Le Mur - Jean-Paul Sartre (1939)

Geweldige bundel! Le Mur is prachtig geschreven en werkt enorm beklemmend en daarnaast komt het haast realistisch over (enkel zonde van het einde, dat is de eerste keer wel leuk, maar te vrijblijvend voor een verhaal als dit), maar het allerbeste verhaal hieruit is toch L'Enfance d'un Chef. Verbluffend hoe in dat verhaal met je verwachtingen wordt gespeeld, en hoe trefzeker de psychologie van het hoofdpersonage wordt getekend. Daarnaast bevat de bundel nog Erostrate (een verhaal waarin wordt vertrokken van het feit dat Herostrates, de man die de bibliotheek van Alexandrië in brand heeft gezet, nog algemeen bekendheid geniet, terwijl niemand nog kan achterhalen wie de architect is van diezelfde bibliotheek, met andere woorden, de vernieler krijgt eeuwige roem, de schepper is al lang vergeten), La Chambre (een nogal vaag verhaal waar ik niet goed weg mee wist, maar tegelijk erg fascinerend, over liefde en waanzinnigheid) en Intimité.

Onlangs las ik nog het titelverhaal (dat was overigens best aardig) maar eigenlijk houd ik helemaal niet zo van kortverhalen. Daarom maar gestopt. Ik denk dat veel van de kracht van literatuur verloren gaat wanneer in de lengte wordt gesnoeid. Thematiek, ontwikkeling en personages bijvoorbeeld. Het verhaal De Muur weet niets anders aan te roeren dan het reeds bekende van Sartre. Een medium als film is daarentegen mijns inziens veel beter in staat in een korte speelduur het beste naar boven te brengen, misschien wel omdat ik vorm daar belangrijker vind. Of praat ik nu wartaal?

De kracht van literatuur heeft volgens mij niets met lengte, breedte of dikte te maken. De kracht zit hem in de bewoording, een beeldtaal, een visie,... Een schrijver kan in een paar zinnen een hele nieuwe wereld met geloofwaardige personages en een uitgewerkte thematiek oproepen.
Hoewel niet helemaal uitgelezen (hopelijk gebeurt dit nog eens) heerste er hier een groot gevoel van herkenbaarheid. Dat verhaal over dat jonge kind is een literaire uitwerking van de existentiefilosofie (ja, toch?) en het kan misschien naar pseudo Parijse Gauloise ruiken maar ik heb me altijd in zekere zin wel verwant gevoeld met het existentialisme, tenminste toen ik er voor het eerst over las. Het is zowat de enige menselijke filosofie waarin ik me (en nogal wat mensen zich) volwaardig kan (kunnen) vinden en ik meen dat het beklijvende wereldbeeld van allerhande grootse schrijvers (Hermans om maar een te noemen, alhoewel zijn wereldbeeld voor een groot stuk ook op Wittgenstein is geënt) gelieerd is aan het existentialisme. En net dat diep-menselijke werkt het realistische, herkenbare element in de hand zodat het bijna niet anders kan dan dat het verhaal onder je huid gaat kruipen.

Ik denk dat voor het uitdragen van een idee het geschreven woord wel het meest geschikte medium is. Hoewel dit een roman is draait het toch wel om de existentiele idee. Verder voel ik me evenals bovenstaande gebruiker zeker verwant met het existentialisme, in deze bundel vooral met de ter-dood-veroordeelde uit het titelverhaal.

Dat lijdt absoluut geen twijfel, maar de vraag is of (binnen de literatuur) de roman wel het meest aangewezen medium is om iets als 'een filosofisch patroon' uit te leggen. Een roman leest men, denk ik, vooral voor zijn personages. Komen daar interessante beschouwingen bij, dan graag, maar in se gaat het nog steeds om de karakters (zie bijvoorbeeld Mulisch' 'De ontdekking van de hemel'). Vandaar dat ik Sartre geen "eenvoudig" auteur vind: wat zit er toch verdorie allemaal tussen de regels verborgen dat zich niet simpelweg laat kristalliseren?

Terug ter zake nu. In het kader van de Franse lessen in het secundair onderwijs (als dat niet afschuwelijk klinkt ) heb ik gisteren achtereenvolgens 'Le Mur' (in het Frans) gelezen, en er vervolgens nog 'Herostratos' aan gekoppeld.
Eerstgenoemde eindigt mijns inziens nogal flauw, al bevat het verhaal hier en daar een interessant idee. 'Herostratos' is fascinerender, omdat we een Roquentin-achtige misantroop krijgen die tegelijk interesse als afschuw wekt. Helaas dwaalt ook dit verhaal af tot een bevreemdend, doch beklemmend slot dat mij aan 'L'Etranger' deed denken - zo verward, zo complex is de uiteindelijke ineenstorting van het hoofdpersonage, dat je er onmogelijk klaar in kunt zien.

Voorlopig gaat 'De Muur' terug op de boekenstapel ('La Nausée' zit misschien nog te fris in het geheugen?), maar wie weet komt het er nog eens van...

Ik ben er helemaal weg van ! Hoe meer je het leest, hoe beter het word. 5*

Minder filosofisch dan La Naussée. Het leest fijner weg, maar is ook minder diepgaand. Desalniettemin was het zeker geen straf om het boek te lezen.

Nu dan alsnog de hele bundel gelezen. Over het titelverhaal is hier al terecht opgemerkt dat het een beklemmende beschrijving biedt van de laatste nacht van een terdoodveroordeelde, maar dat het min of meer verpest wordt door het einde. Het absurdisme is hier niet ver weg. De twee volgende verhalen onderhouden maar raken voor mij niet iets wezenlijks aan. Het venijn zit hem echter in de staart: eerst Intimiteit en daarna De jeugd van een leider, dat zijn twee sterke staaltje van psychologische verhalen. Bij Sartre is het niet zozeer de stijl die indruk maakt, noch werkelijk verteltalent, maar toch vooral het nadenken over menselijk gedrag. Hij slaagt in het slotverhaal in iets waar bijvoorbeeld Haneke met Das Weisse band tevergeefs naar heeft gezocht. Knap.

Vijf verhalen. Of beter gezegd vier kortverhalen en een novelle. Wisselend van heel aardig tot echt heel goed, maar altijd voldoende.

Op het oog zit er ook niet echt iets van filosofie in verstopt (wat ik wel had verwacht) maar zijn dit vijf portretten. Van personen of onderlinge relaties. In zoverre passen de verhalen god bij elkaar. Ik kan me redelijk vinden in hetgeen eRCee vindt, ook welke verhalen beter zijn maar ik kom net tot een hogere score.

Het eerste verhaal is geweldig als het gaat om in iemands hoofd kruipen en het einde is wat flauw. Die twee verhalen daarna zijn lang niet slecht maar missen iets van urgentie. Het vierde verhaal over een relatie is soms ook ontroerend en wederom sterk op psychologisch niveau en de novelle is gewoon prachtig verteld en altijd geloofwaardig, of het nu om de gedachten van een vijfjarig kind gaan of een jongvolwassene. 4,0*.

Sartre is bekender als filosoof dan als fictieschrijver. Elk verhaal heeft dan ook een filosofische inslag. Het is een voorbeeld van ideeënliteratuur.

Le Mur (5,0*): Een groep anarchisten wordt ter dood veroordeeld tijdens de Spaanse Burgeroorlog. De falangisten zijn de aanhangers van Franco. De titel slaat op de muur waartegen een veroordeelde moet staan voor een vuurpeloton. De Spaanse protagonist probeert zich voor te stellen hoe het is om dood te zijn, maar dat lukt niet, doordat hij z’n bewustzijn niet uit kan schakelen. Als atheïst wil hij niet met een aalmoezenier praten, maar wel met een Belgische arts. De verrassende ontknoping, waarin toeval een rol speelt, doet je nadenken over het verschil tussen waarheid en leugen.

La Chambre (3,5*): Een geesteszieke man verlaat z’n slaapkamer niet meer. Z’n vrouw moet kiezen tussen de “normale” buitenwereld en een folie à deux.

Érostrate (4,5*): Een verwarde man waant zich een moderne Herostratus - een Griek die beroemd werd door de tempel van Efese in brand te steken. Het biedt een inkijk in de denkpatronen van een zieke geest.

Intimité (3,0*): Een vrouw staat voor een dilemma wanneer ze het advies krijgt haar partner te verlaten.

L'Enfance d'un chef (4,0*): In dit langere verhaal toont Sartre z’n politieke kant met de beschrijving van iemands moeilijke jeugd tijdens de opkomst van het fascisme.