De Paus van Amsterdam: Biografie van Huub Oosterhuis - Marc van Dijk (2013)

Als je weet wat iemand beweegt, kun je meebewegen

Als ‘heidenkind’, zoals iemand me ooit noemde, was ik als jong meisje gefascineerd door religie. Die fascinatie kreeg ik door de godsdienstlessen op de openbare school. Ik kreeg het niet mee van mijn ouders, beide opgegroeid met verschillende geloofsovertuigingen waar ze afscheid van hadden genomen. Ze lieten me wel volkomen vrij in mijn bezoeken aan allerlei kerken in de buurt. Voor mij had geloof geen verstikkende betekenis. Tegelijkertijd betekende die vrijheid eveneens dat ik er totaal niet bij werd begeleid. Die begeleiding, of beter gezegd uitleg aangaande verschillende levensovertuigingen en religie(s), heb ik later wel gekregen waarbij de fascinatie is gebleven.

Toen Oosterhuis overleed ben ik ‘De paus van Amsterdam’ gaan lezen. Eerlijk gezegd, mea culpa, kende ik zijn naam vooral als vader van Tjeerd en Trijntje, en zag ik vorige eeuw wel eens Oosterhuis staan onder liedteksten in zowel Protestante- als Rooms katholieke kerken. Ik wist ook dat hij ooit Jezuïet was maar uit de orde werd gezet en uitgetreden was als priester. Wonderlijk, dacht ik, dat ze in de kerken dan zijn werk volop zingen.

‘De paus van Amsterdam’ is wat mij betreft veel meer dan ‘een biografie’ over een man die als ik de hoofstukken zo lees meer eigenschappen had dan autoritair, gedreven, fanatiek. Deze biografie is m.i. van grote historische waarde en is veelomvattend aan informatie. Allereerst wordt duidelijk hoe Oosterhuis de eucharistie voor katholieken begrijpelijk wilde maken, niet alleen het latijn dat gezongen en gesproken werd voor mensen verstaanbaar vertaalde. Oók vond Oosterhuis dat het Nieuwe testament alleen goed begrepen kon worden door bestudering van het Oude Testament. ‘Thora’ betekent ‘woord dat mensen richting wijst’. Een man die hierbij voor Oosterhuis van belang was, was Abel J. Herzberg . Dit naast vele, vele anderen met wie hij samenwerkte. Voor Oosterhuis waren niet alleen zijn dichterschap en het begrijpelijk maken van liturgische teksten van belang, bij het verstaan van de bijbel deden vormen van kunst en cultuur, maar zeer zeker ook (links) politieke ideeën er toe. Hier krijgt de lezer veel voorbeelden van.
Volgens zijn zus Eugenie mocht Oosterhuis dan wel autoritair zijn, zonder die eigenschap had hij nooit kunnen bereiken wat hij heeft volbracht. Wat bewoog Oosterhuis? Hoe kon het dat hij voor zoveel mensen van betekenis was? De biografie geeft hier antwoord op onder andere hoe hij zich na een ziekenhuisopname ‘geroepen’ voelt en weet en hoe zich zijn weg ontwikkelde.

Aanvankelijk werd het werk van Oosterhuis door bisschoppen van belang gevonden, ook al was daar de celibaat kwestie en het niet mogen voorgaan door getrouwde priesters; rond 2010 kwam er een censuur op misboeken op vanuit de kerk waarin liederen van Oosterhuis stonden. De paus van Amsterdam en de paus van Rome waren onmiskenbaar in conflict over de leer. Met name wat betreft het tafelgebed.
Er zijn deskundigen die Oosterhuis’ werk verfoeien, die vinden dat het tot geloofsvervlakking heeft geleid, die vinden dat de ‘vrije geest’ van de jaren zestig terug de fles in moet, de traditie in ere hersteld. Er zijn ook mensen die het exacte tegendeel beweren, die rechtstreeks verband zien tussen pausen die geen millimeter toegaven op het vlak van seksuele moraal en celibaatsverplichting en de hedendaagse staat van de rooms-katholieke kerk: een gemarginaliseerde positie, wereldwijd uitdijende misbruikschandalen. En – althans hier – lege kerken.

Ik heb een duidelijk beeld gekregen van wat Oosterhuis bewoog in onze wereld. In dit boek komt de vraag van opvolging van Oosterhuis aan de orde. Dit citaat geeft een passend antwoord:

4,5*