Ségou: Les Murailles de Terre - Maryse Condé (1984)

Wordt binnenkort heruitgegeven bij 'In de Knipscheer' vanwege de alternatieve nobelprijs voor literatuur. Zie ook de auteurspagina.

Sluit zo te zien angstig dicht aan bij de VPRO-serie van Bram Vermeulen: Sahara.

Wat grappig, ik weet nog dat mijn ouders dit in mijn jeugd lazen. Heb me destijds voorgenomen om het ook een keer te gaan lezen, maar is er nog niet van gekomen.

Dit wordt wel de eerste historische roman over Afrika genoemd. De verhandeling speelt zich (hoofdzakelijk) af in het Mali van de 19e eeuw, waar diverse rijken elkaar bestrijden of naast elkaar leven. Het geeft de indruk van een situatie met stadstaten. Van het Bambara-volk en hun hoofdstad Ségou had ik overigens nog nooit gehoord. Het stroomopwaarts aan de Niger gelegen Tomboctou (Timbuktu) is wel bekend natuurlijk.

Wanneer je graag boeken leest die een volledig ander perspectief geven dan wat je tegenkomt in Westerse literatuur, dan ben je bij de Afro-Caribische auteur Maryse Condé aan het juiste adres. In dit opzicht is Ségou volledig geslaagd. Het is echt een Afrikaanse roman, geen westers boek in een Afrikaanse setting, zoals ik buiten Achebe nog niet eerder ben tegengekomen. En net als Achebe vermijdt Condé het zwart-witte wereldbeeld dat tegenwoordig nogal eens opduikt. Nee, bijvoorbeeld slavenhandel is voor de meeste volken die in Ségou een rol spelen de normaalste zaak van de wereld en zelfs als familieleden ontvoerd en tot slaaf gemaakt worden dan leidt dat niet tot enige reflectie op het omgaan met de eigen slaven. De rol van de vrouw is ook niet bepaald aantrekkelijk in deze maatschappij. Alle verhoudingen worden eigenlijk gekenmerkt door een vaststaande hiërarchie en onwrikbare vooroordelen, zowel binnen de groep als naar andere groepen toe. (Het enige personage dat zich hieraan weet te onttrekken is Naba.) Bij Maryse Condé zijn de blanken maar één categorie (onder velen) die zich aan deze zwakten schuldig maken. Het grootste gevaar in de roman komt echter van de Islam, die oprukt en uiteindelijk de tradities en bestaande verhoudingen dreigt te vernietigen, terwijl het tegelijk modernisering brengt (het schrift bijvoorbeeld).

Vele grijstinten dus in Ségou en veel inzicht ook, in zowel de geschiedenis als de huidige situatie van het Sahelgebied. Dat alles vanuit de familiegeschiedenis van de Traores, een adelijke familie van Bambara's, waarvan de zonen in alle windrichtingen verspreid raken. Je volgt afwisselend de diverse personages, veelal mannen, en het verloop is vrij groot. In het begin lijkt het leven vast te liggen maar het aantal sterfgevallen en erfopvolgingen neemt hand over hand toe, wat meteen het verlies van de traditionele leefwijze illustreert. Het boek is prima geschreven, hoewel soms wat losvast in de compositie voor mijn gevoel, en wordt heel natuurlijk verteld vanuit een Afrikaanse leefwereld. Op literair gebied maakt Ségou ook weer geen heel grote indruk, bijvoorbeeld de scene-compositie is tamelijk droog en de personage-uitwerking niet al te geraffineerd. Sowieso is het boek onsentimenteel, terwijl er heel wat ellende voorbijkomt.

Toch zou ik deze roman zonder meer aanraden, vanwege het oorspronkelijke perspectief en het genuanceerde inzicht in historische ontwikkelingen die tot op de dag van vandaag doorwerken. Verder is het gewoon een goed beschreven Afrikaanse familiegeschiedenis. Deel twee gaat zeker volgen.

Maryse Condé staat al jaren hoog genoteerd bij de Bookies als kanshebber voor de Nobelprijs. Condé komt van het Franse eiland Guadeloupe in de Carabische Zee, maar woonde en werkte lange tijd in West-Afrika (Guinee, Ghana, Senegal). Ségou is haar grootste werk en gaat over de ondergang van Bambara-volk in Mali. In de lijvige roman koppelt ze de geschiedenis van de Bambara aan het verhaal van de familie Traoré.

Het verhaal start op het moment dat de Schotse ontdekkingsreiziger Mungo Park als eerste Westerling bij Ségou aankomt. Ségou is de hoofdstad van het Bambara-rijk en heeft dankzij vele gewonnen stammenoorlogen grote rijkdom opgebouwd. Mungo Park is een toepasselijk moment om het boek te beginnen, omdat hij symbool staat voor de groeiende invloeden van buitenaf waar Ségou steeds meer mee te maken krijgt. Het gaat niet alleen om de Westerse overheersing of de missiereizen van de christenen maar ook om de opkomst van de islam. Condé beschrijft al deze invalshoeken door de levensverhalen van de zoons en kleinzonen van stamhoofd Dousika Traoré. Het boek gaat zo van bekeringen tot de islam, naar slavenhandel naar Brazilië tot een priesteropleiding in Londen.

Hierdoor vond ik Segou een machtig interessant boek, dat veel inzicht geeft in het Afrika van begin 19e eeuw. Vooral het Afrikaanse perspectief (hierboven door eRCee ook al treffend beschreven) op slavenhandel, vrouwenrechten en de hiërarchische samenleving is boeiend. Tegelijk is het schrijnend om te zien hoe de welvaart en het geluk van de familie Traoré steeds verder afbrokkelt. Zelfbeschikkingsrecht is voor mij hier het sleutelwoord. De familieleden hebben steeds minder zelf te kiezen en komen in allerlei situaties terecht. Condé vertelt hiermee het grotere verhaal van Afrika, waarin respect voor culturele tradities ver te vinden was en rassenongelijkheid een grote rol speelde.

Ségou is een schitterend boek en ik ga me daarom opmaken voor het tweede deel. Mocht Condé dit jaar eindelijk met die felbegeerde Nobelprijs naar huis gaan, dan is het haar zeer gegund. We horen het volgende week, maar ook zonder deze prijs zou ik iedereen aanraden dit boek te lezen!

Condé won twee jaar geleden al een soort 'alternatieve Nobelprijs' (dat was het jaar dat er geen officiële werd uitgereikt), waarna haar werk ook weer in Nederlandse vertaling beschikbaar kwam. Maar lijkt me dat daarmee de kansen op een Nobelprijs op korte termijn zijn verkeken.

Overigens is het er bij mij nooit van gekomen om deel twee te lezen, een boek hierna van Condé viel me zodanig tegen dat ik het erbij laat.

Ik durf me niet aan voorspellingen te wagen voor de Nobelprijs. Ik vind de keuzes van het comité meestal vrij onnavolgbaar. Het noemen van Condé als kanshebber is slechts gebaseerd op de Bookmakers, waar ze op 1 staat nu: Bookies

Centrale thema's zijn religie (islam en ook wel christendom ten opzichte van de traditionele gewoontes) en seks (de jongens zijn nogal geobsedeerd door hun geslachtsdeel en er wordt veel verkracht).

Het is fascinerend om te lezen over zo’n andere cultuur. Maar ik heb niet heel erg meegeleefd met de personages. Dit boek heeft me doorzettingsvermogen gekost.

Leesreis om de wereld: Mali | Lalagè leest - lalageleest.nl

Deze historische roman is een gelegenheid om wat te leren over de prekoloniale geschiedenis van Afrika, van de jaren 1790 tot de jaren 1860. Ségou was de door aarden wallen omringde hoofdstad van het koninkrijk der Bambara, in het huidige Mali.

Een uitgebreide familie wordt gevolgd over drie generaties. De patriarch Dousika Traoré heeft kinderen bij drie echtgenotes en bij twee slavinnen. Hij zit in de raad van de mansa, de regerende vorst. Naar Afrikaanse traditie zijn ze polytheïstisch en fetisjistisch. Ze geloven dat de geesten van hun voorouders in een vijgelaar verblijven.

In de tweede generatie trekken vier van z’n zoons naar het buitenland, waar ze van voornaam veranderen en zich bekeren tot de islam of het christendom. In Timboektoe, Fez, Recife en het koninkrijk van de Ashanti raken ze betrokken bij diverse conflicten en liefdesgeschiedenissen. Ségou wordt bedreigd door de expansie van de islam en door de slavenhandel.

Maryse Condé werd geboren in Guadeloupe, maar heeft zich verdiept in de geschiedenis van Afrika. Ze geeft een genuanceerd en realistisch beeld van de botsing tussen godsdiensten en culturen. Spannende, grappige en ontroerende incidenten houden het boeiend tot de laatste bladzijde.