Het Been in de IJssel - Joris van Casteren (2013)

5 Sterren in NRC


NRC Lux Nieuwe Producten CBH Besproken in NRC Besproken 05-04-2013 : Het been in de IJssel - nrclux.nl

Hier vind je een filmpje waarin, aan het einde, ook nog een nieuw feit naar voren komt over de visser die het been vond.

Wat een ongelooflijk fijn boek. Door de vondst van een Been in de Ijssel sloegen zowat alle geordende bureaucratische machinerieën in Nederland en Duistland bijna tilt. De inspanningen die geleverd werden om de rechtmatige eigenaar van het been terug te vinden zijn fenomenaal, op het randje van grotesk. Van Casteren doet deze zoektocht van naaldje tot draadje uit de doeken. Maar hoe! Zijn manier van schrijven vind ik echt geestig. Heb met sommige passages letterlijk tranen gelachen en dat is me nog niet vaak overkomen bij een boek. Enfin, heb me twee dagen lang zeer goed geamuseerd, ik was volledig in 'De Ban van het Been'

4,5 * met een halve ster voor de humor zonder dit geforceerd te beogen.
Aanrader!

Dankjewel voor de aanrader, Liv,

Ik heb me met jou zonder meer geamuseerd.

Van Casteren heeft een prettige stijl, zijn journalistieke achtergrond is merkbaar. Meestal heb ik een hekel aan 'omgevallen boekenkasten' in boeken; in Het been echter hebben de vele verwijzingen naar plaatsnamen, schrijvers, gebeurtenissen in de geschiedenis, het ontstaan van stromingen etc. etc. een functie in het verhaal. Van Casteren 'speelt' op een vaardige manier met de wetenswaardigheden. Hij noemt ze niet voor niets. Hierdoor ontstaan vele mini verhaaltjes die allemaal in meer of mindere mate relevant zijn voor 'Het been'.
Het verslag van van Casteren is ook spannend.

Ik ga ervan uit dat het lichaam waaraan het been zat is overleden, toch ontstaat door opmerkelijke en curieuze vondsten van van Casteren enige twijfel bij mij (waarbij direct de vraag rijst hoe het lichaam zich van het been zou hebben ontdaan). Er zijn mensen die zeggen dat het bijbehorende resterende lichaam overleden is, andere menen zeker te weten dat het 'ergens' nog leeft.
Ik dacht hoe gaat van Casteren dit afsluiten ... heel bijzonder vind ik. Mooi.

4*

Een absurde journalistieke zoektocht naar het verhaal achter een aangespoelde been wordt tot een existentiële roman met vraagstukken als wat is dood en kun je iemand echt kennen. Van Casteren is stilistisch een wat zwakke schrijver, maar dat compenseert hij ruimschoots met zijn onderkoelde gevoel voor humor en zijn gave om werkelijk waar overal een verhaal uit te halen. Het maakt deze roman tot een plezier waarbij de lezer niet anders kan dan meegaan in de obsessie met 'het been' in kwestie en de wonderlijke levensloop van het mens dat eraan vastzat.

Ik lees altijd met een grote boog om ‘waargebeurd’ heen. Echter, in dit geval gaat het om verregaande 'nieuwsgierigheid' en wie is er nu niet nieuwsgierig? Van gebeurtenissen in het nieuws hoor je bijna nooit hoe het verder gaat; hier wordt zelfs een heel leven gereconstrueerd.
Een ongewoon boek.

Ik ben tot bladzijde 50 gekomen...

Het boek begon leuk, de gedetailleerde beschrijving is komisch...

Maar alles tot in detail beschrijven wordt op den duur echt vermoeiend, vooral omdat het voor het vertellen van het verhaal niet nodig is. Overal op in gaan qua feiten leest erg traag.. Het lijkt wel of ik een encyclopedie zit te lezen...

Deze zag ik voor een nette prijs liggen bij de Boekenbeurs afgelopen juni en ik meende mij te herinneren dat het één der favorieten van liv2 was in 2013: ik raakte nieuwsgierig.

Zo goed vind ik het boek niet, maar het is absoluut iets om te lezen. Leuk is vooral de vastberadenheid van Van Casteren waarmee hij te werk gaat. Daarnaast is de opbouw prima en behandelt hij elk aspect, zowel de mens achter het been als alles rond de vermissing (denk aan DNA-onderzoek of de uitleg over bewegingen van de rivier de Rijn) - als onderzoek is dit zeker geslaagd.

Dat neemt niet weg dat de persoon achter het been als mens weliswaar tragisch is (en je bent echt benieuwd wat er gebeurd is) maar ook niet heel bijzonder, boeiend of interessant, terwijl vele bladzijden over zijn leven gaan. Tevens is zeker het begin irritant als alle personen bij hun uiterlijk worden beschreven, alsof Van Casteren iets literairs wil doen maar daarin te ver doorschiet want het slaat nergens op en is ook niet heel bijzonder geschreven. Ook de vele verwijzingen naar cultuur en literatuur zijn nu eens heel aardig verwerkt, maar des te vaker voelt het allemaal wat geforceerd aan. Van Casteren eindigt wel mooi, al had de voettocht best langer van mij mogen zijn, al past dat niet helemaal bij de rest van het boek als het te lang zou zijn geweest. Misschien uitwerken tot aparte novelle?

Interessant boek, vooral vanaf het moment dat bekend is aan wie het been toebehoord heeft. Van Casteren die als soort privé detective in Duitsland op zoek gaat naar de persoon achter Stephan Hensel, het levert mooie inkijkjes in zijn leven op. Vooral het interview met de ex van Hensel, en het commentaar dat de man van die ex geeft, is bijzonder, en bij vlagen inderdaad grappig. Extra leuk is het natuurlijk als je Wijhe en Den Nul redelijk kent, en bekende namen voorbij ziet komen. Ik kan me zo voorstellen dat heel Wijhe dit boek in de kast heeft staan.

Dit boek destijds gekocht omdat het zich afspeelt aan de kanten waar mijn interesseveld ligt (omgeving Deventer).

Ik ga niet beweren dat dit boek mijn leven veranderd heeft of zo, wel dat hij een diepe indruk achter liet. Ik was in 2013 zwaar depressief, mijn leven liep niet zoals ik het wilde en ik was een vat vol frustratie. Dit boek gaat over een zoektocht naar een gevonden been. Een been dat toebehoorde aan iemand met wiens leven erge raakvlakken had met mijn leven destijds. Ik worstelde met bijna dezelfde problemen als de eigenaar van het been, waardoor ik mij gesterkt voelde met de wetenschap dat ik niet alleen was. Dit boek leek wel voor mij persoonlijk geschreven... Ik ga niet teveel in om details, deels om geen spoilers weg te geven en deels voor mijn privecy. Maar met recht blijft dit boek één van de toppers uit mijn verzameling (gevoelsmatig dan).

N.a.v. het verschijnen van Eenzaamheid heb ik Het Been in de IJssel maar eens gelezen. Stond ook al langer op mijn lijst.

Joris van Casteren schrijft literaire non-fictie en dit genre bevalt mij goed. Het alledaagse en soms banale dat literair wordt, zoals de verhalen van Raymond Carver, daar word ik blij van.

Bijzonder aan Het Been in de IJssel is dat het leest als een trein, binnen een dag heb je het uit. Maar tegelijkertijd zit er enorm veel research in, daar heb ik echt bewondering voor. Al dat reizen, al die interviews en al dat uitpluiswerk.. Dat is misschien voor journalisten en auteurs dagelijkse kost maar ik vind het knap. En dan moet je nog maar hopen dat het eindresultaat de lezers bevalt.

Het boek bestaat uit meerdere onderdelen, die ik niet allemaal even interessant vind. Het speuren naar de eigenaar van het onderbeen dat door een visser in de IJssel was gevonden was oké. Knap staaltje onderzoekswerk. Maar ik werd pas echt het boek ingezogen toen deze persoon werd geïdentificeerd en Joris naar Duitsland reisde om diens leven uit te pluizen. Want in tegenstelling tot een recensent hierboven, vond ik deze persoon wel enorm boeiend. In een interview heeft Van Casteren ooit gezegd dat bijna iedereen wel interessant is, als je maar diep genoeg graaft. Ik ben geneigd om het daarmee eens te zijn. Iedereen heeft een verhaal, het ontbreekt alleen soms aan iemand die er interesse in heeft.

Tijdens het lezen moest ik ook denken aan In Cold Blood van Truman Capote. Daarin pluist de auteur de levens en psyche van de daders (met name één ervan) zo diep uit dat je zijn fascinatie bijna kan voelen. Diepgaande empathie, die je niet onberoerd laat.

De hoofdpersoon in Het Been in de IJssel heet Stephan Hensel, laat ik zijn naam maar gewoon noemen. Het boek is een mooi monument voor Stephan, die dankzij Joris van anonieme klootviool een personage is geworden dat intrigeert en sympathie opwekt. Net als de auteur bedenk ik me, hij lijkt me een persoon met wie ik best een biertje zou willen drinken.

Van Casteren gaat min of meer op dezelfde wijze te werk als Niña Weijers deed met haar Cassandra, in de zin van er van alles bij halen, verbanden leggen, parallellen trekken, kortom: een bredere blik werpen op de hoofdzaak door middel van associëren. Van Casteren doet dat hoofdzakelijk met boeken. Al wordt dat refereren naar romans me op een gegeven moment net iets teveel van het goede, dat gebeurde op het moment dat Virginia Woolf genoemd werd in één enkel zinnetje (dat de eigenaar van het been misschien ook de rivier was ingelopen). Ingrid Jonker wordt ook nog genoemd.
Desalniettemin zorgt dat 'afdwalen' voor een rijker geheel, ook al wordt een zaak er niet mee opgelost of zelfs maar een bepaalde richting ingestuurd.

Het boek is absoluut een pageturner, met droge humor ("Misschien drukte het been op deze plek het gaspedaal eens stevig in" of "Waarom in vredesnaam begraaf je een been? Je begraaft toch ook geen vinger?")
Grappig is ook dat het hier net iets anders werkt dan doorgaans het geval in een roman; de protagonist wordt niet laag bij laag afgepeld, maar wordt juist steeds 'vleziger', meer mens zeg maar. Al is de ontwikkeling ongeveer hetzelfde natuurlijk haha..
Het is wel teveel 'en toen, en toen'- proza, vind ik persoonlijk.

Gisteren heb ik overigens naar aanleiding van het boek een wandeling langs de IJssel gemaakt tussen Olst en Wijhe en heb ik ook maar meteen een bezoek gebracht aan 'het been', of beter gezegd: aan het graf van het been, dat nog altijd begraven ligt op de begraafplaats van het gehucht 'Den Nul'.
Een weinig bijzondere begraafplaats verder.
Gelukkig ben ik door een aardige mevrouw aldaar geholpen bij het zoeken naar het graf (dat niet meer is dan een stenen paaltje dat boven de grond uitsteekt), want zowat de hele begraafplaats stond vol met van dat soort paaltjes.
"Bij de kindergraafjes", zei ze nog. Moet dat niet 'kindergrafjes' zijn? Het klinkt wel zachter, inderdaad. Dus zei ik het ook maar op haar manier.
Ik vroeg haar nog of er veel mensen voor dat graf kwamen, want ik had ergens gelezen dat het inmiddels een bedevaartsoord geworden is. Valt mee zegt ze, nou ja, mensen lezen dat boek en dan komen ze hier kijken. Iemand als ik dus.
Waarschijnlijk had ik het zonder haar hulp niet kunnen vinden, want de paaltjes waren nogal aangetast en de nummers niet goed te lezen.
Uiteindelijk voelde het een beetje ongepast om daar als een soort van ramptoerist bij dat paaltje te staan, in nabijheid van al die arme kinderen.