Dit boek wordt al talloze jaren gerekend tot de klassieke meesterwerken van de Hongaarse literatuur
staat schreeuwerig op de flap van mijn Nederlandse vertaling uit 1969.
Wat is een meesterwerk? Is dat een heel bekend boek? Want dat is András Jelky in Hongarije zeker wel. Talloze herdrukken, een hoorspel, noem het maar op. Ik zie een meesterwerk liever als een boek dat vervoert, generaties lang inspireert, waar mensen maar niet over uitgepraat raken, een boek met diepgang.
Dat is András Jelky zeker niet, het is een ontzettend flauw haast jeugdboekachtig avonturenverhaaltje. Het leest lekker weg, maar verdieping is er totaal niet. Het hele boek bestaat uit niet meer dan een per kort hoofdstuk verdeelde etappe in het 'reisschema' van András Jelky. Praktisch ieder hoofdstuk volgt hetzelfde stramien: het lijkt even goed te gaan met András, maar dan slaat het noodlot toch weer toe en wordt hij weer gedwongen te werk gesteld door een of ander sujet of moet hij op een andere manier vrezen voor zijn leven. Dan komt het toch nog op vaak wonderbaarlijke wijze goed, waarna het ergens anders ter wereld toch weer fout gaat. Enzovoorts, enzovoorts.
Personages komen en gaan na het hoofdstuk weer weg. Wie ze nou echt zijn? We komen het niet te weten.
Zo ontmoet Jelky zijn vrouw ergens achter in het boek. Maar meer dan dat ze hem verzorgde toen hij gewond was en dat ze de dochter van een gegoed burger is, komen we niet te weten. Waarom András voor haar kiest en wat voor impact dat had op zijn leven, het is schijnbaar allemaal niet heel erg belangrijk. Pas op het eind van het boek,
als Jelky met een stel papoea's naar een eiland vertrekt om kannibalen te ontlopen is er iets meer tijd voor een bepaald subverhaal en leren we enkele bijkarakters wat beter kennen, maar dan is het echt al ruimschoots te laat.
Het boek lijkt meer op een exercitie van Hevesi om zoveel mogelijk te vertellen wat hij nou wel toch allemaal niet weet van de geschiedenis en de wereld, dan dat dit een serieus verhaal is. Als Hevesi al iets te melden heeft, dan is het dat hij sociale misstanden aan de kaak heeft willen stellen, maar omdat er nauwelijks tijd is voor Jelky om zich echt moedeloos en ellendig te voelen voor hij weer in een volgend avontuur wordt gestort, komt dat ook totaal niet uit de verf.