The Spy Who Came in from the Cold - John le Carré (1963)

Boek dat ik wilde lezen, omdat het als klassieker wordt aangemerkt. Had al verscheidene verfilmingen van Le Carré gezien (Constant Gardener, Tinker...). Deze roman viel wat tegen, vond het vooral aan de saaie kant. Het einde is beter, iets vlotter ook. Maar al met al zal ik niet snel weer een boek van deze schrijver lezen.

Vermakelijke thriller waarin een Britse spion veinst te zijn overgelopen naar de Sovjets. Het boek leest in ieder geval lekker weg. Niet gek, want een aansprekend Brits gevoel voor onderkoelde, cynische humor onderpint het hoofdpersonage. Verder fungeert de Berlijnse Muur als een mooi themastuk, waarvan John le Carré sfeervol gebruik maakt.

Desondanks vond ik dit verhaal ietwat teleurstellend. Het boek was namelijk wel erg plotgedreven. Carré werpt daarentegen nog twee interessante vragen op. Ten eerste benadrukt een van de personages dat binnen het communisme makkelijker individueel leed (zoals dat wordt veroorzaakt door de veiligheidsdiensten) kan worden weggewuifd. Het belang van het individu is immers steeds ondergeschikt aan het belang van de samenleving. Ten tweede vraagt een ander personage waarom men in het Westen überhaupt zijn eigenbelang opoffert voor de goede zaak. Staat dit niet haaks op een individualistische samenleving? Meer aandacht voor dit soort tegenstellingen had het boek diepgang kunnen geven. De focus ligt nu enkel op het spionenspel. Dat biedt spanning, maar niet meer dan dat.

Concluderend: geef mij maar die andere schrijvende spion (Graham Greene). Die wist namelijk wel spanning en diepgang te combineren.

Het is zeker waar dat de plot volop aandacht vraagt, toch denk ik dat die ondersteunend is aan de thematiek van het boek. Door de vele wendingen is niets meer wat het lijkt en niemand meer wie die lijkt. In een milieu waar mensenlevens niet echt tellen, mensen pionnen zijn. Het is juist die schimmigheid van het werk en het verlies van identiteit die dat met zich meebrengt, waar Leamas van wil los komen: kan hij weer 'mens' worden? Het is misschien niet helemaal het soort diepgang dat jij zoekt, maar bij mij resoneerde dit toch ook omdat het dicht staat bij de ervaringen van Le Carré zelf in die jaren. Mijn positieve indruk wordt overigens deels gekleurd door de geweldige verfilming die ik al zag voor ik het boek las. Voor mij is dit de ultieme spionageroman, ik heb hem dan ook een (hoog) plaatsje in m'n top 100 gegeven.

De schimmigheid van het werk en het verlies van identiteit vond ik thematisch gezien zelfs clichématig! Maar goed; ik ben natuurlijk opgegroeid met vijftig jaar aan filmgeschiedenis die in mindere of meerdere mate schatplichtig is aan het werk van John le Carré. Dus wellicht misken ik daardoor de slagkracht die dit boek wel in 1964 had. Hoe dan ook, wil ik nog eens de verfilming van dit boek zien.

Met dit boek werd de naam John Le Carré als thrillerschrijver voorgoed gevestigd.

Geschreven in de tijd van de Koude Oorlog. Spannend tot op de laatste bladzijde.
Alec Leamas is iemand die altijd op zoek is naar spanning, in dat opzicht vergelijkbaar met James Bond, maar dan minder glorieus. MI6 (het Circus) is dus de ideale werkgever. Een kantoorbaan of werken in de bibliotheek is niets voor Leamas. Wat Le Carré goed weergeeft is dat mensen die bij Geheime diensten werken letterlijk over lijken moeten gaan. Er zijn altijd dubbelspionnen, overlopers of verraders. Een lijk meer of minder doet er niet toe. Le Carré schrijft geen karakterboeken over sympathieke mensen. Leamas en ook de Oost Duitsers Fiedler en Mundt zijn keihard. Leamas blijkt nog wel een zwak plekje te hebben voor Liz, maar zelfs dan gaat het werk boven de liefde. Smiley komt ook voor in het verhaal, geen grote rol, wel een cruciale. Al dateert het boek uit 1963, het is een van de beste spionage verhalen die ik ooit las.