Mario und der Zauberer: Ein Tragisches Reiseerlebnis - Thomas Mann (1930)

Vanwege de titel fascineert deze novelle van Thomas Mann me al een tijdje, ook al had ik geen idee van de inhoud - die bleek uiteindelijk helemaal anders dan verwacht, maar zeker niet oninteressant! Veel meer dan het sprookje dat ik had verwacht, bleek het een spannende en hoogst innovatieve psychologisch-politieke parabel te zijn over fascisme (nergens expliciet, maar gezien de publicatiedatum niet te negeren) en de betekenis van de vrije wil te zijn.

We lezen hoe de ik-persoon met zijn vrouw en twee kinderen aan de Italiaanse kust op vakantie is, en daar erg onaangename ervaringen opdoet. Hoewel hij ook zelf erg neerdunkend schrijft over het plebs en de luide, modale Italiaanse toeristen op het strand (omdat het hele verhaal doorspekt is met een zekere soms lastig te plaatsen ironie, weet ik niet hoe serieus Mann dat meent), botsen ze daarbij op een door groeiend nationalisme, voortrekkerij van 'vaste klanten' en adel, en conservatisme gekenmerkte maatschappij. Het blijft echter allemaal leuk annekdotisch, het verhaal van een wat mindere strandvakantie uit 1930.

Dan komt echter de 'tovenaar' op de proppen, en krijgt de novelle een totaal nieuwe inhoud: we zien nu hoe Cavaliere Cipolla, als begenadigd hypnotiseur en publieksmenner, het publiek (lokale dorpelingen en buitenlanders samen) bespeelt, bedriegt, tegen zichzelf opzet, en uiteindelijk laat dansen zoals hij het wil. De spanning tussen Cipolla en zijn publiek (enkele dappere individuen die zich trachten te weren incluis) is schitterend uitgewerkt, samen met de continue twijfel van de ik-persoon om op te stappen (en de kinderen naar bed te brengen), iets wat hij echter niet doet. Een schat aan thema's komen hier samen en het is aan de lezerr om ze zelf bijeen te sprokkelen - Mann doet geen enkele moeite of hint, en het boek eindigt met een verrassende maar erg plotse klap. Maar tegen dan heb je het menselijk ras in al zijn zwakte zien optreden en afgaan. Centraal thema is dat van de vrije wil (zoals te verwachten bij een hypnotiseur): "De vrijheid bestaat, en de wil bestaat, maar er bestaat geen vrijheid om te willen. Want een wil die zich op vrijheid richt, reikt in de leegte." (Slechte eigen vertaling...). Als een man in het publiek zijn arm niet meer kan heffen en zegt dat hij wel wil maar gewoon niet kan, zegt Cipolla snerend: je kan best, maar je wilt gewoon niet! Amusant en fascinerend.

Een heel aangename verrassing dus, een boekje dat ik met plezier nog eens zal lezen. Dat het ook nog eens schitterend geschreven is, is natuurlijk vanzelfsprekend bij Thomas Mann...

Heb dit verhaal weer eens opgeslagen nav. een artikel van de Amerikaanse journalist Colin Campbell. Afgelopen week beschreef hij een fascinerende en verontrustende parallel tussen Mario und der Zauberer en de ontwikkelingen in de Trump-campagne die op dit moment gaande zijn. Scherp gezien!

Colin Campbell - The evil magician casts a spell

Beschrijvingen van snorretjes, opkomend nationalisme, en de oude Romeinse groet zijn toch tamelijk expliciet zou ik zeggen?

Had al een aantal positieve waarderingen over deze novelle gehoord, en die zijn volledig waargemaakt. Niet per se een erg origineel verhaal, maar verdomd goed geschreven. Hoe er verwarring ontstaat over wat nou de wil en autonomie van het publiek is, en of de goochelaar de boel nou zit te manipuleren of dat hij haarfijn aanvoelt wat al deze mensen denken, is briljant weergegeven. Pijnlijk actueel ook.