Oorlog en Terpentijn - Stefan Hertmans (2013)

5 sterren

Oorlog en terpentijn - Stefan Hertmans - cobra.be

Ook weer hier, zeer goed ontvangen boek

Stefan Hertmans - Oorlog en terpentijn - Humo: The Wild Site

Ik ben nu op driekwart van dit boek en ik ben enorm onder indruk. Had over dit boek gelezen en het sprak me eigenlijk bepaald niet aan. Toch werd ik wel nieuwsgierig en ik werd verrast, mag ik wel zeggen.

Onlangs werd bekend dat het boek op de shortlist staat voor de Libris Literatuurprijs. De andere boeken heb ik nog niet gelezen, maar ik kan me niet voorstellen dat ze beter zijn!

Uit.

Het zal, uiteraard, per persoon verschillen, maar ik ben zelf nog nooit zo geraakt geweest door een boek. Woorden schieten tekort.

Dit boek, dat uit drie delen bestaat, is zowel een meeslepend, aangrijpend en accuraat tijdsbeeld van het leven rond 1890, een enorm beklijvende en meesterlijke getuigenis van de loopgravenoorlog en een schitterende hommage aan een grootvader.

Fantastisch mooie beschrijvingen, meesterlijke sfeerschepping, heerlijke schrijfstijl, stilistisch weergaloos en zo kan ik nog wel even doorgaan. Een parel van een boek.

Zeer de moeite waard, ondanks alle ellende een juweel, kan ook in de geschiedenisles.

Een boeiend tijdsbeeld, Het is het begin van een literair standbeeld voor een man die altijd zijn waardigheid behield. Godvrezend maar koppig. Eerlijk en eigenzinnig. Een opa die het als romanpersonage uitstekend doet.
Mooi boek, voldeed volledig aan de hoge verwachtingen!

Lezen op vakantie: Boekrecensie deel 1 Oorlog en Terpentijn (Stefan Hertmans) | Abubakari de Vries' Blog - abubakaridevries.wordpress.com

Gewoonweg geniaal!

Zwaar, maar deze vakantie gelezen en ik denk er nog veel aan. Heel indrukwekkend.

Winnaar AKO literatuurprijs 2014

Ik vond het bijzonder moeilijk om een quotering aan dit boek te geven. Als ik hierboven lees op welke toon anderen erover spreken, dan sta ik toch een beetje te kijken. Het succes ervan is werkelijk overrompelend (mijn exemplaar is van de 17de druk!).
Ja, het is een zeer boeiend boek, meeslepend en treffend. Thema's zoals het onbereikbare van de verleden tijd, het onkenbare van andermans leven, de rol die de kunst in iemands leven kan spelen, zijn diepgaand behandeld en ontroerden me vaak. De gevechtsscènes zijn veel gruwelijker dan je op veel andere plaatsen te lezen krijgt, misschien ook wel door de veteranenstijl waarop de auteur hier overgeschakeld is. (Al is het boek door sommigen ten onrechte ondergebracht bij de oorlogsherdenkingen waar we nu door overspoeld zijn geweest.)
Maar toch blijf ik wat op mijn honger zitten. Het boek mist een beetje samenhang, is soms toch wat simplistisch. Het leek mij soms zo kunstmatig, een beetje maakwerk, net iets teveel “literatuur”.
Geef mij maar Mortiers “Godenslaap”, daar gaf ik zonder aarzelen een 5 aan.

Hoe reconstrueer je een leven waarvan alleen puzzelstukken overblijven? Hoe raak je aan een kern die je niet kent en niet kunt kennen, omdat je destijds – terwijl de essentie van een leven zich welomlijnd (fysiek!) aan het geestesoog van jezelf als jonge, nietsvermoedende waarnemer voorbij trok –nog in een dommige onschuld keek zonder te zien, zag zonder te begrijpen?

Inderdaad, zeker in het eerste deel heeft Stefan Hertmans’ ‘Oorlog en terpentijn’ enigszins te lijden onder de vorm, die een haast willekeurig samenraapsel van herinneringen lijkt waaruit de auteur coherentie probeert te smeden. Maar net in deze poging tot reconstructie (of: reconstitutie) gaat de schoonheid van het boek schuil, te meer omdat de schrijver beseft dat zijn streven gedoemd is om te mislukken, per definitie noodlottig onvolledig zal blijven.

Om die reden betrekt Hertmans zichzelf in het boek, zijn eigen context, zijn eigen ervaring, zijn eigen ‘ik’, zijn eigen blik, die almaar meer priemend naar zijn grootvader op zoek gaat in verwoest-idyllische Vlaamse velden die het mentale landschap van al onze voorvaderen zijn. In het laatste deel resulteert dat in weergaloze bladzijden, ongetwijfeld behorend tot het prachtigste proza dat binnen de Belgische literatuur werd geboren. Het tweede deel is dan weer een erg intense weergave van een oorlogsgruwel waarvan de omvang niet te overzien is – wat mij betreft op het niveau van de enkele grote 20ste-eeuwse oorlogsromans die de littekens van beide Wereldoorlogen in het collectieve geheugen van het Europese volk hebben gegrift.

Stilistisch divers, schitterend opgebouwd en evenwichtig binnen het historisch-persoonlijke opzet, waarin Hertmans enkele meer abstracte en poëtische reflecties natuurlijk inbedt. Theoretisch niet even opzienbarend als ander werk van de auteur, maar literair wel degelijk geschikt voor het hoogste schavot. Hulde!

De Belgische schrijver Stefan Hertmans heeft dit boek gebaseerd op de dagboekaantekeningen die hij heeft gevonden van zijn grootvader Urbain Martien. Deze Urbain was soldaat in de Eerste Wereldoorlog en werd hierna schilder.

Hertmans vertelt echter niet recht voor zijn raap het levensverhaal van zijn voorvader, maar schrijft ook over dat schrijven van dat verhaal. Over hoe lang hij gedraald heeft voor hij uiteindelijk de dagboeken durfde te openen, bijvoorbeeld. Hoezeer de geschiedenis hem zelf persoonlijk raakt. En hoe hij in hedendaags Gent plekken bezoekt die herinneren aan zijn grootvader.

Het is echter juist dit meta-aspect van dit boek dat eigenlijk het oninteressants is. Zo vertelt Hertmans in deel 1 van het boek eerst wel uitgebreid over zijn familiegeschiedenis en gaat hij zelfs terug tot zijn overgrootvader, Urbain’s vader. Maar de vraag is of de hier wel heel ruimschoots aanwezige melancholiek aandoende beschrijvingen van het Gent van ruim een eeuw geleden wel zo interessant zijn. Hetzelfde gebeurt in deel 3, waarin Hertmans ook weer ‘meta gaat’, zogezegd.

Daarmee is het tussenliggende tweede deel, de kern van het boek, waarin in ik-vorm de belevenissen van Urbain tijdens de oorlog worden verteld, wat mij betreft verreweg het boeiendst. Hertmans weet diens oorlogservaringen heel indringend te beschrijven en maakt hier een zeer meeslepende vertelling van.

Maar door de genoemde zwaktes is dit boek uiteindelijk toch niet meer dan een niet geheel geslaagde roman. Alhoewel Hertmans dat deels goed te maken door een soms erg mooie uitgesproken poëtische schrijfstijl. Een 7 uit 10 dus voor dit boek…

Zie ook: Christian Deterink.nl

Hier sluit ik me bij aan.

In tegenstelling tot sommige anderen hier vond ik eigenlijk het eerste deel van Oorlog en Terpentijn het beste. Het geeft een trefzeker tijdsbeeld van de wereld van het fin de siècle, echter niet zoals vaak in algemene zin maar juist heel persoonlijk en zelfs intiem. De wederwaardigheden van de overgrootvader Franciscus en Céline en hun oudste zoon Urbain, verteld door de ogen van (achter)kleinzoon Stefan Hertmans, het is zowel literair als qua emotionele binding wat mij betreft geslaagd.

Deel twee, waaraan het boek denk ik voor een groot deel zijn status ontleent, verplaatst het perspectief naar Urbain zelf en beschrijft zijn leven als soldaat in de Eerste Wereldoorlog. Ondanks deze perspectiefverschuiving gaat Oorlog en Terpentijn eigenlijk nergens aanvoelen als een ooggetuigenverslag. Het draait teveel om de "hoogtepunten" en te weinig om het dagelijks leven op het slagveld. Hertmans is, met alle respect, geen partij voor de groten van de loopgravenliteratuur, ik noem een Remarque of een Barbusse. Ook is er naar mijn idee sprake van enige heldenverering en daar ben ik altijd erg huiverig voor.

Het slotdeel sluit in stijl weer aan bij het begin, maar ik kwam er toch niet helemaal in. De tragiek van het leven van Urbain komt mooi voor het voetlicht en is ook indrukwekkend, maar verder is de afwikkeling gefragmenteerd en de daarentegen gedetailleerde beschrijvingen van schilderijen voegen in mijn optiek niet altijd wat toe.

Een mooi boek dat inderdaad ook mooi geschreven is, maar of dit de jaren gaat overleven valt te betwijfelen. Gelukkig is er ook nog andere oorlogsliteratuur waarvoor dat met zekerheid wel geldt.

Ik heb het boek net uitgelezen en ik ben erg onder indruk. Toen ik wat opzocht over het boek, was ik direct overtuigd om het te lezen, het was ook helemaal mijn genre. Ik was heel erg nieuwsgierig en het oversteeg mijn hoge verwachtingen. Het geeft een accuraat en aangrijpend tijdsbeeld van hoe het er toen aan toeging. Dit werd allemaal prachtig geschreven met prachtige beschrijvingen, mooi stilistisch taalgebruik, enz... Dit boek is zeker een terechte prijswinnaar! Ben blij dat ik het gelezen heb!

Er zijn genoeg redenen om dit boek NIET het maximum te geven. De schrijver staat inderdaad een beetje te dicht bij zijn onderwerp en vooral op het eind, dat wat te lang uitrafelt zijn vooral zijn artistieke interpretaties van zijn grootvaders schilderwerk hoofdzakelijk projecties.

Desondanks de volle score omdat dit boek al puur een pleidooi voor literatuur an sich is. Na alle documentaires, verslagen en films over de eerste wereldoorlog, heb ik die oorlog nooit van zo nabij kunnen aanvoelen. Je krijgt echt een 'fly on the wall' gevoel met de bijzonderheid dat deze vlieg een kleine garnaal is, die in een vreselijk tijdsscharnier van de geschiedenis dreigt geplet te worden. Dat de uitzichtloze ellende en ellendige uitzichtloosheid groot was, had ik al wel gelezen en gehoor, maar nu voelde ik het ook. Ook de beschrijving van het begin van de oorlog waarbij de beschaving en vredigheid in luttele seconden aan flarden geschoten worden, heeft een geweldige impact op mij nagelaten.

Dit is niets minder dan een 'must read'.

Recensie in de New York Times:

War and Turpentine

De opa van mijn opa heeft in de loopgraven gestreden in de Eerste Wereldoorlog en al die gruwelen vanop de eerste rij meegemaakt. Maar hij kon niet lezen en schrijven en niemand heeft de moeite gedaan om zijn verhalen achteraf op te tekenen, dus is wat hij hij heeft gezien voor altijd verloren.

Gelukkig hield de opa van Stefan Hertmans - die mijn betovergrootvader misschien wel gekend heeft? - zijn herinneringen wel bij. En gelukkig was zijn kleinzoon begiftigd met een fenomenale pen. Dat levert dit onvergetelijk boek op, deze Grote Belgische Roman.
In de eerste plaats is dit een historische bron van onschatbare waarde, een document, een artefact dat de geschiedenisleraar in mij laat watertanden. We worden meegenomen naar het front en we zien de kogels en het slijk en het bloed en het slijm in het rond vliegen. We voelen de angst en de pijn en de honger, we zoeken samen naar een lichtpuntje in die ellendige duisternis. Ontspannende lectuur is dit niet, maar wel een verhaal dat verteld moét worden.
Daarnaast is dit ook als boek een mijlpaal. Hertmans slaagt erin zijn vertelling zo te componeren dat de eeuwige schoonheid waar zijn grootvader als kunstenaar in hart en nieren steeds naar op zoek was perfect contrasteert met de afstotelijke gruwel die hij als soldaat wel onder ogen moest zien. Als een detective gaat Hertmans op speurtocht om de beelden te verzamelen die op het netvlies van zijn grootvader gebrand stonden. De schilderijen die hij bewonderde, het eerste meisje dat hij naakt aanschouwde, het Gent van zijn kindertijd dat in een andere wereld lag, een wereld die door de oorlog volledig werd vergruizeld. Maar ook de hel van Schiplaken en de horror aan een bocht in de IJzer waar bloed vergoten werd zonder enige reden. Met een ongelooflijk oog voor detail beschrijft Hertmans dit allemaal en probeert zo al die broze herinneringen tastbaar te maken, zodat we ze voor altijd in onze handen geklemd kunnen houden. Of nog beter: hij schildert dit met woorden, zoals al meteen op de eerste pagina duidelijk wordt. Tegen het einde steekt de essayist in hem een beetje te veel de kop op en weidt hij te ver uit, maar laat dat geen smet zijn op het blazoen van dit weergaloze werk. Oorlog en terpentijn is een boek over koesteren dat we moeten koesteren.

Een boeiend verhaal op een boeiende manier geschreven. Iemand noemde hier al dat het een meta-roman betrof (voor het eerste en derde deel van het boek dan), waarin de schrijver zich een beeld probeert te vormen van de wereld van zijn grootvader. Het deed me in de verte ook nog denken aan HhhH van Lauren Binet dat in dezelfde tijd geschreven is. Een interessante manier van vertellen, allebei op hun eigen manier. Wel komt het boek in het begin soms wat moeilijk op gang en is het niet duidelijk wat ik met een stortvloed aan culturele kennis aanmoet. Dat had volgens mij wel wat minder gekund waardoor de snelheid van het boek overeind blijft. Het tweede deel vond ik soms wat vaag geschreven in vergelijk met het eerste en derde deel, maar hier laat hij dan ook zijn grootvader aan het woord. Sommige aspecten vond ik wat ongeloofwaardig. Zo begaat de grootvader uit plichtsbesef verschillende heldendaden, maar waarom hij daarmee niet opklimt in de rangen komt niet heel goed uit de verf. Gelachen heb ik over de uiteindelijke(!) grootmoeder die in de regenjas sliep om maar geen seks te hoeven hebben met grootvader. In onze familie doet een dergelijk verhaal de ronde en dat was zeer herkenbaar en treffend opgeschreven.

Wel is het zeer opmerkelijk dat hij vrijwel niets zegt over zijn eigen moeder - en wel over zijn eigen vader - terwijl zij op haar minst toch de genetische schakel is tussen de grootvader in kwestie en de auteur zelf.

Wat een hoge cijfers hier. Ik kom dan toch het feestje even verpesten.

Ik weet echt niet waar het aan ligt, maar ik vond het hoofdpersonage zo onnoemelijk oninteressant. Voor de schrijver zelf zal het allemaal heel interessant zijn geweest om dit verhaal te vertellen, maar het ontging me volledig waarom ik het zou moeten lezen.

Ik vond niet alles saai hoor, Hertmans is wel een begenadigd schrijver, ook al komt het af en toe wel wat gekunsteld over, en er zijn wel stukken die me bij de les hielden, maar over de gehele lijn had ik hier toch wel veel meer van verwacht.

Misschien zijn het onderwerp en periode waar het verhaal zich afspeelt gewoon totaal niet mijn ding. Ik kon ook al zeer weinig met Godenslaap die ik onlangs las. Ik zal dit soort boeken dan ook wel de komende tijd links laten liggen.

In plaats van dat hartje wil ik bij je bericht een huilend gezichtje aanklikken

Mooi boek/verhaal met toch wat teveel toevalligheden en ontdekkingen die de schrijver tijdens zijn onderzoek overkomen...
Niettemin heb ik toch meegeleefd met het jeugd en oorlogsverhaal van zijn opa.

Ik ben er wel een keer in begonnen, met hoge verwachtingen, maar kwam er niet doorheen...

Dat begrijp ik helemaal!

Jullie begrijpen er niks van

Zal wel heel veel met smaak te maken hebben. Ik lees soms juichende recensies van boeken die ik verschrikkelijk vind, of die mij verschrikkelijk lijken (zoals van Marieke Lukas Rijneveld), terwijl anderen daar weer mee weglopen. Oorlog en Terpentijn heb ik (nog) niet gelezen, maar oorlog is sowieso meer een thema voor jongens dan voor meisjes, toch? Vrouwen lezen niet vaak oorlogsromans, hooguit over tragische mensen die het slachtoffer worden van een oorlog.

Zo grof zou ik het niet durven te stellen.

Ik zie dit als een universeel verhaal over mens-zijn, over leven en overleven, over schoonheid versus gruwel, over vier generaties en hoe we omgaan met ons verleden.

Same. Het boek werd mij aangeraden door een oud-docente Nederlands die het schitterend vond, maar ik heb het na twee hoofdstukken opgegeven.
Daar gaat je hypothese, Pleun

Onderhoudend (waargebeurd) verhaal dat met name steunt op de tegenstelling tussen de ruwe, smerige realiteit en de dromerige, idyllische schilderwereld. Uiteraard is de eerste wereldoorlog een belangrijk onderdeel van de grauwe feitenstroom, maar het is met name de onverbiddelijke hardheid van pre-oorlogs Gent dat indruk wekt. Zo wordt een gelatine-fabriek zó beeldend beschreven dat de stank welhaast opstijgt uit de pagina's. Het meta-aspect (kleinzoon, die de geschiedenis van zijn opa ontdekt) fungeert verder als een prima kapstok. Eigenlijk is Oorlog en Terpentijn gewoon een uitstekend boek. Desalniettemin werd het verhaal na de oorlog wat langdradig en heb ik ook niet de emotionele binding die sommigen hier beschrijven. In ieder geval is deze geschiedenis de moeite van het lezen meer dan waard.