The Heart of the Matter - Graham Greene (1948)

Een zeer katholiek boek, van voor het concilie. Als men zich die angst voor zonde en verdoemenis van Scobie kan voorstellen, ziet de diepe tragiek van het verhaal.

Dit is een heel typisch boek van Greene. Het speelt zich af in een koloniale omgeving (ergens in Afrika), de personages houden elkaar gevangen in relaties waar niemand werkelijk genoegen aan beleeft, en de protagonist loopt vooral tegen zijn eigen geloof aan, gaat daar zelfs aan ten onder.

De worsteling van Scobie is intrigerend, hoewel het erg expliciet wordt gemaakt, met name naar het einde toe. Vooral de eerste passages over zijn huwelijkse leven zijn boeiend en pijnlijk. En dat geldt ook voor het ontnuchterende slot. Vooraankondigingen naar de afloop zijn rijkelijk aanwezig. Dit soort zinnen is typerend voor het werk van Greene:

Men leert ons dat wanhoop de enige onvergeeflijke zonde is, maar het is een zonde die een zwak of een verdorven mens nooit zal begaan. Zo iemand blijft altijd hoop koesteren. Hij bereikt nooit het vriespunt, het besef van zijn volslagen mislukking. Alleen de man van goede wil draagt dit vermogen tot verdoemenis altijd mee in zijn hart.

(Wat ik wel heel merkwaardig vond is de bizarre indeling. Het verhaal bestaat volgens de tussentitels uit verschillende boeken, die weer opgesplitst zijn in delen en die weer in hoofdstukken, met dan nog genummerde onderhoofdstukken. De roman begint daardoor als volgt: 'Boek een.' 'Eerste deel' 'Hoofdstuk een' '1'. En dat terwijl als je de tekst leest geen van deze onderverdelingen enige functie heeft.)

Dat is niet iets wat typerend is voor dit boek maar voor het halve oeuvre van Greene. Ik denk dat hij die indeling vooral voor zichzelf heeft gemaakt, om voor zichzelf de structuur helder te krijgen. Greene is sowieso iemand van de korte adem, zijn romans zijn nooit zo gek lang en de (sub)-hoofdstukjes zijn ook lekker kort en overzichtelijk. En niet te vergeten, Greene is ook nog eens een grootmeester in het schrijven van korte verhalen. Allemaal klassiekers op de vierkante meter!

Graham Greene heeft verschillende autobiografische elementen verwerkt in deze roman. Net als Scobie liet hij zich bekeren om met een katholieke vrouw te kunnen trouwen. Net als Wilson was hij geheim agent in een Britse kolonie in West-Afrika. Sierra Leone wordt niet genoemd, maar wel de Mende, een groot volk in dat land. Het speelt zich af tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen corresponderen met een familielid in Duitsland tot een beschuldiging van spionage kon leiden. De Britse gezagdragers werden bijgestaan door een Afrikaanse boy, die hen trouw kon dienen maar ook bespieden. Racistische uitspraken komen uit de mond van onsympathieke personages.

Wilson lijkt in eerste instantie sympathiek, maar blijkt uiteindelijk een gifslang. Het wedstrijdje kakkerlakken doodslaan is een komisch intermezzo, maar zegt ook wat over z'n nijdige karakter. Scobie wordt geïntroduceerd via roddels. Met hem kun je gemakkelijk meeleven, maar hij is een zwakkeling die tenondergaat aan corruptie, alcohol en katholiek schuldgevoel. Hij worstelt met de morele plicht die het huwelijk meebrengt.

Greene schetst een grauw, realistisch beeld van het koloniale tijdperk in West-Afrika. Z'n taalgebruik is droog en cynisch. Angostura is een bittere jenever; een cummerbund is een buiksjerp. Het is een goede mix van spanning, wereldpolitiek, religie en psychologie.