Memorial do Convento - José Saramago (1982)

Het verwondert me enigszins dat hier nog geen berichten gepost werden daar dit boek toch als één van Saramago's meesterwerken beschouwd wordt.

In zijn typische afstandelijke, beschouwende en gecompliceerde stijl beschrijft Saramago de lotgevallen van Baltasar en Blimunda. Baltasar, een soldaat die zijn linkerhand verloor tijdens de oorlog en nu een haak als hand heeft en Blimunda, zijn toegewijde vrouw die doorheen mens en aarde kan zien, tenzij ze reeds gegeten heeft. De buitenissigheden die de twee hoofdpersonages typeren, geven meteen een goed beeld van het magisch realisme dat Saramago hier tentoonspreidt. Ook de verhaallijn omtrent de passarola (passarola), die later ook in 'Secretum' van Mondaldi & Sorti wordt opgevoerd, past binnen de context van het magisch realisme.

De levensgeschiedenis van Baltasar en Blimunda loopt parallel met de bouw van het klooster te Mafra. Op het cynische af, toont Saramago ons hoe de onbezonnen beslissingen van de gezagsdragers hun consequenties hebben voor de man met de pet.

Hoewel het, vooral styllistisch dan, allerminst een gemakkelijk boek is, vind ik dit toch een absoluut literair meesterwerk: humoristisch, belerend, avontuurlijk, ontroerend, spottend...

Ik ga dit boek zo uitlezen, maar wil alvast een fragment delen dat zo kenmerkend is voor Saramago; zijn unieke stijl, zijn droge humor, zijn mededogen:

Er gaan meer Josés en Frandisco's en Manuels mee, Baltasars zullen er wel niet veel bij zitten, en er zijn Joao's, Alvaro's, Antonio's en Joaquims, misschien ook Bartolomeussen, maar dan zeker niet die ene, en Pedro's en Vincenten, en Bento's, Bernardussen en Caetano's, alle mogelijke mannennamen lopen hier, alle soorten levens ook, vooral zware en ellendige, het zijn er te veel om ze allemaal te beschrijven, maar we zijn verplicht om op z'n minst hun namen te vermelden, alleen daarom schrijven wij, om hen onsterfelijk te maken, want hier zullen ze blijven als het van ons afhangt, Alcino, Brás, Cristóvao, Daniel, Egas, Firmino, Geraldo, Horácio, Isidoro, Juvino, Luís, Marcolino, Nicanor, Onofre, Paulo, Quitério, Rufino, Sebatiao, Tadeu, Ubaldo, Valério, Xavier, Zacarias, van elke letter één zodat iedereen vertegenwoordigd is, misschien kloppen niet al deze namen voor die tijd en die plaats en nog minder voor de lui in kwestie, maar zolang er mensen werken, wordt er ook werk uitgevoerd en aan sommig werk zullen in de toekomst sommige van bovenstaande namen kleven, wachtend op de dragers en het beroep. Van al diegen die tot het modelalfabet behoren en naar Pero Pinheiro gaan, valt het ons bijzonder zwaar niets naders over Brás te vertellen, een man met rode haren en aan één oog scheel, straks gaat iedereen nog denken dat dit een land van louter mismaakten is, een gebochelde, een vent met maar één hand, een schele, en dat we aan het overdrijven zijn, dat je als helden mooie en knappe, slanke en gezonde, intacte en volmaakte mensen moet kiezen, dat hadden wij ook wel gewild, maar wat waar is is waar en men moge ons nog dankbaar zijn dat we dat hele leger hazelippen, stotteraars, mankepoten en puntkinnen, krompoten, stuiptrekkers, flaporen en debielen, albino's, witkoppen en lui vol schrammen, zweren, schurft en uitslag niet in het verhaal wilden opnemen, want anders zou men nu de stoet lazarussen en quasimodo's te zien krijgen die voor dag en dauw het stadje Mafra uittrekt, gelukkig zijn 's nachts alle katjes grauw en alle mensen vaag, welke wil zou Blimunda in elk van hen hebben gezien als ze nuchter hier was geweest om afscheid te nemen, de wil iets anders te zijn.

Fan-tas-tisch.

Mijn zesde Saramago al weer, de laatste jaren doe ik er één per jaar, en hoewel ik eigenlijk nooit aan hele hoge scores kom reken ik de Portugees wel tot mijn favoriete hedendaagse auteurs. Aan de drie kwaliteiten die ik hierboven al noemde, stijl, humor, mededogen, moet ik nog toevoegen dat Saramago een geweldige fantasie heeft, en als geen ander een verhaalsetting kan creeeren. Wat Memoriaal van het klooster betreft sluit ik me aan bij de mooie review van cortez, met uitzondering van de typering afstandelijk (hoewel ik begrijp waar op wordt gedoeld). Meer nog dan een aanklacht tegen de wereldlijke en met name geestelijke gezagsdragers is deze roman een lofzang op de gewone, kleine man (en vrouw) en op mensen die tegen de stroom durven in te gaan, anders durven te denken, de buitenbeentjes en verschoppelingen. Saramago beschrijft zijn hoofdpersonages zelfs met zoveel genegenheid dat je eigenlijk een beetje verliefd wordt op Blimunda, hoewel ze nauwelijks aan het woord komt. Heel soepel lezen doet het verhaal helaas niet, en ondanks de soms hilarische of ontroerende passages kost het daardoor wat moeite om door het boek heen te komen. Het einde is erg mooi. Maar gewoon een geweldige schrijver die Saramago, voor het bewijs zie mijn eerdere post.

Ik ben hier toch wat minder enthousiast over. Misschien wel de moeilijkste Saramago die ik tot nu toe las met veel onbekende woorden (zonder digitaal woordenboek) en stilistische uitdagingen (die uitnodigden tot herlezen voor een goed begrip van de tekst). Maar daar lag het niet aan. Ik denk dat ik het boek wat onevenwichtig vond. Ik verwachtte een verhaal over een klooster en ik kreeg een verhaal over de passarola met een klooster in aanbouw in de schaduw daarvan. En daar tussenin ging het over een koninklijke familie, een zondige maatschappij, een ketterse priester, een wijze pianist, een magisch realistisch liefdeskoppel. Allemaal prachtig beschreven zoals Saramago wel alleen maar lijkt te kunnen doen (alleen die eindeloze opsommingen van processies vind ik verschrikkelijk), maar als geheel niet bevredigend, daar miste het voor mij voldoende focus voor. Ook het einde vond ik wat dramatisch. Waarom de negen jaar durende Odyssee? Waarom niet samen laten gaan met de onthulling van een klooster die niet af is? Dat zou de titel meer recht hebben gedaan en de laatste 2 zinnen nog mooier laten zijn dan ze nu al zijn. Ik miste trouwens ook nog de verwerkelijking van de dromen van de koningin