The Tell-Tale Heart - Edgar Allan Poe (1843)

Fascinerend hoe een mens zijn hele hebben en houden kan verliezen door een detail.

Er is ook een lied van gemaakt door The Alan Parson's Project.

En zowel dat lied als dit verhaal zijn werkelijk fenomenaal. Geen woorden aan vuil maken, zou ik zeggen, gewoon LEZEN!

4,5*

Bericht verplaatst naar Edgar Allan Poe

Dit verhaal heeft wel wat elementen van Misdaad en straf. Moordenaar met een eigenzinnig motief (hier dat oog, daar een ideologisch idee), moord redelijk perfect gepleegd maar dan door eigen twijfel en falen toch verraden . Zou Dostojewski zich hierdoor (een beetje) hebben laten inspireren?

Het verhaal heeft eigenlijk ook heel wat mee van Poe's 'Zwarte Kat'.

5 paginas ?

Dat dacht ik eerlijk gezegd ook. Maar waar D. daar 100 pagina's en meer voor nodig heeft, weet Poe dit heel beknopt en toch heel beangstigend te beschrijven en de gevoelens over te brengen. Heel mooie sfeer neergezet, prettig geschreven en verrassend.

Leuk verhaaltje. Grappig hoe het hoofdpersoon blijft volhouden dat hij niet gestoord is.

Leuk verhaaltje inderdaad.

Vooral leuk om dit soort korte verhalen van mijn telefoon te lezen als ik even niks te doen heb.
Fantastische sfeer en erg mooi geschreven.

Pffff wat een verhaal! Knap hoe Poe ons mee laat kijken over de schouder van een psychopaat die zichzelf allesbehalve een psychopaat vindt!

4*

Gisteren bij de kringloopwinkel een boek gekocht dat heet: 50 beroemde griezelverhalen.
Dit was het 1ste verhaaltje in het boek.
Zeer aardig geschreven en best beangstigend. Tof !!

Poe is hier lekker op dreef met wat hij als geen ander kan: een dwingende vertelling, bijna een monoloog-interieur, van een bezeten man die tot gruwelijke daden wordt gedreven.
Hier weinig plaats voor dikdoenerig filosofisch geleuter (waar Poe soms helaas tot vervalt - zie bijvoorbeeld het danig mislukte 'Imp of the perverse') maar snedige, kwaadaardige 'actie' met een heerlijk gevoel voor snijdende spanning.
Dit is een spoedcursus Angstzweet en krankzinnigheid en Poe verkneukelt zich alleen al hierom nog vaak in zijn vochtige graf...

The Tell-Tale Heart staat denk ik wel ten boek als één van de bekendste verhalen van Edgar Allan Poe. Het is denk ik ook één van de meest verfilmde boeken van de schrijver en het leek me in ieder geval wel een interessant verhaal te worden. De vorige Poe die ik las, Berenice, lag me nog wel (met uitzondering van het wel erg stroeve begin) maar ik verwachtte hier toch nog net iets meer van vanwege de status die het doorheen de jaren heeft gekregen.

The Tell-Tale Heart is in ieder geval wel beter dan Berenice, maar het is toch alweer dezelfde truc die Poe hier bovenhaalt. Mij deed het verhaal in ieder geval erg hard denken aan The Black Cat, toevallig ook uitgebracht in 1843, en dat is zonde. Vooral omdat hier opnieuw dezelfde elementen aan bod komen (de perfect geplande moord die uiteindelijk wordt teniet gedaan vanwege het schuldgevoel van de dader), maar dan net iets minder goed uitgewerkt. Zo komt de wroeging van de verteller wel erg hard uit de lucht gevallen en rest er eigenlijk enkel nog het leuke aspect waar hij de lezer probeert te overtuigen dat hij toch echt wel geen psychopaat is. Dat neemt echter niet weg dat dit nog altijd wel vlotjes geschreven is en op zich nog wel tot één van de betere werken van Poe behoort. De spanningsopbouw blijft goed, Poe weet in een handvol pagina's een lekkere sfeer neer te zetten en je bent er natuurlijk snel door.

Dat is dan vooral ook de reden dat ik zijn oeuvre nog kan waarderen, het zijn vaak leuke tussendoortjes waar je niet al teveel moeite in moet steken. Toch hoop ik ooit nog eens echt overtuigd te worden door één van zijn verhalen, of is misschien zijn roman hetgeen waar ik naar op zoek ben? De volgende is William Wilson waar ik ooit al eens een verfilming van heb gezien. Ben benieuwd.

Kleine 3,5*

Voor de liefhebbers: The Tell Tale Heart. Deze korte animatiefilm, en een adaptatie van het gelijknamige Poe-verhaal, was de eerste cartoon die de beruchte "X-rating (18+)" kreeg. Zo eng is hij nu ook weer niet, maar dit blijft wel een van de meest memorabele adaptaties van Poe. Dit mede door het beste stel stembanden uit Hollywood genaamd James Mason, en de droomachtige tekeningen.

Stop it! Stop it you devils! It's there! Under the floor!

De kracht hiervan zit niet zozeer in de gebeurtenissen op zich, maar wel in het standpunt vanwaaruit ze verteld worden. Hoe meer de verteller ons ervan probeert te overtuigen dat hij niet gek is, hoe duidelijker het wordt dat hij dat wel is. Hij is psychotisch, heeft last van visuele en auditieve hallucinaties. In het oog van de oude man ziet hij de veruitwendiging van het kwaad. Het bonzen van het hart is het metronomische ritme dat hem tot waanzin drijft.

Het taalgebruik heeft een onrustige toon en een onregelmatig ritme. Er is een afwisseling tussen kalme en geagiteerde fases. Een uur lang staat hij stil in de duisternis; dan slaat hij helemaal door. Tijdens het politiebezoek heeft hij zichzelf tijdelijk onder controle, maar dan volgt een geëxalteerde climax. Het is uitstekend geschikt om hardop voor te lezen in het halfduister. Citeerbare zinnetjes roepen een lugubere sfeer op: "You fancy me mad. Madmen know nothing!" Dit is geen literatuur meer; het is muziek.

Het verhaaltje is net als The Black Cat, The Imp of the Perverse en The Cask of Amontillado een bekentenis van een moord – een thema dat Poe waarschijnlijk intrigeerde omdat de analyse van een moordzaak veel lijkt op de analyse van een literair werk (verbanden leggen, motieven achterhalen e.d. om de stukjes van de puzzel op z’n plek te laten vallen) zodat hij zo het metaniveau tot het verhaal zelf maakt – maar neemt uiteraard met elke variant een nieuwe invalshoek. In dit geval probeert de verteller zich te verdedigen tegen de beschuldiging dat hij gek zou zijn (zonder dat we overigens weten wie hem gek heeft verklaard omdat we niet weten tegen wie hij spreekt). Volgens de (onbetrouwbare) verteller is hij niet gek maar wel nerveus en hypersensitief waardoor hij meer ziet en vooral meer hoort dan anderen (het thema van hypersensitiviteit speelde overigens ook een hoofdrol in The Fall of the House of Usher en is een thema van de gotiek). Al snel is echter duidelijk dat hij beslist krankzinnig is en iets later dat hij waarschijnlijk z’n eigen hart hoorde bonken hetgeen hij verwarde met de hartslag van z’n slachtoffer: zijn hypersensitiviteit – hij meent zelfs te weten wat anderen denken of voelen – kan worden opgevat als paranoia of als paranoïde schizofrenie (auditieve hallucinaties komen veel voor bij schizofrenen maar ook veelvuldig bij mensen zonder stoornis).

Frappant is dat juist in die tijd er controverse was – waar Poe met dit verhaal mogelijk op reageerde – of je schuldig kunt worden bevonden als je krankzinnig bent met in 1843 (hetzelfde jaar als toen dit verhaal verscheen) de voor de rechtspraak vanaf die tijd belangrijke uitspraak werd gedaan waarin de jury de moordenaar Daniel M’Naghten had vrijgesproken wegens “not guilty by reason of insanity”. In dat licht bezien is het irrationeel voor een verdachte om zich geestelijk gezond te verklaren, al is er wel de catch-22-situatie dat het dus rationeel is om je gek te verklaren, zodat je dan ook niet gek kunt zijn. Mogelijk is de zelfverdediging van de verteller (‘ik ben te rationeel om gek te kunnen zijn’) heimelijk een verdediging die bekend stond als de “partial insanity defense”, hetgeen betekende dat de verdachte in het algemeen rationeel is maar een irrationele fixatie of impuls heeft, waarmee de verteller de catch-22 omzeilt en juist beoogt om onschuldig wegens krankzinnigheid te worden verklaard. Op metaniveau werd ongeveer sinds Poe’s tijd de onbetrouwbare verteller geaccepteerd als esthetische strategie in literatuur en Poe zou hebben kunnen beogen te bezien hoe ver hij daarin kan gaan met zijn bekentenisverhalen die – precies vanwege de aard van de bekentenis – door en door eerlijk dus betrouwbaar lijken maar het niet zijn, waarmee hij ook speelt met onze identificatie met de vertellers (we denken de gebeurtenissen door de ogen van de verteller mee te beleven).

Net als in The Black Cat en The Imp of the Perverse verhaalt de verteller hoe hij de volmaakte moord pleegde die door niemand zou kunnen worden ontdekt, maar blijkt hijzelf na de moord de zwakke schakel in het geheel waarbij ook de imp of the perverse een rol speelt omdat juist het gevoel van veiligheid de impuls tot het nemen van onnodig risico uitlokt. Anders dan bij het detectiveverhaal is er niet een briljante buitenstaander die het mysterie oplost maar zou het onopgelost zijn gebleven als de dader niet nerveus zou zijn geworden en zichzelf verklikte; waar we bij het detectiveverhaal identificeren met de detective die echter de psyche van de dader moet doorgronden en de misdaad moet reconstrueren, laat Poe ons bij de bekentenisverhalen identificeren met de moordenaar die zelf zijn misdaad reconstrueert dat echter ook afschuw en dus weer afstand opwekt: in beide gevallen worden we als lezer als het ware gesplitst in twee identificaties (met dader en slachtoffer) hetgeen Poe weer in het verhaal stopt zoals we zullen zien.

Mogelijk wil hij zijn sanity bewijzen om zijn daad te rechtvaardigen want nergens blijkt hij zich schuldig te voelen terwijl hij juist wil aantonen hoe ingenieus hij is: een van de belangrijke contrasten die worden opgeheven in het verhaal is dat zijn waanzin samenvalt met een hyperrationaliteit en het geloof volmaakte controle te hebben. De verteller benadrukt voortdurend hoe kalm en rationeel hij te werk is gegaan door de moord zorgvuldig voor te bereiden en z’n handelingen uiterst voorzichtig uit te voeren – zoals Poe zelf z’n verhalen schreef (“In the whole composition there should be no words written, of which the tendency, direct or indirect, is not to the one pre-established design.”). Hij heeft echter geen motief voor de moord anders dan dat “the vulture eye” van de oude man hem tegenstond (“Whenever it fell upon me, my blood ran cold”), zodat “I made up my mind to take the life of the old man, and thus rid myself of the eye forever” en benadrukt hij dat hij niets tegen de man zelf had (“I loved the old man”) en dat zijn moordplan geen enkele passie ten grondslag had. Mogelijk was het de imp die hem niet alleen deed bekennen aan de politie maar die hem ook op het idee van de moord bracht (en die hem nu in z’n vertelling nog uitvoeriger laat bekennen, etc waarmee de metaniveaus opstapelen), maar het zuiver rationele en berekenende van de uitvoering maakt de irrationele impuls alleen maar krankzinniger of kwaadaardiger. Op dezelfde manier is z’n vreugde en “feelings of triumph” over hoe z’n slachtoffer niets doorhad en z’n moord slaagde met het aanvoeren van hoe hij het lijk in stukken sneed (“I cut off the head and the arms and the legs”) als bewijs van zijn geestelijke gezondheid want hij had een rationele beheersing van de situatie, voor ons juist het bewijs van zijn krankzinnigheid: niet alleen getuigt zijn handelen van volkomen gewetenloosheid maar hij neemt ook aan dat de luisteraar hem zal bewonderen om de rationele koelbloedigheid waarmee hij de moord pleegde. De rede zelf wordt aldus geperverteerd, zoals eerder in het werk van Marquis de Sade, en Poe lijkt de latere maatschappijkritiek te anticiperen dat de maatschappij steeds efficiënter wordt maar dat deze ontwikkeling van de instrumentele rede ten koste is gegaan van de ontwikkeling van doelenrationaliteit (we kunnen steeds beter elk doel bereiken maar we hebben niet nagedacht welke doelen we zouden moeten willen bereiken).

Een ander contrast dat in het verhaal juist z’n contrast verliest is die tussen de moordenaar en het slachtoffer: niet alleen zal hij z’n eigen hartslag voor die van zijn slachtoffer hebben gehouden, maar allerlei details geven weg dat beide personen in wezen dezelfde persoon is zodat de verteller in die zin correct is om het verschil niet waar te nemen (en dus weer niet gek is) terwijl hij zelf (logischerwijs) niet tot de conclusie komt dat hij de oude man zelf is. Zo’n dubbelgangersmotief, waarmee de verscheidenheid één blijkt en dat uitdrukt dat omgekeerd (de eenheid van) het zelf is gesplitst, hetgeen Freud in z’n essay Das Uheimliche uit 1919 tot een psychoanalytisch thema maakte in zijn analyse van het korte verhaal Der Sandmann (1816) van E.T.A. Hoffmann, dramatiseert de interne psychische strijd (vaak tussen het (super)ego en het id). Het Doppelgänger-motief zagen we ook in The Cask of Amontillado waar overigens eveneens de moord wordt begaan vanuit een onduidelijk motief dan wel simpelweg uit bloeddorst of het fijne en wellicht goddelijke gevoel van kennis en macht over de andere persoon die onwetend is wat zijn vreselijk lot is.

Behalve de hyperrationaliteit (vs. waanzin) heeft het verhaal het thema van hypersensitiviteit op verschillende wijzen uitgewerkt. De verteller begluurt de oude man elke nacht urenlang met daarbij de focus op diens “Evil Eye”, maar het is in wezen dat glurende oog van de moordenaar dat het boze oog is dat de oude man vervloekt: het boze oog verwijst naar het zeer wijdverbreide bijgeloof in tal van culturen dat het boze oog degene vervloekt wie zijn blik krijg toegeworpen. Beide personen vallen zo weer samen, zoals ze ook beiden elke middernacht opmerkelijk genoeg dezelfde gevoelens van terror ervaren: “I knew what the old man felt, and pitied him, although I chuckled at heart.”. Het lijkt erop dat de oude man – om het Freudiaans te zeggen – de projectie is van het geweten (net als bij het Doppelgänger-motief in The Cask of Amontillado) en wellicht de angsten van de moordenaar zodat hij met de moord op de oude man z’n innerlijke censurerende stem het zwijgen oplegt en z’n angsten kwijt is, dus bevrijd van de vloek van het boze oog, en hij daarom zelf zo gewetenloos is en meent volledig rationeel te zijn. Na de moord is hij dan ook volledig kalm, maar nadat hij de moord heeft bekend en hem een oordeel en gruwelijk lot wacht, keert de nervositeit terug omdat de vloek is teruggekeerd. Het oog van de man wordt door de verteller het oog van een gier genoemd omdat het dofblauwe oog een veil (sluier; filmpje) over het oog zou hebben hetgeen erop kan duiden dat de oude man voor een geheim staat dat wordt verklikt als het oog open gaat en de sluier wordt weggenomen: de tell-tale heart van de titel verwijst natuurlijk naar het kloppende hart dat de moordenaar zou verraden maar ook naar de moordenaar zelf die – via de oude man als zijn ‘bonkend’ geweten – zichzelf verklikt en ook in z’n vertelling alle details van z’n daad geeft.

Het thema van het gluren en boze oog wordt in het verhaal ook gekoppeld aan de watch (uurwerk) dat enerzijds het verstrijken van de tijd en daarmee de aankondiging van de dood impliceert (zoals ook in The Pit and the Pendulum) en anderzijds met de hartslag, die het leven maar ook de tijd en daarmee de dood aangeeft: “a low, dull, quick sound — much such a sound as a watch makes when enveloped in cotton.” Ook verhaalt de verteller dat hij elke nacht, net als de oude man op dat moment omdat die iets meende te horen, rechtop in bed zit “hearkening to the death-watches in the wall”. De deathwatch beetle (bonte knaagkever of ‘doodskloppertje’) maakt een tikkend geluid dat op het slaan van een uurwerk of een hart lijkt en dat in het bijgeloof de dood zou aankondigen; een mogelijkheid is dat de moordenaar het geluid van deze kever in het hout hoorde in plaats van de hartslag van het vermoorde slachtoffer onder dat hout (of z’n eigen hartslag), hetgeen een meer natuurlijke verklaring geeft dan het literair-psychoanalytische Doppelgänger-motief (zoals Poe meestal ook een natuurlijke optie geeft naast het sublieme dat awe opwekt). De macabere naam voor het diertje komt overigens uit de scheepvaart en is in die context wel rationeel: als men deze kever aantrof dan was het hout volledig rot en het schip niet meer te redden. Net als bij Poe’s verhaal The Gold-Bug met daarin een kever met een doodskop als tekening, is er in The Tell-Tale Heart een kever die naar de dood verwijst, maar die ons vooral leert dat de werkelijkheid wordt gevormd door onze interpretatie waarbij onze verbeelding makkelijk op hol slaat met vaak een desastreuze afloop. We scheppen zelf onze horror.

Ja, na een aantal verhalen van Poe te hebben gelezen kan ik concluderen dat Poe een groot stilist is wat ook mede verklaart waarom Nabokov fan van Poe was: Poe vertelt nooit gewoon een verhaal maar past de juiste stijl toe, kiest elk woord zeer zorgvuldig en door de tekst ook als tekst zeer bewust en afgemeten te scheppen worden literatuur en poëzie bij hem vermengd.