Sister Carrie - Theodore Dreiser (1900)

Dreiser wordt wel voor de Amerikaanse Zola gehouden, wat in ieder geval opvalt is de overeenkomstige haast documentaire stijl. Het titelpersonage trekt op haar 18e naar Chicago. Haar verleden blijft een onbeschreven blad: in de grote stad begint iedereen op nul. Wat volgt is een keiharde strijd om te overleven, die haar naar hoogte- en dieptepunten voert. Carrie is een van de eerste vrouwelijke personages in een grote Amerikaanse roman die zich zelfstandig naar een maatschappelijk vooraanstaande plaats probeert te knokken. De mannen op haar pad zijn weliswaar succesvol, maar Carrie overvleugelt ze al snel en dumpt ze zodra ze meer last dan lust zijn. Toch beschrijft Dreiser het empathisch, belicht de diverse kanten van het verhaal en komt niet moralistisch over (tot teleurstelling van puriteins Amerika, waardoor publicatie lang uitbleef). Kritisch is Dreiser wel over de Amerikaanse maatschappij waar ieder verantwoordelijk is voor zijn eigen succes of falen. Uit Sister Carrie ontstaat daardoor een beeld van individuen die het zich niet kunnen veroorloven zich werkelijk om anderen te bekommeren. Het individualisme druipt van de roman af: mensen leven langs elkaar heen, bedriegen elkaar voortdurend. Dit laatste is een steeds terugkerend thema, ook stilistisch. Elk personage leeft in zijn eigen leugens en is blind voor de ‘werkelijkheid’ die anderen hem of haar voorspiegelen. Niet heel toevallig maakt Carrie carrière op het toneel, en is Broadway prominent in de roman aanwezig als het summum van succesvol Amerika. Sister Carrie is meer een roman over een maatschappij en ideeën daarover, dan over personages. Die zijn daardoor psychologisch nogal vlak. Desondanks is Sister Carrie bij vlagen tamelijk melodramatisch; als personages vallen, dan gebeurt dat langzaam, onontkoombaar en meedogenloos.

Gelezen en geschreven in 2012

Carrie Meeber kijkt nooit achterom. Ze wil aan de armoede ontsnappen, geld verdienen, klimmen op de maatschappelijke ladder. Ze zoekt naar werk, maar gebruikt ook mannen om haar levensstandaard te verbeteren. Wanneer ze afscheid neemt, stopt ze haar spullen in haar koffer en laat ze een briefje achter. Moeilijke gesprekken vermijdt ze.

Met haar veel oudere zus, bij wie ze intrekt in Chicago, heeft ze geen hechte band. Charles Drouet “koopt” haar daar weg, door kleren en een betere woning aan te bieden. Ze komt in een driehoeksverhouding terecht, met het oog op materieel gewin.

Terwijl Carrie haar sociale positie verbetert, maakt haar tweede minnaar Hurstwood een tegenbeweging van rijk naar arm. In het begin is hij gekleed als een dandy; tegen het einde loopt hij er sjofel bij. Dan herkennen ze elkaar bijna niet meer. Een hechte band krijgt Carrie slechts met twee personen: de showgirl Lola en de enigmatische Bob Ames, die als enige ingaat tegen de materialistische levenshouding, door te praten over literatuur en zingeving.

Theodore Dreiser heeft veel aandacht voor de sociologische achtergrond. Eind negentiende eeuw telde Chicago een half miljoen inwoners. Arme mensen trokken naar de stad. waar ze vrede moesten nemen met een slecht betaalde job. De verstedelijking ging gepaard met moreel verval: oplichting, drank, gokken en gevallen vrouwen. In New York stond de glitter van Broadway in contrast met de leefomstandigheden van stakende arbeiders in Brooklyn.

De alwetende verteller kan in het hoofd van de personages kijken. Soms heeft iemand een inwendige dialoog met de stem van zijn of haar geweten. Sommige woorden zijn tijdgebonden: een drummer is een handelsreiziger die klanten werft; een trolley is een vroege elektrische tram; mash notes is een oude term voor fanmail. Deze indrukwekkende roman geeft een genuanceerd beeld van een periode met ingrijpende sociale veranderingen.