vergeten. Eerder kan hij heden en verleden niet meer uit elkaar houden, zo is hij zeer verheugd dat de oorlog is afgelopen, maar nog wat later herkent hij zelfs zijn vrouw niet meer. Al zijn herinneringen, zijn hele leven, lijken voorgoed verdwenen. Ontzettend triest einde. Het boek heeft mij in ieder geval erg weten te pakken. Stilistisch niet heel bijzonder, maar het leest wel snel. Het knapste van de stijl vind ik de alinea indeling; alles wordt vanuit Maarten beschreven, in autobiografische vorm. Hij vergeet steeds meer, en de alinea’s worden ook steeds korter. Dit laat goed zien hoe zijn geheugen steeds minder een geheel vormen en uiteindelijk volledig gewist lijkt te zijn.

Een spectaculair plot bevat het boek uiteraard niet, af en toe worden passages wat langdradig en het eind is allicht iets onbevredigend, maar voor de wijze waarop Bernlef als het ware in het hoofd van een dementerend persoon is gekropen en dit met treffend en kleurrijk, beschrijvend taalgebruik op papier heeft gezet heb ik diep respect. Daarom een 4 sterren-notering voor Hersenschimmen.

Eerste helft van het boek was redelijk, het gaf goed de beeld van mensen die aan dementie lijden. De laatste helft begon het nergens meer op te slaan en begon het heel erg saai te worden, het boek kon veel beter worden uitgewerkt tegen het einde aan.

2*

Fascinerend! Briljant zoals Bernlef je laat voelen (voor zo ver dat mogelijk is) hoe het voelt om je grip op de realiteit te verliezen.

Aardig boek vind ik dit. Tijdens het lezen vond ik het niet zoveel bijzonders, maar na het boek gelezen te hebben en weer wat afstand genomen te hebben, heeft dit boek misschien toch wel wat literaire waarde. Het is voor mij ook zo dat ik me kon identificeren met Maarten Klein, en op het moment dat dat niet meer kon, heeft Bernlef gekozen voor een "Spinvis-achtig" einde, als je begrijpt wat ik bedoel, dat op zijn minst ook wel iets heeft, vooral ook gezien het feit dat hij geen informatie uit de eerste hand heeft over dementie.

Ook miste ik tijdens het lezen van het boek de ontwikkeling een beetje, maar wederom na wat afstand genomen te hebben, is dat toch ook wel erg duidelijk. Ik heb mijn mening dus (voor nu) bijgesteld naar 3*. Het is een aardig boek, zelfs wat literair - wat ik van veel boeken niet kan zeggen - maar zal in mijn ogen nooit een klassieker worden die je moet hebben gelezen.

Het boek is vooral krachtig door het gekozen personage. Destijds was het vernieuwend en dus gedurfd om de aftakeling van een man door de ogen van diegene zelf te vertellen. Hierdoor heeft Bernlef meteen zijn opbouw in een juiste constructie gevormd. Toch haakte ik op het eind een beetje af, want het werd te verwarrend.

Behoorlijk sterk boek.

De opbouw is een beetje langzaam, niet echt boeiend te noemen maar langzaam maar zeker vordert het aftakelingsproces van Maarten Klein die goed gecomponeerd is en waarbij je ook goed kan inleven in de hoofdpersoon. Uiteraard is het niet te controleren of het bij Alzheimer ook daadwerkelijk op deze manier aan toe gaat maar dat maakt niets uit voor de geloofwaardigheid van de roman.

Zo begint het boek met dat de hoofdpersoon kleine dingen aan het vergeten is wat op zich geen ramp is maar uiteindelijk raakt verleden en heden door elkaar; zo denkt hij opeens dat het nog oorlog is of is hij weer een klein kind en noemt hij zijn vrouw moeder en op het einde weet hij niet eens meer wie hij zelf is. Mooi om te zien dat de 'ik' vertelstructuur naar een 'je' en 'hij' gaat omdat hij niet meer weet wie hij zelf is. Herinneringen beginnen te vervagen en foto's van hemzelf of zijn vrouw herkent hij niet meer en zelfs de taal begint weg te ebben zodat hij op het einde met onsamenhangende zinnen praat wat voor sommige mensen wel ergerlijk kan zijn om te lezen maar niettemin bij dementie hoort.

Het is niet erg dramatisch allemaal maar krijg je medelijden met Maarten en Vera omdat hun sympathie opwekken en omdat het zo'n verwarrende ziekte is waar je niks aan kunt doen. Het is soms ook wel grappig wat Maarten zegt op welk moment en dat hij probeert te doen alsof er niks aan de hand is.

Ontroerend en knap geschreven inderdaad. Een van de weinige ziektes waarover het slachtoffer nimmer een boek zal kunnen schrijven, hooguit over de angst in het beginstadium. Het zal dan ook altijd een raadsel blijven hoe mijn opa, of iemands oom, vader of wie dan ook zich gevoeld moet hebben; dankzij Bernlef ben ik aardig in de buurt gekomen. Vaak vraag ik me af wat er achter de glazige ogen van mijn opa heeft afgespeeld. Ik stel me gerust met de gedachte dat het inderdaad zo is dat je van seconde naar seconde leeft op het laatst. Zo ongeveer als een baby dat doet. Het is wel een tijd geleden, dus het wordt tijd om het eens te herlezen. Gezien de tijdsinspanning voor niemand een probleem om de gok te wagen.

Hersenschimmen begint heel sloom vanuit de wereld van meneer Klein en hij gaat steeds sneller achteruit. Omdat het vanuit zijn optiek geschreven is lijkt het bijna logisch wat hij doet terwijl dit helemaal niet het geval is. Boek leest lekker weg, is bij vlagen best grappig maar ik vind het bovenal nogal zielig omdat het heel persoonlijk geschreven is waardoor er een groot inlevingsvermogen is.

Bernlef heeft een knap en inzichtelijk boek over dementie geschreven; tegelijkertijd moet ik bekennen dat ik meermaals dacht 'ik leg het weg ... '.
Meegaan in het hoofd van Maarten is soms vermoeiend. Confronterend ook vanwege herkenbaarheid binnen mijn omgeving. Tegelijkertijd zijn ontroerend de echo's uit het verdere verleden, de liefde van Maarten voor zijn vrouw klinkt erin door naast terugkerende belangrijke gebeurtenissen in Maartens leven. Ontroerend ook de achterdocht die hem bekruipt, niet alleen door wat er gebeurt en de vraag waarom alles onbegrijpelijk verandert; ook de zekerheid omtrent geliefden verdwijnt, hebben ze het goede met hem voor? Deze ervaringen gaan samen met herinneringen uit de oorlog, wie is te vertrouwen en wie niet?
Een boek hoeft niet altijd plezierig leesbaar te zijn om hoog gewaardeerd te worden. Dementie is voor niemand plezierig, voor zowel degene die het treft, als voor de naasten.
4,5*

Een verhelderend boek over een ziekte die de geest vertroebelt. Voor mij een eye-opener (ervan uitgaande dat dementie zo verloopt zoals Bernlef het beschrijft).

Interessant boek dat echter te lang doorgaat, beter had Bernlef er een kort verhaal van gemaakt. Op een gegeven moment, zeg maar vanaf de intrede van Phil, begon het me tegen te staan. De herhaling maakte het steeds minder interessant, en het eind vond ik zwak.

Schitterend boek.
Alleen het einde vond ik niet geslaagd. Het was enorm saai en vervelend om te lezen. Het einde had beter ingekort kunnen worden, want op een gegeven moment was het gewoon doorbijten.
Verder een geweldig boek.

Ik ben het volledig met je eens.
Dit is het eerste literaire werk dat ik gelezen heb en vond het prachtig.
Met momenten was het wel een beetje lastig om te lezen, maar al bij al viel dit nog goed mee.

Daarbij vind ik het echt fantastisch hoe de auteur erin geslaagd is om de lezer het gevoel te geven dat hij in het boek zit. Het boek is zo ontroerend, vooral wanneer Maarten zijn vrouw niet meer herkent. Hij gaat zo snel achteruit, weet niet meer wat er gaande is en 'leeft in het verleden'. Wie dit boek leest wordt geconfronteerd met wat dementie echt is en kan het zo misschien ook beter begrijpen. Je ziet de dementie ook heel mooi evolueren van 'kwaad naar erger', wat op het einde van het boek resulteert in vage, korte stukjes zin.

Het boek is een echte aanrader.
Degenen die het saai vonden hebben ongelijk.

'Hersenschimmen' is een bijzonder boek, waarbij het proces van dementie vanuit het perspectief van de dementerende zelf wordt beschreven. Dit boek is denk ik één van de meer toegankelijkere werken van Bernlef, waarin de tragedie waarin het hoofdpersonage zich begeeft, op een bijzondere manier wordt verhaald en het aftakelingsproces daardoor des te pijnlijker is voor de lezer.

Prachtige beschrijving van een mentaal afbraakproces. Heel beklemmend en tragisch!
Voorts vind ik het indrukwekkend hoe het boek de voortschrijdende verwarring tussen heden en verleden voelbaar maakt. Als het kritische mens dat ik ben, merk ik nochtans op dat het boek net iets te lang aanvoelt, ofschoon ik vervolgens niet precies kan benoemen wat ik zou schrappen. Ook de laatste segmenten herbergen namelijk mokerslagen. zoals het moment dat Maarten zijn eigen lichaam niet meer herkent.

Hersenschimmen las ik in twee treinritten door, hetgeen wel bewijst dat dit boek de aandacht vast weet te houden. Vanwege onder andere de voornoemde overwegingen, kom ik uit op 4*

Als lezer doorga je eenzelfde proces als de hoofdrolspeler. Wanneer Maarten alle contact met de werkelijkheid heeft verloren, blijft er van dit boekje alleen nog een brij aan staccato-achtig taalgebruik over. Erg knap gedaan. Ook het inlevingsvermogen is indrukwekkend.

Dit maakte indruk op mij, indertijd. Het was een krantje, niet een boek, en had een bepaalde naam, maar dat kan ik me zo niet meer herinneren - het wat was een goedkope uitgave van school i.i.g. - bulkboek, of zoiets. En er was ook een film van.

Dit was er 1 die me op sleeptouw nam naar een plek die ik eigenlijk niet bezoeken wou (wilde)... Een man die eindigt in een klein kutkamertje en de kluts kwijt aan het raken was. Weinig lol aan, maar toch kon ik het niet wegleggen.

*****.

Dit boek stond altijd hoog op leeslijtjes op school want het is vrij makkelijk leesbaar en lekker dun, toch wel twee voorwaarden om populair te zijn bij de tot lezen gedwongen jeugd. Zelf had ik dit werkje nog nooit gelezen.

Hersenschimmen begint sterk. Het is één grote gedachtestroom en we zien alles via de hoofdpersoon Maarten Klein en voornamelijk via de gedachten van hem. Dat gaat twee pagina's nog normaal en al snel merk je als lezer dat de hoofdpersoon niet meer helder denkt. Knap gedaan en Bernlef geeft hier een bepaald beeld van iemand met dementie. Of dat echt zo gaat? Geen idee. Maar het geeft een sterk gevoel van vervreemding, juist omdat ik als lezer zie wat er mis gaat en de hoofdpersoon zelf niet. Dat alles in een kraakheldere stijl, op een bepaalde mannier indringend en toch ook fijn leesvoer.

Bernlef voert dit door. Maarten Klein wordt minder en minder helder en de stijl volgt dit. Echter, het wordt al snel een trucje waarvan de koek sowieso na een pagina of 100 al wel op was maar met het slechter worden van Klein wordt dit boek als leesvoer ook steeds minder interessant. Hierboven zegt Dionysos dat het meer de schrijver Bernlef wordt vanaf dat moment en dat gevoel is goed verwoord. Ik had niet meer het idee in het hoofd van de hoofdpersoon te zitten en het hele boek an sich gaat een beetje als een nachtkaars uit. In feite een uitstekende verwoording van het proces van dementie, maar minder boeiend om nog 50 pagina's te lezen. 3,5*.