The Sleepwalkers: How Europe Went to War in 1914 - Christopher Clark (2012)

5 sterren in NRC


Bad Request - nrclux.nl

Toen ik nog op school zat, heeeeel vroeger dus, was alles altijd de schuld van de Duitsers. Van de slechte economie en Koude Oorlog, tot het beroerde weer en de tegenvallende handbaluitslagen: altijd hadden de Duitsers het gedaan. Ook als het ging over wie schuldig was aan het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, wezen alle vingers naar één enkele schuldige: de Duitsers.

Wat dat laatste betreft is er in de loop van de tijd wel het een en ander veranderd. Nog niet zo lang geleden hield iedereen het er maar op dat het een catastrofaal samengaan van factoren was: militarisme, nationalisme, een uit zijn fatsoen gegroeide Duitse staat en een algemene honger naar oorlog.

Christopher Clark wil hier met Sleepwalkers niets van weten. Hoewel al die factoren zeker meespeelden, is het veel te eenvoudig om met zulke grove streken iets zo complex te verklaren. Wat Clark doet in deze fenomenale geschiedschrijving, is de zaak tot op de milimeter analyseren, met behulp van dagboekfragmenten, notulen, krantenverslagen en (vooral) gezond verstand.

Wat dan opduikt is een uiterst boeiend beeld van het Europa van het begin van de 20e eeuw. Wat de situatie toen zo complex maakte, was niet alleen het bestaan van vele allianties tussen landen (allianties die vaak kris kras door elkaar liepen) maar vooral de ingewikkelde machtsstructuren binnen die landen zelf. Je had niet alleen de regeringen, maar ook de vorsten (die toen nog wel wat meer mochten dan lintjes doorknippen en Argentijnse stoten trouwen), de ambtenarij en de militaire top. En binnen die verschillende machten had je dan soms weer een onderlinge strijd tussen haviken en duiven.

Wat het meest naar voren komt, is de expansiedrift van de Russische haviken, de wraaklust van hun Franse collega's, de twijfel van de Engelsen, de onwil én onmacht van de Servische regering om haar militante landgenoten in toom te houden, de schizofrene constellatie van het Oostenrijkse keizerrijk en het fatalisme van de Duitsers. Tel daar een moord bij op en je hebt de poppen aan het dansen.

Saaie gescheidschrijving? No way. Christopher Clark vertelt het allemaal met oog voor detail en met sporadisch gebruik van een enkele anekdote (vooral die over de enigszins labiele Duitse keizer Wilhelm zijn de moeite waard). Bovendien beschikt Clark over een geweldig schrijftalent, zodat het allemaal leest als een tierelier.

Het enige wat Clark niet echt kan waarmaken, is zijn claim dat de Eerste Wereldoorlog vermeden had kunnen worden. Misschien had de moord in Sarajevo niet tot oorlog hoeven te leiden, maar de internationale politieke constellatie was veel te instabiel om nog lang vrede te kunnen waarborgen. In de jaren voordat de Eerste Wereldoorlog uitbrak, had het al een paar keer mis kunnen gaan. Zelfs al had de moord in Sarajevo niet tot de bekende ontknoping geleid, dan nog was het waarschijnlijk een kwestie van tijd geweest tot de hel zou losbarsten. De slaapwandelaars die het beleid bepaalden, waren nooit op tijd wakker geschrokken.

Inderdaad zeer meeslepend! Ondanks de bladzijdenlange zorgvuldige met verwijzingen en voetnoten gelardeerde ontleding van politieke en diplomatieke maneuvers bleef ik maar doorlezen. Tenslotte zijn al die schaakzetten nog steeds actueel: het geeft een beeld van de manier waarop nu nog beslissingen op internationaal, nationaal en zelfs gewoon al gemeentelijk niveau genomen worden.
Een detail dat me bijbleef: de hele Joegoslavische tragedie van 1992 tot 2003 was gewoon een voortzetting van de Balkanoorlogen van het begin van de vorige eeuw. Alleen Tito en de bommen van de NAVO hebben die zaak wat onder controle kunnen houden.

Christopher Clark over Sleepwalkers

NRC Lux Geschiedenis algemeen Besproken in NRC Besproken 28-03-2014 : Slaapwandelaars - nrclux.nl