Sabbath's Theater - Philip Roth (1995)

Wat ik grandioos vind aan dit boek, dat ik de hoofdpersoon heel lang een ranzig mannetje vind; gaandeweg de roman krijg ik meer begrip voor hem, op het laatst zelfs een ontroerende scene tussen hem en zijn geliefde minnares. Dat vind ik klasse, dat een auteur je zo kan meesleuren en me mijn mening doet herzien!

Operation Shylock speelt in 1988, het jaar dat Demjanjuk terecht stond in Tel Aviv en het jaar dat Israël zijn veertigste verjaardag vierde. Het verscheen vijf jaar later, en toen heb ik het ook gelezen. Dit viert Israël zijn zestigste verjaardag en las ik het opnieuw. Het boek is onder andere een prachtige beschrijving van de enorme complexiteit van de Israëlische samenleving en de enorme complexiteit van de gevoelens van een Amerikaanse jood over dat land. Werkelijk iedere mogelijke gedachte die je over dat land kunt hebben, van grote afkeer tot intense liefde, komt aan de orde.

Maar het boek gaat over veel meer - over de relatie van iemand tot zichzelf, over de verschillen tussen de manier waarop jij jezelf ziet en waarop je gesprekspartner je blijkt te zien, over de onweerstaanbare drang van iedereen om een verhaal van zijn leven te maken. En Dostojewski speelt op de achtergrond een minstens even grote rol als Shakespeare en Anne Frank — drie grote beschrijvers van de menselijke conditie.

Wat heb je dat mooi weergegeven, veel completer dan mijn quote. Ik besef dat ik Sabbaths Theater nodig moet herlezen. Is alles wat je beschrijft aan me voorbijgegaan, dacht ik.
Maar nee, Roth is een meesterschrijver, volgens mij als mens net zo complex als zijn boeken, dus de inhoud van zijn verhaal moet ook voor mij méér zijn geweest dan 'begrip krijgen voor een ranzig mannetje'.
Alleen, allerlei fragmenten uit Sabbaths Theater die bij mij naar boven komen zijn van die idiote voorvallen zoals drank meesmokkelen naar de afkickkliniek van zijn vrouw, telefoonsex met een studente, op zoek gaan naar de slipjes van de dochter van de huisbaas, plassen op het graf van zijn geliefde of zoiets.... Dat is toch wel wat anders dan wat jij aanhaalt. Dit zegt zeer waarschrijnlijk meer over mij dan over jou. Toch, wat ik van de door mij herinnerde fragmenten heb geleerd is dit: Roth lijkt allerminst last te hebben van een censuurduiveltje op zijn schouder. Dat geldt evengoed voor wat jij te berde brengt. Al met al strekt het mij die zich in de verste verte niet durft te meten met Roth, als voorbeeld. Gewoon schríjven wat je bedenkt en vindt!

Ik heb regelmatig moeten denken aan Charles Bukowski's boeken over Henry Chinaski.
Al vind ik dit boek wat minder toegankelijk en donkerder.

Morris Sabbath, 'Mickey, dierbare hoerenloper, verleider, cunnilinguïst, vrouwenaanrander, zedenbederver, jeugdverpester, moordenaar echtgenote, zelfmoordenaar. 1929-1994 blz. 432

Na langere tijd geen Roth gelezen te hebben -overdaad schaadt, zeker in zijn geval- werd het weer eens tijd. Sabbaths Theater had ik nog nooit gelezen. Nu staat het in mijn top vijf van Roth.

Mickey Sabbath is een (voormalig) poppenspeler die door een seksschandaal aan een universiteit zijn baan als docent poppentheater aldaar kwijtraakt. Hij is Jood, heeft twee huwelijken achter de rug, is een groots liefhebber van allerlei soorten coïtus (om niet te vergeten zijn liefhebberij voor andere gaten, waar hij graag over spreekt in ST) en heeft een geheime minnares, genaamd Drenka, die sterft aan kanker.

ST bestaat uit twee delen. Het eerste deel ("Niets houdt zich aan zijn belofte") is redelijk vunzig en doet soms denken aan De Sade. Het accent ligt vooral op de vermakelijke verhouding tussen Mickey Sabbath en Drenka en al hun problemen. Drenka wil bijvoorbeeld dat Mickey geen anderen meer neukt. Monogamie binnen een affaire, laat die paradox even binnenkomen. Dit soort steekspellen tussen twee mensen weet Roth geweldig binnen te doen komen, bij mij althans.

Het tweede deel heeft een titel die de strekking aardig dekt: "Te zijn of niet te zijn". Sabbath verkeert in een soort existentiële crisis die hem laat terugkijken op het verleden. Er ontstaat een soort zoektocht naar vroeger, naar zijn ouders en naar zijn broer die in WO2 is overleden. Ook komen zijn verleden als poppenspeler en vroegere affaires en huwelijken naar boven.

Deze tweesplitsing binnen het boek is een typische streek van Roth: wie het eerste deel uitheeft heeft weinig empathie voor Sabbath, hij wordt door Roth neergezet als een pervers mannetje, gefocust op zijn instinct. Het tweede deel is anders. Aandoenlijk zou overdreven zijn, maar de passages waarin Mickey op het graf van Drenka pist om zijn gemis te uiten... ja, het deed me iets. Verrassend genoeg. Wie dat zorgelijk vindt neemt zelf maar de proef op de som. De laatste ontmoeting tussen de geliefden is prachtig, dan halen ze herinneringen op over een perverse wens van Drenka (en dit is waarschijnlijk ook de reden van dat grafpissen van Mickey). "Door op me te pissen?" "Ja. En goed te vinden dat jij op me piste. Ik voel dat, ik voelde dat - jij toen totaal bij me was. In alle zinnen, toen ik daar met jou in de beek lag na afloop, niet alleen als mijn minnaar, als mijn vriend (...)

De werken van Roth vormen voor mij een geheel vol tegenstrijdigheden, waarin het toch aangenaam vertoeven is.