menu

Ensaio Sobre a Cegueira - José Saramago (1995)

Alternatieve titel: De Stad der Blinden

mijn stem
4,02 (224)
224 stemmen

Portugees
Psychologisch

333 pagina's
Eerste druk: Editorial Caminho, Lissabon (Portugal)

Een rij auto's staat te wachten voor rood licht. Als het eindelijk op groen springt, trekt de eerste auto niet op, tot groeiend ongenoegen van de automobilisten erachter. De bestuurder blijkt van het ene op het andere moment blind geworden, en wat erger is: de blindheid is besmettelijk. Honderden slachtoffers worden geïsoleerd in een ziekenhuis, waar zich binnen korte tijd apocalyptische taferelen afspelen.

zoeken in:
Patran
Ook voor mij een boek waar ik met veel verwachting aan begon, vooral omdat dit soort apocalyptische verhalen mij altijd aanspreken.

Ik vond dit boek echt een genot om te lezen, vooral zolang ze in de inrichting zitten. Het stuk buiten de inrichting vond ik iets minder. Het boek zou van mij 5 sterren hebben gekregen ware het niet dat ik vind dat het einde erg makkelijk is en het stukje in de stad vind ik een tikkeltje minder. Toch blijft het een buitengewoon interessant en indrukwekkend boek, dat ik met veel plezier uitgelezen heb!

4,5*

avatar van GVR
4,0
GVR
Jose Saramago is een van mijn favoriete schrijvers. Niet alle boeken van hem vind ik goed door te komen. Maar dat het een groot schrijver is, staat voor mij vast als een rots.
Jose heeft zover ik weet twee soorten boeken geschreven; vanuit historisch perspectief en vanuit een orginele onverwachte invalshoek. Het 1ste kom ik niet altijd goed doorheen. Maar misschien moet ik dat nog een keer de kans geven. Die andere kant spreekt mij wel meer aan. Wat dit boek dan betreft een stad der blinden. Hij weet het zodanig te beschrijven dat het niet al te ver gezocht lijkt en echt overkomt.
Daarnaast verwerkt hij ruwe, menselijke, emotionele karaktertrekken mooi in zijn hoofdpersonen en de mensen die zij ontmoeten. Als het er op aan zou komen dat de mensen plots blind zouden worden, lijkt mij dit geen al te ver gezocht scenario.
Het verhaal ontwikkeld zich als een pageturner. Alleen het einde is naar al wat er zich vooraf heeft afgespeeld, naar mijn smaak niet in verhouding afgerond, zoals het begonnen is. Maar dat is dan ook het enige puntje van kritiek.

Jose Saramago heef i.i.g een heel eigen schrijfstijl. Een waarin de hoofdpersonen niet echt veel dialoog krijgen en hijzelf veelal verteld. Het is als een soort vrijbrief om zijn visie en philosofie over de mens en zijn omgeving neer te pennen. Veelal niet onverdienstelijk, zoals in grote delen van dit mooie boek.

Wow, dit is echt een heel goed boek. Er komen geen namen in voor en vb het meisje dat in het begin een zonnebril droeg, is voor de rest van het boek 'het meisje met de zonnebril'. Zo heb je ook 'de vrouw van de eerste blinde', 'de vrouw van de oogarts', 'het schele jongetje' etc.
Ik vond het echt een heel sterk boek. In het begin was het wel even wennen aan het gebrek aan aanhalingstekens, maar uiteindelijk raak je dat heel snel gewend. Het einde had beter gekund.

5,0
Saramago toont de ontmaskering van de beschaving

Wat zou er gebeuren als ieder mens blind werd? Zou de maatschappij door kunnen blijven draaien? Of stort de samenleving in? Dit gedachte-experiment heeft José Saramago uitgewerkt in De stad der blinden, een inmiddels verfilmde roman uit 1995. Hij laat de inwoners van Lissabon op mysterieuze wijze plotseling blind worden, een voor een.

De eerste man die getroffen wordt is meteen hulpeloos. Hij staat te wachten voor het stoplicht, maar door zijn accute blindheid kan hij niet meer wegrijden. Omstanders komen kijken wat er gaande is met deze man die voor het groene licht blijft wachten. Wat deze man vervolgens overkomt, is tekenend voor de verdere loop van het verhaal: een vriendelijke passant brengt hem thuis, maar steelt vervolgens wel zijn auto. Van de hulpeloosheid van de man wordt keihard misbruik gemaakt.

Saramago gebruikt dit surrealistische verhaal om zijn visie op de mensheid te kunnen geven. Als steeds meer Portugezen blind worden, vreest de overheid een verschrikkelijke epidemie en de slachtoffers worden bijeengedreven in een gesloten instelling. Wat daar vervolgens aan gruwelen gebeuren, is onbeschrijflijk. Saramago laat zien dat als de mens weer moet vechten voor zijn bestaan, dat dan de meest nare kanten van hem bovenkomen. Zijn ware kanten, zo lijkt de auteur ons te willen vertellen.

De stad der blinden vertelt een snoeihard verhaal. Slechts weinigen in dit boek kunnen nog een beetje goedheid opbrengen. De meesten vertrappen de anderen, stelen, vernederen en doen alles om zelf te overleven. Binnen de instelling ontstaat een nieuwe samenleving, maar eentje met weinig structuur en niet gericht op samen leven, maar op ieder voor zich. Saramago doet geen poging enige warmte te scheppen in deze ellende, zelfs zijn personages zijn anonieme types en worden slechts aangeduid als "de oude man met het zwarte lapje", "het meisje met de zonnebril" of "de vrouw van de oogarts".

Die laatste biedt het enige lichtpuntje dat dit verhaal heeft. Zij kan als enige nog wel zien en wordt gek genoeg niet geraakt door de epidemie. Het is haar grote geheim, want hardop toegeven dat ze ziend is, zou haar meteen tot slaaf van de anderen maken. Alleen om bij haar blinde man te kunnen blijven, heeft ze blindheid geveinsd en zo kwam ze ook in de instelling terecht. Deze vrouw neemt uiteindelijk de leiding over een klein groepje goedwillenden en daarmee is zij het laatste beetje hoop in een wereld van louter kwaadheid.

Ze is de hoop van de blinden om haar heen. Maar ze is ook de hoop van de lezer. Zij toont dat tussen al die kwaadheid en onmenselijkheid er nog een restje goedheid en medemenselijkheid over blijft. In Saramago's wereld gaat niet de gehele mensheid aan diepgewortelde boosheid ten onder. En zo leidt "de vrouw van de oogarts" zowel de mensen om haar heen als de lezer door deze chaos van ellende, gevaar en angst. Maar kan zij ons nog wel naar een happy end brengen? Als we de ontmaskering van de mens op zo'n nietsontziende wijze getoond kregen?
De conclusie is tamelijk zwartgallig: er mag dan een glimpje hoop zijn, een laatste restje goedheid, die zal wel moeten gedijen in een wereld waaronder een heel dun laagje beschaving vooral beestachtigheid, egoïsme en geweld schuil gaat.

Vlas
Ik ben net begonnen in De stad der blinden (blz 28) en ik vraag me af of ik de enige ben die zich stoort aan het feit dat er geen aanhalings-, uitroep- en vraagtekens worden gebruikt. Het werkt voor mij behoorlijk verwarrend en ik weet ook niet of ik het boek zo nog wel uit kan lezen. Het verhaal sprak me wel gelijk aan, en als ik niet door het boek heen kom ga ik zeker de film kijken (ookal schijnt die nog niet half zo goed te zijn als het boek).

4,0
Geweldig boek. Ik had het illegaal opengeslagen terwijl ik nog een ander boek aan het lezen was, maar eenmaal begonnen was het onmogelijk weg te leggen. Een zeer krachtig verhaal.

De Stad der Blinden is een zeer typische roman in het genre van de parabels die over de lotgevallen van mensen verhalen in uitzonderlijke omstandigheden, met als doel natuurlijk de ware aard van de mens als met een schilmes te ontleden. In dit genre is het noodzakelijk om een zeer pure voorstelling van zaken te geven, en dat doet Saramago uitstekend. Het verhaal is verstoken van onwillige nuances die vragen oproepen over de geldigheid van het voorgeschotelde verhaal; het is simpelweg zo dat er mensen blind worden, afgezonderd worden en de informatie die hen vanuit de buitenwereld bereikt is bijna evenveel als wat de lezer eveneens te weten komt, niets dat dit compliceert. De dynamiek binnen de inrichting kan zich zo zelfstandig ontwikkelen.

Gelukkig verzandt Saramago allerminst in de verwachte cynische clichés die de mens als slechts, zelfzuchtig en als beesten afschilderen in dergelijke omstandigheden. Hij is misschien een optimist, maar hoewel het als muziek in de oren klinkt dat de mens zich tenminste niet compleet als beest hoeft te gedragen, vind ik de manier waarop hij dit beargumenteert niet eens zo ongeloofwaardig. Het enige dat hier wellicht wat afbreuk aan doet is zijn keuze om één van de aanwezigen 'ziend' te laten. Het levert vanuit literair oogpunt wel zeer veel mogelijkheden op, omdat we de afschuwelijke toestand zo vanuit een interessante invalshoek zien, en we zelfs beter 'doordrongen' raken van de ranzige beelden van een met stront besmeurde vloer en de geur van ongewassen mensen en verstopte afvoer. Het betekent aan de andere kant dat het ook weer geen pure vertelling is van hoe mensen die aan hun blindheid en aan elkaar zijn overgeleverd zich gedragen.

Wat het boek denk ik zo sterk maakt is dat het niet alleen een simpel verhaal vertelt van uitzonderlijke omstandigheden waarin de mens steeds verder ontaardt, maar dat hij dit met zeer veel diepgang doet; hier en daar zelfs reflecterend op zijn eigen argumenten.

De stijl van schrijven heeft in mijn geval bijgedragen aan het ademloos verslinden van de roman en stoorde in geen geval. Ik vond het wel mooi eigenlijk. Kan het trouwens zijn dat de genoemde 'polyfonische' (meerstemmige) stijl slaat op het ontbreken van noties van de directe en indirecte rede? Het effect is in elk geval dat het geheel precies de afstandelijkheid van een mooi gecomponeerde parabel krijgt die het in mijn ogen nodig heeft. Zeer knap geschreven.

Edit: ik lees net iets over Saramago's interpunctiestijl in een soort nawoord: 'zijn boeken, zo zegt hij daarmee, moet je horen, niet noodzakelijk hardop, maar toch in je hoofd. (...) De volle bladspiegel die in eerste instantie afschrikt, komt tot leven, wordt een continuüm, een feest van woorden en klanken.'

4,0
Bikkelhard! Al de rest is al door vorige lezers verwoord (en misschien beter dan dat ik het zou kunnen) dus bij dit ene woord zal ik het laten.

Brunniepoo
Een van de vier boeken die ik van hem gelezen heb en alle vier lijden ze aan hetzelfde euvel: briljant idee, goed begin en matige afronding. Zo dus ook bij dit boek. Het weerhoudt me er zo langzamerhand van om meer van de man te lezen.

avatar van GVR
4,0
GVR
Brunniepoo schreef: ....hetzelfde euvel: briljant idee, goed begin en matige afronding.


Je slaat de spijker precies op zijn kop.

4,0
Ik begrijp goed wat Brunniepoo hierboven bedoelt. Het procédé deed mij na het derde, vierde boek zelfs wat denken aan een stripverhalen-reeks! Maar anderzijds moet je een boek als "De stad der blinden" ook op zich kunnen bekijken. Het is voor zover ik weet trouwens het eerste in de bedoelde reeks, en volgens mij verreweg het sterkste. En buiten die "reeks" heeft Saramago nog schitterende werken geschreven, zoals "Memoriaal van het klooster" en "Het evangelie volgens Jezus Christus". Het idee en het succes van de "De stad der blinden" was zo geweldig dat Saramago er niet heeft aan kunnen weerstaan het te "verbrodden" (in "De stad der zienden" en "Het verzuim van de dood" bijvoorbeeld). Maar dat is een bekend verhaal: op een (te) groot succes volgt (bijna) altijd de "ondergang"...

Brunniepoo
Poeh, ik zou toch niet willen spreken van een procedé, eerder van een manco in de opbouw.

Dit was het eerste boek dat ik las (dus ik ben in staat het op zich te bekijken), geïntrigeerd door het plot, maar op een gegeven moment dan heb je het moment in het verhaal bereikt dat alle informatie uit het stukje op de kaft voorbij gekomen is, en dan blijkt de rest ineens véél minder goed te zijn. Bij de Stad der zienden had ik dat overigens in nog sterkere mate.

Puur op basis van dit ene gegeven - het totaal kunnen verkloten van een briljant idee - zie ik overigens overeenkomsten met Stephen King

avatar van stefan dias
3,5
Misschien komen de soldaten straks nog wel eten brengen, Ben jij ooit in dienst geweest misschien, Nee, Dat dacht ik al, Oh, tja.

Nee, die stijl, daar is niks mis mee. In plaats van een levendig stukje theater, hoor je nu een gortdroog, snoeihard verslag.

Nu maar eerst even uitlezen.

avatar van stefan dias
3,5
Ik sluit me aan bij de "mm, hier had meer ingezeten"-groep.

Het begin is simpel en verpletterend. Het lijkt bijna alsof het boek ook zo geschreven is. eerts maar eens iemand blind laten worden, zomaar midden op een dag en dan zien waar we komen.
Het lijkt zo geschreven, maar na een tijd weigert Saramago door te gaan tot de onverbiddelijke consequentie en ben je niet meer in de greep van de onontkombare plot maar lwordt er plost afgeslagen, ja, naar waar eigenlijk?

Het begint dus zomaar, out of the blue. En dan gaat het snel, verschrikkelijk snel. Aanvankelijk zette ik me nog schrap, tenslotte zijn er blinden die alleen wonen en je denkt dat het misschien nog wel kan meevallen. Maar al gauw besef je dat blinden wel leven in een wereld die door zienden aan gang gehouden wordt. We belanden dus meteen in de nachtmerrie en die wordt alleen maar donkerder.

PS: nog één puntje: ik kan aannemen dat Saramago de mensen enkel wil vernoemen naar het moment en de functie waarin ze het verhaal zijn binnengekomen. Ik vind het wel niet logisch dat ze elkaar niet bij naam noemen. Toch dé manier om elkaar te lokaliseren. Vreemd.
Het feit dat zijn vrouw blijft zien, daar had ik op zich niet zo'n moeite mee. tenslotte zijn er altijd wel mensen die ontsnappen aan verschrikkelijke epidemieën. Het feit dat zij als enige ziet, is dan weer wel artificieel (dat is natuurlijk heelde op zet, dus dit is niet echt een kritiek, maar toch).

Het is jammer dat er dan plots een knik in het verhaal komt, dat het kleine groepje een soort eilandje vormen van beschaving, waar we ons als lezer aan kunnen vastklampen om het allemaal beter te verteren. Voor mij had het het wel verder mogen gaan, tot het onthutsende nulpunt: een aardbol die opgelucht adem haalt wanneer de om zich heen grijpend schurft die de mens is, plots verdwenen is.

avatar van -JB-
4,5
'De Stad der Blinden' was voor mij het vierde boek van Saramago dat ik las en werkelijk een voltreffer. Saramago is een schrijver die begint vanuit een idee, een bepaald uitgangspunt en dat is uiteraard ook bij dit boek het geval. In dit boek is het een besmettelijke vorm van blindheid waardoor al snel veel mensen getroffen worden. Saramago probeert in zijn boeken vaak het effect van een bepaalde situatie op de individuele persoon te laten zien, maar eveneens het effect op het hele volk, de hele mensheid. Dit levert in zijn boeken vaak een spanningsveld op, een balans die nog weleens zoek raakt. Zo niet in 'de Stad der Blinden', Saramago begint zijn verhaal te vertellen vanuit verschillende individuen en werkt dit steeds verder uit tot de grote groep zonder de individu in deze grote groep te vergeten.

Hierdoor ontstaat er een unieke blik in de menselijke interacties en de menselijke aard, die pijnlijk bloot komt te liggen als er geen controle meer is en de individuele belangen groot zijn. Het boek laat zich daarmee lezen als een metafoor voor talloze situaties die wel daadwerkelijk voorkomen in de wereld. In tegenstelling tot bovenstaande lezers had ik geen moeite met het einde omdat het voor mij juist de cirkel sluit en eigenlijk perfect aansluit op het begin.

Saramago's Stad der Blinden is een waar meesterwerk en met recht een van de hoogtepunten binnen zijn oeuvre. Na 4 boeken kan ik zeggen, ik ben nog niet klaar met Saramago.

avatar van Freud
4,5
Indrukwekkend boek met bijbelse proporties, dat er toch mooi in slaagt 'gewoon' te blijven en zo ook heel geloofwaardig overkomt. De premisse is simpel doch geniaal en o zo symbolisch, de verdere uitwerking gestaag en realistisch. Zodra het in de instelling echt uit de hand loop vond ik dit wat al te snel gaan (de nieuwkomers slagen er binnen enkele dagen in om zich te organiseren, wapens te verzamelen en de voedseltoegang te controleren - dat lijkt me wat al te drastisch. Dat ze de rest laten betalen voor eten vond ik ook bizar, vermits juwelen en geld geen waarde hebben in de quarantaine, je zou eerder verwachten dat ze om diensten vragen zoals poetsen en inderdaad seks zoals later ook blijkt. Waar anderen dit deel minder vinden, vond ik het boek pas echt geniaal worden zodra de deuren opengaar en de ware omvang van de epidemie blijkt. De totale anarchie en hulpeloosheid die hier blijkt, en de minimale maar toch praktische automatische organisatie die mensen aannemen (persoonlijkheid is van geen tel meer, maar je ergens bij aansluiten wel), allemaal erg interessant en boeiend in vergelijking met hoe de hoofdpersonen, enkel dankzij de aanwezigheid van de vrouw van de arts, er in slagen dit anders aan te pakken. Met plezier had ik nog meer hierover gelezen, hoe dit in andere, niet stedelijke delen heeft plaatsgevonden,... De gruwel is in dit deel ook bevattelijker en daardoor makkelijker te aanvaarden.

Ik heb het boek in het Duits gelezen en daar heeft men in de vertaling wel punten geplaatst - spaarzaam, een keer of vier per blad - en de meeste zinnen met komma's van elkaar gescheiden. Ik weet niet hoe dit in andere talen gebeurd is, maar ik kan me voorstellen dat enkel werken met hoofdletters in het Duits natuurlijk niet werkt, omdat heel veel woorden een hoofdletter hebben. Maar aan de leeservaring doet dit alles niet veel af, ik vond het erg knap hoe het hele boek als één lange continue gedachtenstroom wordt verteld.

Knap boek, een heel indrukwekkende, pessimistische ervaring tijdens het lezen, maar zoals al eerder aangehaald merk je nadien dat er toch een sterke optimistische kern in vervat zit. Zolang je iemand hebt die niet voor de zonde valt en kan blijven 'zien', natuurlijk...

4,5
Magistraal boek. Vervoert en zet aan tot denken. Overigens stond de schrijfstijl me niet erg tegen, enkel het begin heb ik wel even vreemd opgekeken - daarna ging 't wennen, en aan het einde zou ik het haast als noodzakelijk bij Saramago zien.

Wat ik daarbij sterk vind aan het boek is de benamingen van personen, die nogal afstandelijk lijkt, terwijl tijdens de verdere ontwikkeling in het boek de personen toch dichtbij de lezer komen te staan, en hierbij geen specifieke naam nodig hebben om alsnog erg persoonlijk te worden.

Daarbij natuurlijk, en daarbij de grootste lofzang, een sterk concept, dat prima is uitgewerkt. Het einde had minder 'happy' gemogen, en het klinkt grof, maar misschien had ik 't mooier gevonden als daadwerkelijk iedereen blind was geworden, of iets dergelijks. Doorwerking van de tragiek van de mens, in plaats van deze 'redding', we hoeven immers niet altijd door het oog van de naald te kruipen.. Ik merk dat ik niet zo hou van zulke 'happy ends', en dan helemaal niet als ze licht geforceerd en toch vrij voorspelbaar ontstaan. Ach, Saramago besloot hiertoe, ook prima. Het blijft een schitterend boek.

avatar van Chungking
3,5
Brunniepoo schreef: briljant idee, goed begin en matige afronding.


Eens. Laatste 100 pagina's ofzo waren echt vervelend, jammer.

avatar van Lalage
4,0
Ik vind het een goed verhaal, spannend tot de laatste bladzijde. Het doet wel wat ouderwets aan: wie had er in 1995 nog een horloge dat opgewonden moest worden?

Lees verder op mijn blog: De stad der blinden – José Saramago | Lalagè leest - lalageleest.wordpress.com

avatar van liv2
4,5
Lalage schreef:
Ik vind het een goed verhaal, spannend tot de laatste bladzijde. Het doet wel wat ouderwets aan: wie had er in 1995 nog een horloge dat opgewonden moest worden?

Lees verder op mijn blog: De stad der blinden – José Saramago | Lalagè leest - lalageleest.wordpress.com


He, ik zag dat de uitgeverij je recensie op hun fb pagina plaatste.

Heel leuk en terecht!

Heb het, uiteraard, vanuit Boekmeter, geliket....

avatar van Lalage
4,0
oh wat grappig, dat heb ik zelf niet eens gezien.

2,0
Stad der blinden is een gedachte-experiment over de vraag hoe de mens handelt als de normale wetten en regels niet meer gelden. Het lijkt in die zin op het Stanford-gevangenisexperiment en post-apocalyptische films en de verwachte conclusie is ook eender: haal het dunne laagje van de beschaving weg en de mens verandert in een beest. De bijbehorende morele vraagstukken en maatschappijkritiek die elke simpele ziel kan dromen worden de lezer helaas niet bespaard. Desondanks heeft José met dit boek de Bob Dylan-prijs gewonnen dus wie ben ik?

4,0
Bart schreef:
De bijbehorende morele vraagstukken en maatschappijkritiek die elke simpele ziel kan dromen worden de lezer helaas niet bespaard.

Die zin begrijp ik niet, Bart, kun je je wat nader verklaren?

2,0
ThomasVV schreef:
(quote)

Die zin begrijp ik niet, Bart, kun je je wat nader verklaren?


De centrale vraag is de tegenstelling tussen zelfbehoud en barmhartigheid of behulpzaamheid. Het begint al snel met iemand die de eerste blinde bijstaat, maar ook zijn auto steelt. Naarmate normen vervagen worden er steeds egoïstischer keuzes gemaakt, ook door voormalig beschaafde lui (waarmee de auteur de ware aard van de mens wil laten zien of zoiets). Zelfs de vrouw van de oogarts verbergt zorgvuldig een kelder waar ze voedsel vindt, om anderen het brood uit de mond te stoten. Door haar toedoen ligt de kelder later bezaaid met lijken. Dit hebben we allemaal al veel vaker gezien, het is een te voor de hand liggende insteek en daarom een gemiste kans.

4,0
ik vond de verbluffend eenvoudige en rechtlijnige insteek van De stad der blinden net origineel en efficiënt om het genoemde thema scherp te kunnen uitpuren, Bart. Ik begrijp dan ook niet goed wat voor jou precies de "gemiste kans" is.

Ted Kerkjes
ThomasVV schreef:
Ik begrijp dan ook niet goed wat voor jou precies de "gemiste kans" is.
Bart vindt dat het concept clichématig wordt ingevuld.

avatar van misterfool
2,0
Saramago en ik worden waarschijnlijk geen leesvrinden. De eindeloos doorzeurende schrijfstijl- door velen geroemd- ligt mij niet. Verder deel ik de kritiek van Bart dat dit verhaal ietwat clichématig is. Bepaalde plotwendingen vind ik daarenboven wat al te geforceerd, zoals de schofterige blinden die zich, afgesloten van de rest van de wereld, laten betalen in sieraden!? Helaas een teleurstelling.

avatar van eRCee
3,5
De schrijfstijl moet je even een boek of vier aan wennen, is mijn ervaring. Daarna wil je niet anders meer.

avatar van misterfool
2,0
De uitgangspunten van deze schrijver zijn in ieder geval interessant genoeg om nog eens een leespoging te wagen, dus wie weet.

avatar van eRCee
3,5
Zo ging het bij mij ook. Mijn volstrekt subjectieve favorieten zijn 'Memoriaal van het klooster', 'Het beleg van Lissabon' en 'Het schijnbestaan'.

...stilte...
De stad der blinden was mijn eerste Saramago en ik vond het gelijk fantastisch. Alle namen en Het schijnbestaan (die tezamen met De stad der blinden een soort van trilogie vormen) zijn naar mijn mening van het zelfde niveau.
En ik durf te beweren dat Saramago de laatste der grote romanschrijvers was.

Maar ik kan me haast niet voorstellen dat misterfool als deze roman hem niet bevalt een andere van Saramago wel zal kunnen waarderen...ik hoop natuurlijk dat ik ongelijk heb.

Gast
geplaatst: vandaag om 20:08 uur

geplaatst: vandaag om 20:08 uur

Let op: In verband met copyright is het op BoekMeter.nl niet toegestaan om de inhoud van externe websites over te nemen, ook niet met bronvermelding. Je mag natuurlijk wel een link naar een externe pagina plaatsen, samen met je eigen beschrijving of eventueel de eerste alinea van de tekst. Je krijgt deze waarschuwing omdat het er op lijkt dat je een lange tekst hebt geplakt in je bericht.

* denotes required fields.