Vojna i Mir - Lev Tolstoj (1869)

Gekocht voor €2, maar nog (lang) niet in begonnen, ik heb eerst anderen op mijn lijst (en in mijn kast) staan.

Kan iemand me vertellen wat dit boek precies zo goed maakt?

Ik ben een Dostjojewskifan, en absoluut geen Tolstoij fan.

Tolstoij is voor mij de Beau Van Erven Dorens van de 19e eeuwse Ruslandse schrijverschap.

Hij trekt me voor geen meter.

Vind dat erg jammer voor mij persoonlijk.Want ik herken wellicht niet blijkdaar dingen die wel Briljant schijnen te zijn.

Overigens was de periode in de 19e eeuw echt uitzonderlijk.

Waar kwamen die schrijvers ineens vandaan ?
Waaom was de kwaliteit zo IMMENS hoog ?

Wat was er destijds in godsnaam aan de hand ?

Dat is allereerst het idee dat je in Oorlog en Vrede aan het lezen bent.

En verder meen ik (het is alweer een tijdje geleden) de combinatie tussen het groots opgezette familieverhaal en de historische, culturele en politieke achtergronden die vooral tot uiting komen in de oorlogsbeschrijvingen. Sowieso is Tolstoj een meester in het tekenen van personages en hun (familie)relaties. Zijn analyses van de menselijke psyche zijn tegelijk rationeel en ethisch gekleurd.
Zelf zou ik overigens eerst beginnen met Anna Karenina want deze is beduidend taaier.


Misschien kun je aangeven wat je dan niet goed vindt aan Tolstoj?

Dat is soms heel moeilijk uit te leggen, en zou eigenlijk betekenen dat ik weer een poging tot herlezing zou moeten doen.

Je hebt schrijvers, die meteen weten te boeien, door hun interessante personages, interessante uitspraken, mooie situaties en briljant taalgebruik. Dat zal elke lezer wel herkennen.

Maar je hebt ook schrijvers die je voortdurend laten vastlopen, waarin je weinig interessants ontdekt, die werelden gaan beschrijven die je niet als aanvaardbaar beschouwd, die taalgebruik hanteren die je verafschuwd, die situaties gaan beschrijven die niet meer kloppen met de karakters.

Waar Tolstoi misging bij mij ? Van wat ik probeerde was het de interesse. Maar wellicht ligt het ook aan mij.

Als je nog een Dostojewski voor de boeg hebt, kan een Tolstoi minder aanspreken Misschien moet ik er alsnog eens induiken. (maar ja, de tijd, de prioriteiten)

Begrijpelijk dat zoiets moeilijk is. Maar dan kan je ook niet zeggen dat Tolstoj voor jou de Beau van Erven Dorens van de Russische literatuur is. Zo'n groteske overdrijving schreeuwt om onderbouwing en kan anders beter achterwege blijven.

Dostojewski heeft ook mijn voorkeur. Maar Dostojewski is een gevoel. Tolstoj heeft denk ik meer aanwijsbare kwaliteit, met mooier taalgebruik en een kunstiger stijl.

Bijna 4 maanden over gedaan, maar ik was wel gigantisch onder de indruk. Zo'n enorme grootschaligheid, en toch een indrukwekkend oog voor detail. De definitie van het bijvoeglijk naamwoord 'episch'. Een van de beste boeken die ik ooit heb gelezen.

Ik zie trouwens niemand opmerken dat de uiteindelijke versie 1424 pagina's telde? Misschien een soort 'alternatief aantal blz.' erbij doen, zoals op MovieMeter bij de director's cuts gebeurt?

Wauw. Vaak is een groot literair werk een moeilijk te verteren, ongeslepen, ruwe steen, of zo'n, weliswaar fijn geschreven, lullig frikandellenromannetje. Vojna i Mir is een van de weinige werken die de absolute finesse van beide tot in de puntjes beheerst. Een fantastisch verhaal van epische omvang op een, superlatieven schieten tekort, nog mooiere manier beschreven.

Petje af.

Hahaha! Dat onthoud ik, met name het laatste!

Vojna i Mir ga ik zeker lezen ... ooit.

Voor diegene die het boek te lastig vinden om in te beginnen is er ook de vertaling van Peter Zeeman die de oorspronkelijke versie heeft vertaalt.

Deze versie is ongeveer half zo lang als de latere versie, ontbeert de lange uitweidingen over geschiedfilosofie, bevat vele andere scènes en verwikkelingen en leidt naar een geheel ander einde.

Voor de liefhebber

yep nog steeds lieflebber maar orgineel is natuurlijk nog steeds het beste.

Ik vind eigenlijk dat ik klassiekers zoals deze gelezen moet hebben, maar aan de andere kant trekken de beschrijving, het plaatje en de verhalen hier me totaal niet aan.
Kan iemand me misschien aan de hand van m'n top 10 vertellen of het voor mij de moeite is om eens aan dit boek te beginnen?

Vojna I Mir aanraden aan de hand van Trainspotting, American Psycho en Turks Fruit? Hmm.... Geen sex, geen drugs en af en toe een (gecontroleerde) moordaanslag (buiten de veldslagen om, dan). Lastig... Ik zou in ieder geval zeggen dat je gewoon eens zou moeten beginnen in deze klassieker. Het is groots, meeslepend, en de stijl is prachtig. Kom je het eerste hoofdstuk niet door, stop dan, want je gaat het niet volhouden. Word je echter meteen meegesleurd, dan... welja, dat kun je zelf ook wel bedenken.

Hier ben ik het niet helemaal mee eens, ik had redelijk wat moeite om de eerste stukken door te komen maar eenmaal gewend aan de stijl en de namen/onderlinge verbanden werd het een groots meeslepend verhaal wat ik met veel plezier heb uitgelezen.

5*

Welke vertaling kan ik het beste nemen? Hier in de 2e hands winkel hebben ze hem liggen, vertaald door ene R. de Vries. Is dit een goed leesbare vertaling? Welke vertaling raden jullie aan?

Ik weet niet wat je belangrijk acht aan een vertaling, maar de meest recente vertaling, die van Peter Zeeman en Dieuwke Papma, wordt beschouwd als de meest 'toegankelijke'. Deze komt ook van de oorspronkelijke tekst, wat tevens betekent dat hij half zo lang is als de oorspronkelijke klassieker. Nieuw met Tolstoj? Weet je niet zeker of het boek je wel ligt? Neem dan die!

De laatste vertaling leest zeer goed. Ook zijn er handige kaarten bijgevoegd.

Ik geef de voorkeur aan het eindproduct (i.p.v. de oerversie die door Zeeman en Papma is vertaald) in de vertaling van Bloemen en Wiebes (2006, Russische Bibliotheek Van Oorschot). Hier een recensie: http://www.nrcboeken.nl/rec....
Ben het met DvonGeem eens; de bijgevoegde kaarten zijn zeer welkom.

Ik heb oorlog en vrede al een tijd in de kast staan maar ben er nog niet in begonnen. Ik ben bang dat ik er nog niet klaar voor ben, hoewel ik een GROOT Tolstoj fan ben. Ik laat hem nog maar even sudderen tot hij gaar is. En dan.......genieten!!

Ik heb de Rainbowpocket in twee delen gelezen. Als je daaraan begint is het wel meegenomen als je Frans enigszins op peil is want de talrijke Franse dialogen worden niet vertaald in het Nederlands. Bevat een karige namenlijst waarin wat plotwendingen worden verklapt.

Dat is wat van Oorschot heel mooi doet. De vertaling staat gelijk op dezelfde pagina. Heb hem dus inmiddels gelezen en ik moet zeggen dat ik blij ben dat de klus geklaard is. Klinkt negatief maar dat bedoel ik niet zo. Ik vind het een prachtig opgezet epos, geeft een goed historisch inzicht, prachtige uitwerking van de karakters (dat vind ik ontroerend aan zijn schrijfstijl). Het is alleen heeeeel veel. Ik had het zeker niet willen missen maar mijn voorkeur gaat toch uit naar Anna Karenina. 4 sterren!

Binnenkort (november) komt er een nieuwe editie van Van Oorschot op de markt, zie link. Ik hoop en vermoed dat het zo een mooie editie wordt met blinkende letter van voren.

Dit lijkt me ook zo'n typisch boek dat al jaren in je kast stof staat te vergaren zonder dat het gelezen wordt. Ik moet hier schuld bekennen, dit was bij mij ook het geval. Maar, prrrrrrrrr (trommelgerof), ik heb hem uit! En ik heb er van genoten! Die Tolstoj toch. Hoe heeft de beste man het toch weer iedere keer voor elkaar gekregen?!

Meesterwerk van Tolstoj van alle markten thuis

Tolstoj zelf noemt dit werk nadrukkelijk geen roman; Anna Karenina zou pas zijn eerste zijn. Wie ben ik hem tegen te spreken. Gelukkig komen wel dezelfde soort romanachtige taferelen in Vojna i Mir voor: het gekibbel tussen geliefden, de dood en geboorte, angst, blijdschap, het gehele spectrum aan menselijke emoties. Kortweg alle grote literaire thema’s die er te bedenken zijn.

Misschien is dit werk geen roman, maar het heeft er wel meer van weg dan waarschijnlijk 95 procent van de overige literatuur. Deels komt dit door de lengte (1552 vol bedrukte pagina's) waarin hoe dan ook wel eens een romance of doodsstrijd in voorkomt, maar bovenal doordat Tolstoj oog heeft voor het kleine menselijke in het grote epische en dit ook verdomd goed weet te verwoorden. Dan nog kan hij schrijven dat geschiedenissen niet van de hand van individuen komen, van grote leiders of militaire strategen, maar dat dit komt door een soort van continue massa: hij kiest ervoor juist die enkelingen uit het grotere geheel te pikken. En dat maakt het werk levendig, houdt het spannend en houdt je bij het verhaal betrokken. Veldslagen zijn geen spannende actiegebeurtenissen om de actie, maar er zit spanning door de angst die de personages voelen, en die de lezer mee voelt. De angst dat we het binnen een aantal bladzijden zonder Rostov of vorst Andrej moeten doen.
Dat menselijke tot uiting brengen doet Tolstoj zoals hij vaker doet. Vanuit de verteller geeft hij de eigenschappen weer, en vanuit de personages zelf geeft hij vaak hun gedachten, twijfels: emoties. En dat van een dozijn aan personen. En Tolstoj laat eenieder tot leven komen, met elk hun eigenaardigheden, waardoor elke gedachte bij elke persoon herkenbaar en geloofwaardig wordt. Zeer knap, bij zo veel. Een ensembleroman zou nog de beste omschrijving zijn, een oude Robert Altman. Weinigen die bij zoveel hoofdpersonen op hun ziel kunnen kijken als Tolstoj doet. Zelfs een Dostojevski niet.
Uiteraard steken er enkele bovenuit. Vooral voor Pierre had ik een zwak, maar bovenal Natasja maakt een prachtige ontwikkeling door. Van klein levenslustig meisje, naar bakvis, naar een vroege vorm van Scarlett O'Hara, naar een prachtige dame tegen het einde. Telkens blijf je haar geloven, hoe ze ook denkt, wat ze ook doet. En je leeft mee met haar, o zo belangrijk om te worden meegesleept.

Daarnaast heeft Tolstoj en prettige schrijfstijl. Vaak langere zinnen, met hier en daar bijzinnen, maar veelal goed doorlopend, leesbaar en begrijpelijk. Het Russisch ken ik niet, maar zal ongetwijfeld mooi zijn. Gelukkig is in de vertaling wel het een en ander bewaard gebleven. Zoals de gewone vertelsituatie, maar ook de brieven, de dagboekfragmenten, het Engels, Duits en voornamelijk Frans dat er in voorkomt. Dat alles geeft het boek stilistisch meer diepte en cachet. Tevens heeft hij constant mooie metaforen, elk weer origineel, elk weer goed. Daarnaast is de opbouw bijzonder te noemen. Hij begint met een introductierondje langs alle personen, dan komt een veldslag in Europa (een normaal boek is dan afgelopen met die pay-off) en vervolgens gaat hij door met een tweede introductie in boek 2, laat iedereen werkelijk tot leven komen, waarna een grootse pay-off komt in boek 3 en 4. Tussendoor nog een enkele spannende scène (wat hij ook erg sterk kan beschrijven, denk aan het drinken van de drankfles achteroverhangend in een open raam)

Zowel het verhaal als het stilistische zijn dus van zeer hoog niveau. Maar wat dit werk in vergelijking tot bijna alle (Karamazov en Ulysses zijn nog beter) andere literatuur beter maakt is het filosofische aspect. Die filosofie die belangrijk is - haast de reden van schrijven van dit werk - waardoor dit wellicht eerder verhalende ideeënliteratuur is dan een roman. Tolstoj weet echter een drammerige toon te omzeilen om een eenvoudige manier. De filosofie komt steeds in kleine beetjes, soms verteld vanuit de verschillende personages waardoor het verhaal gewoon doorgaat, soms vanuit de verteller zelf die even de tijd neemt, en altijd aan het eind of begin van een boek’, waardoor actie nooit onderbroken wordt en Tolstojs ideeën een mooie opening of afsluiting vormen.

Daarnaast is het boek ook leerzaam. Behalve filosofie komt er ook een groot stuk geschiedenis en cultuur in voor. Niet enkel leer je de gewoonten en omgangsvormen van de Russische adel (zoals ook in Anna Karenina), maar ook een groot deel van de oorlog met Napoleon en zijn Russische veldtocht. Lees het boek, en je kent de slagen om Austerlitz, Smolensk en Borodino zo benoemen. Evenals veel historische namen die de revue passeren. Napoleon kent iedereen, maar bij de vraag voor één miljoen wie toch die Russische Tsaar of opperbevelhebber was komt [i]Oorlog en Vrede[i] onmiddellijk van pas.

Met dit alles weet Tolstoj ook voor sfeer te zorgen. Of het nu in de salon van Anna Pavlova is, in een schuttersputje ergens bij Austerlitz of op een groot bal, telkens raakt hij de juiste snaar en waan je je werkelijk in tsaristisch Rusland of op de slagvelden van Europa.

Inhoudelijk altijd interessant, met epische veldslagen, menselijk leed. Dat alles verpakt in een goed lopend verhaal, met vele bijzondere karakters. Romaneigenschappen waar Tolstoj bekend om is bij mij, tezamen met actie in de veldslagen, met inkijkjes in de High Society van Rusland en in het militaire, en zeer diepgaande filosofie. Beter dan Anna Karenina is dus nog de beste samenvatting.

p.s. Nadien heb ik een blik geworpen in de verkorte versie, waar deze stopte en hoe, maar ik zou het idee hebben gehad dat het geen afgerond boek was: niet in ideeën en niet in verhaal. Ik prijs mij gelukkig de lange versie te hebben genomen (lees ook: gekregen).

Schrijf je zo'n interessant bericht, en dan ga je aan het einde helemaal de mist in.

(Zal hem ooit herlezen om dat nog eens goed te kunnen beoordelen.)

Eergisteren uitgelezen, maar nog altijd niet in staat om afscheid te nemen van dit immens indrukwekkende boek. Na het in recordtempo te hebben uitgelezen (minder dan vier weken, en met zoveel honderden pagina's en met eigenlijk nog veel meer dingen te doen) verbaast het me dat ik zo lang gewacht heb met het lezen van Oorlog en Vrede terwijl ik aan de andere kant spijt heb dat ik het nu uit heb, haast zoals je spijt hebt als je stuk taart op is.

Ik heb de zogenaamde 'oerversie' gelezen, met als enige reden dat het de best beschikbare versie is in de bibliotheek. Toegegeven, als ik de canonieke versie had willen lezen, had ik misschien nog wel langer gewacht, afgeschrikt door het nog omvangrijker formaat. Hoewel daar in principe niks op tegen is (in tegendeel, op het gegeven moment wenste ik maar dat ik nog eens 500 pagina's te gaan had, in plaats van 100!) stond ik toch niet bepaald te trappelen, enerzijds omdat ik wel vaker iets van Tolstoj gelezen heb, kortere verhalen die weliswaar aardig waren maar niet zo innemend dat ik me meteen op de enorme pil wilde storten die Oorlog en Vrede wordt genoemd, anderzijds omdat ik me nog niet zo heel lang geleden had gewaagd aan een ander heel omvangrijk boek van een Russische auteur (Dokter Zjivago) en daardoor nogal was teleurgesteld. Maar goed, Tolstoj is Pasternak niet, en bovendien moet je, als je jezelf een boekenliefhebber wilt noemen, Oorlog en Vrede toch zeker wel gelezen hebben.

Aldus geschiedde, ik begon dus met het boek, merkte al na een paar pagina's dat dit nog helemaal niet zo'n straf zou worden, en na nog eens honderd bladzijden werd ik compleet door het verhaal meegesleurd - geheel tegen mijn eigen verwachtingen in. Het heeft misschien ook wel aan de vertaling gelegen, naar wat ik op internet zo gezien heb, kan ik mij heel goed voorstellen dat ditzelfde verhaal vrij pittige kost is als het op een bepaalde manier vertaald is. Het vervelende van een boek in een onbekende taal is dat je altijd maar op de mening van anderen moet afgaan als het gaat om de kwaliteit van de vertaling. De door mij gelezen versie is vertaald door Peter Zeeman en Dieuwke Papma, en zéér goed leesbaar. Wat dan weer minder was, was dat er al in de inleiding de helft van het verhaal werd weggegeven, om zo de verschillen tussen de canonieke en de oerversie te bespreken. Niet leuk als je het verhaal nog niet kent.

Geen idee hoe Tolstoj het voor elkaar krijgt, maar hij sleurt je compleet mee in het verhaal, hij voert Joost mag weten hoeveel karakters op die in de meest uiteenlopende situaties terecht komen - maar helaas wel de meest op elkaar lijkende namen hebben! Erg lastig om al die Russen uit elkaar te houden, af en toe - en slaagt er desondanks in om je te betrekken bij hen allemaal. Mijn persoonlijke favoriet is absoluut Andrej Bolkonski, toen ik erachter kwam dat hij in de canonieke versie het boek niet overleeft, was ik des te blijer dat er in mijn versie wel een gelukkig einde was voor hem. Deze oorspronkelijke versie werd dan ook niet voor niets aanvankelijk Eind goed, al goed genoemd. Ik vind het zeer knap van de schrijver dat hij zijn personages (vooral in het begin) doorgaans voornamelijk van hun slechte kant laat zien, en dat ze toch allemaal heel sympathiek op me overkomen. De oude vorst Bolkonski bijvoorbeeld, ook een favoriet van mij. De beste man is in wezen gewoon een tiran die het leven van degene die het meest van hem houdt tot een ware hel maakt - wat niet logisch is, maar toch klopt. Andrej Bolkonski zelf is het grootste deel van de tijd zeer somber en verbitterd waarbij hij, in navolging van zijn vader, juist de mensen die het meest om hem geven pijn doet. Bij mij althans wekt dit echter geen ergernis of onbegrip op, maar juist een heel diep medelijden. En dan die arme Marja Bolkonskaja, met haar geduld en verdraagzaamheid, en die lieve Sonja, die bereid is om zichzelf op te offeren voor het geluk van anderen. Hoewel het een vrij korte passage is (die waarin ze na een gesprek met Andrej en na het zien van de zorgen van haar familie, de verloving met de door haar zo geliefde Nikolaj verbreekt) vind ik hem heel sterk; alles wat niet genoemd wordt kun je je moeiteloos voor ogen zien. En natuurlijk Pierre Bezoechov, die zo'n enorme kluns is op zo ongeveer elk gebied. Allemaal zijn ze sympathiek. Vreemd genoeg voelde ik tegenover Natasja nog de minste sympathie, terwijl zij toch een beetje de heldin is van het verhaal. Tegen het eind kan ik haar steeds beter uitstaan, en als ze dan uiteindelijk vorst Andrej weer tegenkomt en ze zich weer verzoenen, ben ik, met Andrej zelf, bereid haar alles te vergeven. Nikolaj is vermakelijk maar ergert mij soms een beetje met zijn wispelturigheid, vooral tegenover Sonja, die hij ook maar een beetje aan het lijntje houdt. Eén van de weinige reden dat ik deze kortere versie betreur is dat er hier niets wordt gezegd over hoe het Marja en Nikolaj vergaat als ze eenmaal getrouwd zijn, terwijl ik dat wel graag wil weten. En Sonja? Krijgt zij niet een enorme hekel aan Marja, en zal Marja zich niet enorm schuldig voelen tegenover Sonja? Verder heb je nog het echtpaar Rostov natuurlijk, en de jonge Petja, de onuitstaanbare mademoiselle Bourienne, en zo zijn er nog veel meer karakters, nog zoveel meer plots en subplots die ik hier tot in den treure zou kunnen gaan bespreken, maar dan wordt het aantal spoilertags ook weer zo hoog%u2026

Het boek als geheel bevat zoveel verhaallijntjes, mooie scènes en treffende uitspraken dat je het haast op een willekeurige plek kunt openslaan en beginnen te lezen. De filosofische verhandelingen, vooral tegen het einde aanwezig, kunnen mij niet storen (wat te maken kan hebben met het feit dat het er maar heel weinig zijn in vergelijking met de canonieke versie), in tegendeel, ze voegen wat diepgang toe aan het verhaal. In het boek vallen mij verschillende anachronismen op, die weliswaar verwarrend zijn, maar die ik gewoon maar heb genegeerd en met de mantel der liefde heb bedekt. De vele karakters worden op veel plekken en veel manieren met elkaar in contact gebracht en de verschillende subplots worden op magistrale wijze verweven. Mijn favoriete gedeelten zijn onder andere de terugkeer van Andrej Bolkonski uit krijgsgevangenschap, terwijl zijn vrouw op hetzelfde moment bezwijkt in het kraambed - zo triest! -, de dood van de oude vorst die op het laatst toch nog tot inkeer komt, en de verschillende gedeelten waarin Marja en Andrej samen zijn en waarin je de bijzondere verstandhouding tussen hen ziet, en verder eigenlijk zo ongeveer elke passage waarin Andrej Bolkonski voorkomt. De beschrijving van veldslagen zijn soms wat verwarrend als je niet helemaal op de hoogte bent van allerlei militaire termen, en ook een kaart of zo zou geen overbodige luxe zijn, maar desondanks zijn ook die passages spannend en de moeite waard. Zij bieden een soort tegenwicht aan de wat meer huiselijke passages over de relationele beslommeringen van de hoofdpersonen - en hoewel die laatste mij meer boeien denk ik dat juist die tegenstelling tussen oorlog en vrede dit boek zo groots maakt (ik ben vast niet de eerste die dit gezegd heeft).

Ik moet maar eens tot conclusies overgaan, denk ik. Ik heb erover gedacht om dit boek 4,5 sterren te geven, omdat ik het immers nog maar één keer gelezen heb en ik weet dat mijn mening soms verandert na herlezing. Maar ik kan niet ontkennen dat dit boek zo'n indruk op mij heeft gemaakt dat ik hier nog heel lang over zou kunnen doordraven in mijn enthousiasme, en dat ik het wel de volle mep aan sterren moet geven.

Ga ik de canonieke versie nog lezen? Misschien. Aan de ene kant wil ik ze graag vergelijken en heb ik helemaal geen bezwaar tegen nog een heleboel pagina's meer, aan de andere kant ben ik op de hoogte van sommige verschillen tussen de beide versies: Andrej Bolkonski gaat dood! Net nu hij zich eindelijk écht met zijn leven lijkt verzoend te hebben, net nu het allemaal goedkomt voor hem! en zo nog wel meer, en ik weet niet of ik daar mee kan leven...

Waanzinnig mooi. Een ervaring van jewelste. Ik had de editie uit de Russische Bibliotheek nog altijd in de kast staan en heb 'm deze vakantie eindelijk maar eens meegenomen. De dik 1500 bladzijden waren er in 9 dagen doorheen en het boek heeft m'n hoofd nog minstens een week zo gevuld gehouden dat ik niet in staat was om aan het volgende te beginnen.

Voor de toekomstige lezer: sla vooral de typisch Tolstojaanse uitweidingen aan het einde van het boek niet over. Veel ervan is herhaling van wat er ook al in het verhaal duidelijk wordt, maar dit moet je absoluut gelezen hebben.

Een waanzinnig meesterwerk.

Bij ons in de bib hebben ze de versie van Ambo Amsterdam, 967 pagina's. Maar is dit wel de 'juiste' versie? Er staat bij dat dit de oorspronkelijke versie is, zonder de aanpassing. Welke hebben jullie gelezen? De beknopte of uitgebreide versie?

Uitgebreide, die van Van Oorschot, nu ook goedkoop verkrijgbaar (mijn ingebonden twee delen waren 85 euro) in zachte kaft. Wat ik zo zag in kleinere versie is dat die uitgebreide vooral langer doorgaat en een ander einde kent en vooral filosofischer is. Je moet er dus van houden.

Voordeel daarnaast vond ik de vertaling van de vele Franse zinnen direct onderin de pagina als voetnoot, en niet in een register ergens achterin het boek. Dit las makkelijker.

Ik heb de Van Oorschot-editie gelezen en daarbij had ik best nog 500 bladzijden kunnen hebben. Het lijkt een enorme kluif, maar laat de vooroordelen voor wat ze zijn, want het leest heerlijk. Als ik de verkorte versie had gelezen, zou ik daar spijt van hebben gehad.