Rien Ne S'Oppose à la Nuit - Delphine de Vigan (2011)

Niets weerstaat de nacht vind ik een erg mooie titel. Delphine de Vigan vind ik een mooie schrijversnaam. En de hier geplaatste omslag spreekt me ook erg aan.

Met de verpakking zit het dus wel goed. Het boek zelf is autobiografisch, in die zin dat het een verslaglegging is van het leven van de moeder van De Vigan. De schrijfster streeft ernaar de feiten op een rij te krijgen. Waarom dat belangrijk is wordt niet helemaal duidelijk, of beter gezegd; wordt helemaal niet duidelijk. En dat is jammer, want het bepaalt eigenlijk volledig hoe de roman is geschreven. Niets weerstaat de nacht heeft de structuur van min of meer losstaande brokjes informatie, die elkaar in een monotoon tempo opvolgen.
Het is niet dat het leven van moeder Lucile saai is. Er is genoeg gebeurt, misschien zelfs wel wat te veel voor één boek. Van de dood van diverse broers/zussen, tot mogelijke incest, en vervolgens een bipolaire stoornis, aan drama geen gebrek. De Vigan slaagt er echter niet in om het belang van dit specifieke levensverhaal aan de lezer duidelijk te maken. Er is ook nergens een breder perspectief of een mate van reflectie te bespeuren die het beschrevene een algemene relevantie geven. Achter de zinnen die je leest zit geen diepere wereld verborgen. Je krijgt wat er staat, niks meer.

De worsteling van het schrijfproces die De Vigan er nog in probeert te verwerken is een welkome afwisseling, maar overtuigt toch nauwelijks en origineel is het al helemaal niet. De schrijfstijl is vrij mager en hetzelfde kan gezegd worden van de vertaling (nog los van kleine ergernissen, zoals "ik kon letterlijk en figuurlijk geen vin verroeren"). Maar, zoals gezegd, het grootste manco voor mij is echt dat De Vigan te veel streeft naar een realistisch verslag in plaats van dat ze een roman heeft geprobeerd te schrijven. Het is te eendimensionaal, te hakkelend verteld, te veel gericht op feitjes.

Toch weet het boek op momenten wel indruk te maken. Het einde bijvoorbeeld, en gek genoeg ook de fase van de kindertijd van Lucile, een periode die De Vigan niet zelf heeft meegemaakt en waarin ze er beter in slaagt boven de concrete gebeurtenissen uit te stijgen. Waarom Niets weerstaat de nacht (in Frankrijk) zo'n enorm verkoopsucces is geworden begrijp ik echter niet helemaal. Ik denk eerlijk gezegd dat het meer te maken heeft met nieuwsgierigheid naar een schrijfster die een boekje open doet over haar familie dan met literaire kwaliteiten.

Inderdaad, vooral de omslag vind ik erg mooi. Ze zegt het vast wel in haar boek, maar zo niet, dat is haar moeder (een foto van de hele familie was lastig, dan had iedereen toestemming moeten geven)



Wellicht omdat ze in haar thuisland, Frankrijk dus, al succesvol was. Ze had al een aantal verkoopsuccessen achter haar naam staan, als auteur en, als ik me niet vergis, scenarioschrijfster. En inderdaad, lezers een kijkje geven in je eigen turbulente, en in dit geval, misselijkmakende privéleven doet het vaak ook goed.

Ah, leuk, die informatie was ik in het e-book niet tegengekomen. Op basis van het boek een treffend portret, waaruit haar schoonheid en eenzaamheid spreekt.

Nog een feitje: De reden waarom ze niet (of weinig) over haar vader schrijft en ook niet over het huwelijk van haar ouders: ze heeft vrijwel geen contact met haar vader, die gevaarlijk schijnt te zijn, in ieder geval gevaarlijk genoeg om er niet over te willen of durven schrijven.

Zal nooit helemaal mijn genre worden: 'de verwerkingsroman'. Het leest vooralsnog lekker weg, maar bij vlagen is het nogal...zeurderig?

Mijn moeder, dus ik ben

Waarom heeft mijn geestesziekte moeder op haar eenenzestigste zelfmoord gepleegd? Die vraag vormt het centrale onderdeel van deze autobiografische roman. Delphine de Vigan ontwijkt te makkelijke antwoorden, integendeel: de schrijfster zet haar moeder neer als ware zij een nog onbeschreven blad, waarop de schrijfster zelf steeds nieuwe pennenstreken aanbrengt. Ongerijmdheden, tegenstrijdigheden en mysteriën in het leven van haar moeder-figuur worden, waar mogelijk, aangevuld met fictieve passages om het onkenbare in te kleuren. Het boek bestaat dan ook uit drie delen: gefictionaliseerde jeugd van de moeder, herinneringen aan de eigen jeugd van de auteur, opmaat naar de zelfmoord.

Knap aan de vertelling is hoe De Vigan weigert om gemakkelijke oorzaken en gevolgen aan te wijzen. Met elke pennenstreek creëert zij een nieuwe laag, van totaal verschillende vertakkingen, waarbinnen verschillende levensgebeurtenissen van invloed kunnen zijn geweest op haar moeders uiteindelijke keuze om zelfmoord te plegen. Steeds werpt de schrijfster expliciete en impliciete balletjes op over de link tussen gebeurtenissen in het verleden en zelfmoord in de toekomst. Zo wordt er weinig aan de verbeelding overgelaten in beschrijvingen van familietrauma’s, financiële malaise, agressie in en rond de gezinssfeer, of geruchten over vermeend seksueel misbruik. Soms óók is de link veel meer impliciet in hoe het de veranderende tijdsgeest beschrijft van (voornamelijk) de beknellende jaren zestig en de meer liberale jaren zeventig.

Ergens in de samenkomst van tijdsgeest, opvoeding, genen, ontwikkeling en psyche is het zaadje geplant van Lucile’s uiteindelijke gekte.

Laat ik voorop stellen dat 'Niets Weerstaat de Nacht' betreft lezersverwachtingen een knappe exercitie is in het plagerig onthouden van bevredigende antwoorden. Elke wending maakt nieuwsgierig naar aspecten van de persoonlijkheid van ‘de echte Lucile de Vigan’, maar tegelijkertijd wordt het complexe probleem nooit opgelost. De moeder onttrekt zich continu aan één essentiële typering: zij is en blijft een mysterie vanaf het moment dat zij dood wordt aangetroffen in haar eigen appartement. Daarom óók weigert de auteur mannelijke liefdespartners erbij te betrekken, waaronder haar eigen vader, omdat die weer weggaan bij de kern – waarom werd Lucile wie zij werd- door hun eigen vertroebelde herinneringen.

Tegelijkertijd houdt de Vigan zelf documentair bij wat de gevolgen zijn van het schrijfproces voor haarzelf en voor haar nabije omgeving. Het dwingende verleden heeft onherroepelijk geleid tot de eigen beschadigde jeugd van de auteur. Haar eigen verwording is gekoppeld aan het disfunctionele in een gezin waar demonen uit het verleden nog immer hun schaduw wierpen op de dagelijkse gang van zaken. Eerst en vooral probeert de auteur passages te herschrijven of te kaderen, waarbinnen zijzelf (mede) gevormd is door trauma's, herinneringen, verhalen, leugens en feiten van voorgaande familieleden; terwijl er tegelijkertijd een onoverbrugbare afstand bestaat tussen haarzelf en dat onbereikbare verleden wat haar gemaakt heeft tot wie zij geworden is.

Toch wist deze hoogst interessante ‘soul searching’ amper emoties op te wekken. Met uitzondering van de gruwelijke slotpassage, waarin de dochter haar dode moeder vindt, dan stijgt de roman even boven zichzelf uit met een beeldende passage. Voor de rest grijpt de dromerige, sensuele toon in de fictie-segmenten te gladjes in elkaar om gevoelens van machteloosheid en ontreddering mee te visualiseren. Het voelt meer als een zielloze opsomming van momenten waarin ogenschijnlijke idylle keer en keer doorbroken wordt door tragiek en onheil. En toen, en toen, en toen. Daarentegen zijn de documentaire beschrijvingen juist lelijk in hun schreeuwerige huis-tuin-en-keuken gepsychologiseer en je reinste navelstaarderij. Het levert een spannende roman op die ik in een uurtje of drie heb verslonden, maar die verder niet bij zal blijven om zijn beklijvende stijl.

Dit boek is nu tijdelijk voor €5,95 verkrijgbaar bij de plaatselijke Blz. boekhandel.