Himmel, Der Nirgendwo Endet - Marlen Haushofer (1966)

Een nieuwe lente een nieuw geluid. Een nieuw kwartaal een nieuw boek. "Hemel die Nergens Ophoudt" bleek een schot in de roos. Het is een vrij eenvoudige ontwikkelingsroman die niettemin mooi fantasierijk taalgebruik bevat en narratief op verscheidene punten erg sterk is.

Zo is het een goede keuze om geen hoofdstukindeling te hanteren. De vroege jeugd (lees: pre- of vroege basisschooltijd) blijkt achteraf een waas met kleine eilanden aan heldere herinneringen. Zo voelt dit verhaal ook aan. Daarenboven zijn er vele scènes die bijblijven; met name het slachten van het varken lijkt een keerpunt en is erg sterk beschreven. Ook de conclusie, waarin Meta realiseert dat door de sleur van de bijkarakters hun toekomst al grotendeels is te voorspellen, vat het verhaal mooi samen. Het centrale thema kan dan ook beschreven worden als: het spanningsveld tussen de onvoorspelbare driftigheid van de natuur en de orde van de samenleving. Daarnaast is de opbouw van dit boek uitstekend. De focus op de eigen belevingswereld van Meta wordt steeds meer verlegd naar de emoties van andere karakters. Het hoofdpersoon ontwikkelt gradueel empathie.

Tot slot is het erg sterk hoe de emotionele dieptepunten van Meta al hinten naar toekomstige miserie; daarmee doel ik vooral op het verzet tegen sociale conventies en prille suïcidale gedachten. Je weet dat dit hoofdkarakter het maatschappelijk leven als een soort gevangenis gaat ervaren. Het boek stopt, maar het verhaal gaat in het hoofd verder. Erg sterk!

Zoals gezegd in de openingsparagraaf; dit boek was een schot in de roos, of - om het maar met andere woorden te zeggen- het raakt me. Een goede keuze voor een kwartaalboek!

Hemel die nergens ophoudt vertelt de autobiografie van een peuter tot aan haar adolescentie. Vanuit deze belevingswereld schrijven zonder infantiel over te komen vraagt inlevingsvermogen en vakmanschap. Daar waar Jona Oberski dat m.i. heel goed deed vanuit een kleuter in een concentratiekamp, is de omgeving van Marlen Haushofer in aanvang idyllisch. Ik herken de liefde voor de natuur van de latere volwassen schrijfster maar in deze roman begint het verhaal anders; sprookjesachtig, bijna magisch, wat goed past bij de leeftijdsfase van een kleuter. Tegelijkertijd is het kleine meisje geen gewoon meisje, ze leert zichzelf lezen. Nog heel jong mag ze de klassieken uit de boekenkast van de vader pakken ook al begrijpt ze niet alles:
Op een keer leest ze 'een vreemde triomf lag in zijn stem' en dan loopt ze de hele dag geheel versuft rond. Triomf, triomf, wat een duister, gewelfd en trots woord. Ze wil helemaal niet weten wat het betekent. Op een dag zal het haar ten deel vallen, zoals alles wat ze nu niet weet, en tot dan toe mag het woord niets van zijn betovering verliezen.
of
Shakespeare is de allergrootste tovenaar. Hij heeft oorden verzonnen die als pijlen uit het boek springen en zich in haar hoofd boren. Ze leeft in een oude, ruwe wereld, en ze voelt dat die wereld heel reëel is.
Hoe ruw het in haar naaste omgeving kan zijn zal het meisje snel genoeg ontdekken …Tegelijkertijd neemt MH de tijd om te beschrijven hoe de realiteit van de wereld zich ontvouwt. Wellicht zal de ene lezer denken 'er gebeurt niets', een ander zal dat net als ik waarderen. Langzaamaan verdwijnt de magie. En dan hervindt het meisje haar bemoste steen en verstaat ze zijn taal weer:
'Wees niet verdrietig,' zegt de steen. 'Wij zijn vrienden maar kunnen niet meer één zijn. Vergeet niet wat met ons is gebeurd.'
Marlen Haushofer is niet vergeten wat blijkt uit de titel van deze roman. Hij dekt zonder meer de inhoud.

3,5*

Gelezen in het kader van het BoekMeter Boek van het Kwartaal.

Hoewel ik zelf niet wist wat te verwachten, deden de twee recensies hierboven vermoeden dat ik zou gaan smullen van het boek. Mijn leeservaring viel echter volledig anders uit. Het geheel is mierzoet en doorspekt met geloofsaspecten; twee zaken die er bij mij niet al te best in gaan. Van begin tot eind had ik beelden van Little House on the Prairie in mijn hoofd en Haushofer weet mij niet te overtuigen met haar schrijfstijl. De omgeving wordt levendig omschreven en de details zijn bij momenten erg sterk, maar dat is niet voldoende om te kunnen overtuigen.

Het boek draait allemaal om de jonge (en nogal vervelende) Meta.



Het eerste dat ik mij afvroeg tijdens het lezen was: hoe oud is dit kind?? In haar jonge jaren filosofeerde Meta er namelijk duchtig op los. Ze heeft zichzelf leren lezen, maar wat nog veel knapper is; ze denkt na over de dood en het leven, ze evalueert de achterliggende gedachtes bij de relaties tussen mensen, heeft het concept van tijd al volledig onder de knie en over haar kunde tot echt abstract denken zullen we het maar helemaal niet hebben.

Daarnaast heeft ze een woordenschat waar menig volwassene jaloers op is. Althans, tijdens haar echt jonge jaren beschikt ze hierover. Wanneer ze rond de acht is, schrijft Haushofer plots dat Meta niet alles snapt wat in de boeken die ze leest en sommige woorden lastig vindt (plots wordt er door de omgeving ook geregeld een woord uitgelegd). Vreemd, want toen ze een peuter / kleuter was, dacht en sprak ze als een volleerd professor.

Op sommige momenten is Meta een 'echt' kind, met alle knulligheid, koppigheid en onschuld die daarbij komt kijken, op andere moment is het een intellectueel wonder. Haushofer kan deze keuze maar niet maken; wordt dit verhaal verteld vanuit het kind of wordt dit verteld vanuit de volwassene die ooit dit kind was? Storend.

De eerste 75 bladzijdes vind ik dan ook bijzonder moeilijk om doorheen te komen. Ik geloof het van geen kant en het taalgebruik springt van overdreven naar ronduit kinderachtig; opnieuw die keuze die Haushofer niet maakt.

Hierna wordt het gelukkig wat beter. Wanneer Meta wat ouder is (8+) verandert de taal, de zinsbouw, de inhoud en het verhalende. Het lijkt er bijna op alsof hier de echte, daadwerkelijke, herinneringen van Haushofer hun werk doen waar ze haar jeugdige herinneringen uit de eerste 75 bladzijdes wat meer als volwassene heeft ingekleurd.

Verhaaltechnisch valt er niets over dit boek te vertellen, maar het is niet helemaal eerlijk om daar kritiek op te hebben want daar draait het natuurlijk ook niet om. Toch is het volledig ontbreken van enig verhaal onprettig en draagt bij aan het ultrabrave karakter van dit boek. Niet alleen hoeft er op plotniveau niets te gebeuren dat enigszins geïnterpreteerd hoeft te worden, ook de karakters zijn vrij eendimensionaal en te braaf voor woorden.

Al met al kan ik maar weinig met dit boek. Braaf, gelovig, onevenwichtig. Dat Haushofer bijzonder sterk beschrijvend kan schrijven staat buiten kijf, maar dit boek mist voor mij toch echt wel teveel op vrijwel ieder gebied om te kunnen imponeren en/of boeien.

Shaky

Goed onderbouwde mening, ik begrijp het zonder meer en voel het ook wel in.
Ik denk dat een lezer er van houdt of niks vindt...

Dat denk ik ook. Dit is inderdaad geen 'middenweg-boek', maar echt 'love it or hate it'. Helaas voor mij dat laatste.

Wel bijzonder boeiend altijd om te zien hoe boeken (of films, muziek, schilderijen etc.) totaal anders door mensen kunnen worden ervaren: prachtig.

Voor mij is het wel een middenweg-boek, vandaar 3,5 ster. Ik heb het graag gelezen en vond het mooi geschreven.

Bij momenten vond ik dit een kwelling om te lezen. Het verhaal an sich kon me nauwelijks boeien en dan zijn de beslommeringen rond zo'n gezinnetje niet het prettigste leesvoer. Meta speelt met de hond, praat met de steen, maakt ruzie met mama en is bang voor de spoken. Niet mijn ding.

Onder de oppervlakte ontvouwt zich echter op subtiele wijze de psychologische ontwikkeling van een opgroeiend kind. Het sprookjesachtige sfeertje van het peutertje maakt langzaam maar zeker plaats voor de melancholie van een jonge puber. De realiteit verdringt de fantasie. Dat is goed gedaan door Haushofer. Helaas heb ik er niet echt van kunnen genieten.

Uiteindelijk is mijn eerste kwartaalboek-ervaring me goed bevallen. Je leest dingen die je anders niet opgepakt zou hebben en ik heb er vertrouwen in dat de toekomst een aantal onverwachte pareltjes brengen zal.

Amen!
Dat is ook mijn houding ten opzichte van de kwartaalboeken.
Vier maal per jaar uit de comfortzone.