La Casa de los Espíritus - Isabel Allende (1982)

Oké maar ietwat complex boekje over de sociaal politieke gebeurtenissen binnen Chili. Isabel Allende is een geweldige schrijfster en weet er door haar manier van story-telling toch weer een erg interessant boekje van te maken. Maar helaas zijn veel van de karakters saai en er wordt niet met echte diepte geschreven.

Absoluut niet slecht, maar toch wel een van de boeken van Allende die ik niet gauw zal herlezen.

Marquez-light, dacht ik de eerste helft van La casa de los espíritus. En dat beviel me op zich helemaal niet zo slecht. Een aantal buitenissige en tegelijk innemende karakters met een magisch-realistisch sausje en een prominente plek voor het lot (één van de aardigste stijlkenmerken van het boek zijn de vooruitwijzingen), het levert een gemakkelijk verteerbare roman op. Maar gaandeweg merk je dat er ook echt niks meer is dan dat, en dan beginnen de zwakke punten steeds zwaarder te wegen. Eén van die zwakke punten is de saaie schrijfstijl van Allende, met de simpele en eenvormige zinsopbouw. Een ander de inconsistenties, zowel als het aankomt op letterlijke beweringen die elkaar tegenspreken als op het gebied van de zwalkende personages, die binnen één alinea als bij toverslag kunnen veranderen. Maar het ergste is het monomane ritme waarin het boek maar doorjakkert. Allende heeft totaal geen gevoel voor ritme of tempo en blijft voortdurend ontwikkelingen opdreunen, waardoor La casa de los espírits een hoog "en toen, en toen, en toen..."-gehalte krijgt. De intrede van de militaire dictatuur aan het einde redt het boek van het lot dat de nachtkaars beschoren is, maar dat verhindert niet dat deze 'familiesaga' uiteindelijk behoorlijk teleurstelt.

Er zijn drie niveaus van realiteit in deze roman. Ten eerste is het een familiekroniek over Esteban Trueba, zijn vrouw Clara, en zijn wettige en onwettige afstammelingen. Ten tweede is het een geschiedenis van Chili in de twintigste eeuw, met de nadruk op de politieke conflicten. In het begin zit dat historische aspect ver in de achtergrond, maar tegen het einde zitten ze er midden in. Ten derde is er de verborgen realiteit van het bovennatuurlijke, geïntroduceerd door de excentrieke oom Marcos. De lezer hoeft er zelf niet in te geloven om mee te gaan in dit magisch realisme, want Isabel Allende verstaat de kunst om absurde dingen te vertellen alsof ze volkomen normaal zijn.

Als kind reeds toont Clara aanleg voor telekinese, waarzeggen en spiritisme. Wanneer ze de alledaagse realiteit niet meer aankan, trekt ze zich terug in deze geestenwereld en wordt ze mutistisch. Haar kind Blanca en haar kleinkind Alba erven haar aanleg. Deze drie vrouwen dragen een naam die ongeveer hetzelfde betekent en met de letters C-B-A begint. Zij vormen de vrouwelijke rode draad, met als tegenhanger de macho Esteban Trueba, die drie generaties overleeft. Hij is een complex personage met tegenstrijdige eigenschappen. Enerzijds is hij een serieverkrachter en een tiran op z'n landgoed, anderszijds komt na z'n huwelijk met Clara en na de geboorte van z'n kleindochter Alba ook z'n zachtaardige kant naar boven en komt hij gedeeltelijk tot inkeer.

Er zijn twee ik-vertellers. Circa 1978, kort voor z'n dood, schrijft de negentigjarige Esteban Trueba een aantal korte stukjes met autobiografische herinneringen. Het grootste deel wordt echter geschreven door z'n kleindochter Alba, die zich baseert op schriftjes en brieven van Clara en Blanca, geleidelijk overgaand in haar eigen herinneringen. De slotzin eindigt zoals de openingszin begint.

Geen enkel jaartal wordt genoemd, maar aan de hand van historische gebeurtenissen is het mogelijk om een tijdlijn op te stellen. Het begint rond 1910, en culmineert in de staatsgreep van 1973. De namen Salvador Allende, Pablo Neruda en Augusto Pinochet komen er niet in voor, maar hun gelijkenis met de Kandidaat, de Dichter en de Dictator is overduidelijk. Isabel Allende heeft hetzelfde sterrenteken als Alba - Leeuw - maar deze is tien jaar later geboren. Andere personages zijn soms gedeeltelijk geïnspireerd door familieleden of andere Chilenen, maar ze zijn toch vooral fictief. Ook Chili en Santiago worden nooit bij naam genoemd, een vorm van ellipsis.

Een centraal thema is de politieke tegenstelling tussen conservatief en socialistisch, wat later ontaardt in fascisme en communisme. Ook het katholicisme krijgt geregeld een veeg uit de pan. Esteban Trueba behandelt z'n boeren als lijfeigenen, maar als ondernemer zorgt hij voor economische welvaart. Clara, haar zoon Jaime, protestzanger Pedro Tercero en Alba zetten zich in voor gelijke rechten voor landarbeiders en vrouwen. Er komt nogal wat seksueel geweld in voor, met inbegrip van necrofilie. Bloed is een motief, te beginnen met de autopsie van Rosa, waarbij de dokter op een vampier lijkt in de ogen van de glurende Clara. Ook het getal drie komt vaak terug: de Drie Maria's, de drie zussen Mora... Meerdere personages keren terug na hun dood: Clara als geest, Rosa als mummie en de hond Barrabas als vloermat. Rijke fantasiebeelden zijn naadloos vermengd met historische gebeurtenissen en persoonlijke ervaringen, wat tot een heerlijk leesbaar resultaat leidt.

Zeer indrukwekkend boek, ondanks een aantal duidelijke minpunten. Om te beginnen ben ik het niet eens met eRCee met betrekking tot de schrijfstijl, die saai en monomaan zou zijn. Ik heb dat niet zo ervaren. Het boek leest vlot, zonder onnodig literair gedoe, to-the-point, niet te bondig en verzorgd. Dat ik er vlot doorheen ging, heeft eventueel meer met de kleurrijke personages te maken dan met de schrijfstijl overigens. Wat dat betreft, eRCee heeft ook moeite met de 'zwalkende' personages. Ook daar heb ik me geenszins aan gestoord. Zeker bij een personage als Esteban Trueba past dat helemaal en maakt hem niet ongeloofwaardig mijns inziens. Waar ik meer moeite mee had, is dat het boek zelf vrij radicaal van karakter verandert naar het einde toe. Waar het eerst een familiekroniek is, wordt het een soort politieke thriller naar het einde toe. Beide interessant maar het is wel even schakelen. Ook vind ik de manier om beide lijnen te verbinden, namelijk dat eerst Blanca en daarna Alba het romantisch aanknopen met socialistische leiderfiguren, wat makkelijk en bijna wat beledigend voor vrouwen, alsof die alleen op die manier politiek geëngageerd zullen raken.
Ook vond ik de 'Ik-stukken' vanuit Esteban vreemd en weinig toevoegen, een onnodige stijlbreuk die eigenlijk alleen een verstoorde werking heeft.
Neemt niet weg dat er genoeg moois overblijft. De personages zijn kleurrijk en fascinerend. Allende slaagt erin om zelfs voor een regelrechte kloothommel als Trueba sympathie op te wekken, en ook de ontwikkeling in zijn verhouding met Pedro Tercerro is boeiend. De terreur naar het einde toe gaat je niet in de koude kleren zitten. De magie geeft het boek wat lichts wat prettig is. Goed boek wat mij betreft.