menu

Medea - Euripides (-431)

Alternatieve titels: Medeia | Μήδεια

mijn stem
3,72 (25)
25 stemmen

Oudgrieks
Toneelstuk
Historisch / Romantiek

64 pagina's
Eerste druk: Lorenzo Alopa, Florence (Toscane) (Italië)

Jason, kroonprins aan het hof van Jolkos, moet om de troon te bemachtigen het Gulden Vlies, een gouden ramsvacht, terughalen uit het verre Kolchis. Aan het hoofd van zijn Argonauten vervult hij deze levensgevaarlijke opdracht. Het slagen van zijn missie heeft hij grotendeels te danken aan de Kolchische koningsdochter Medea die hem met bovennatuurlijke middelen helpt. Vervolgens gaat Medea mee met de Argonauten en trouwt met Jason.Wanneer ze in Jolkos terugkomen houdt koning Pelias zich niet aan zijn belofte de troon te schenken aan Jason. Medea wreekt zich op Pelias en zodoende moeten ze verder vluchten. Ze komen aan in Korinthe, waar Kreon heerst en beleven gelukkige jaren. Medea schenkt Jason twee zonen. Om later koning te kunnen worden verruilt Jason het bed van Medea voor dat van de dochter van koning Kreon. De hartstochtelijke en trotse Medea is woedend en diep gekrenkt door de ontrouw van haar man. Ze zint op wraak en slaat op een gruwelijke manier terug. Uiteindelijk doodt ze het dierbaarste dat zij samen bezitten; hun kinderen.

zoeken in:
4,0
Totaal niet gewend om toneelstukken te lezen maar dit werk blies me toch wel redelijk van mijn stoel. Dood en verderf met even verfoeilijke als meelijwekkende hoofdrolspelers: tragedie pur sang.

Euripides won slechts de derde prijs met dit werk maar het is zijn beroemdste geworden en zelfs de meest opgevoerde Griekse tragedie in de 20ste eeuw. De thematiek is in hoge mate dezelfde als van de Bacchanten: in dit geval is er een echtelijk conflict tussen de rationele Griek Jason en zijn hartstochtelijke, ‘barbaarse’ vrouw Medea. Net als Dionysus in de Bacchanten heeft Medea’s passie een dubbele kant: enerzijds is haar liefde eindeloos en heeft zij zelfs haar eigen vader en land verraden alsmede haar broer en Jasons oom gedood voor Jason, anderzijds is haar haat en wraaklust, waarin haar liefde omslaat als Jason haar verraadt, eveneens eindeloos waardoor ze zelfs haar eigen kinderen doodt om Jason te straffen, zoals ook haar ontwikkeling en ‘tovenarij’ zowel scherpzinnigheid en wijsheid als trots en moordlust bevat. Haar karakter verleent haar grootsheid: “goedhartig voor mijn vrienden en voor mijn vijanden schrikwekkend. Dat zijn de mensen die onsterfelijke roem verwerven”. Medea benadrukt herhaaldelijk haar goddelijke afkomst: haar grootvader was de Zon hetgeen haar oneindige ‘warmte’ (liefde of haat) verklaart. En net als in de Bacchanten heeft Jason, die de dingen rationeel beoordeelt en geen belang hecht aan de jaloersheid van een vrouw, zijn eigen vreselijke lot bewerkstelligd door deze Dionysus-achtige Medea tegen zich in het harnas te jagen.

Maar anders dan de Bacchanten voelt de tragedie Medea vooral als een echtelijke ruzie over wie de kinderen krijgt na een echtscheiding en in die zin huiselijker en moderner waarbij de wederzijdse verwijten zowel herkenbaar als virtuoos zijn en zeker de tirades van Medea imponeren. De tragedie heeft opvallend weinig plot: het is in wezen slechts een intense ruzie waarbij al in het begin wordt gehint naar wat komen gaat en het wraakplan van Medea slechts een duidelijkere vorm krijgt. Daarbij valt ook op dat Medea haar lot herhaaldelijk breder trekt dan haar eigen persoon: het is de wreedheid en het onrecht dat vrouwen wordt aangedaan in de ‘patriarchale’ samenleving, die de man alle privileges geeft in het huwelijk zoals het recht tot scheiden en het zoeken van vertier buitenshuis, die Medea niet accepteert en waarop ze zich namens alle vrouwen wreekt. Het vrouwenkoor verheugt zich zelfs op een soort van feministische revolutie:
“Maar de stem van de tijd zal een nieuw geluid laten horen.
De vrouw zal met respect behandeld worden.
Ons geslacht zal niet meer belast zijn
Met het odium van verdorvenheid.”

Net als in de Bacchanten wordt het conflict tussen verstand en hart (tussen Grieks en barbaars) gepresenteerd als een conflict tussen man en vrouw. Jason merkt fijntjes op dat de (onderdanige) Griekse vrouw nooit zo rebels zou zijn en dat het in die zin zijn fout is om met een niet-Griekse vrouw te zijn gehuwd; in feite is Medea’s positie zo uitzichtloos omdat ze zowel een vrouw als een vreemdeling is en daarom noch op recht (gerechtigheid) noch op geborgenheid (veiligheid) kan hopen (maar dat ze zich niet bij haar lot neerlegt en op wraak broedt, komt volgens de slavin die haar kinderen voedt doordat ze vorstenbloed heeft zodat ze niet gewend is tegengewerkt te worden). Toch is haar lot niet volkomen uitzichtloos: in haar sluwheid weet Medea de koning van Athene over te halen haar op te nemen als beschermde vluchtelinge, weet ze te bewerkstelligen dat haar kinderen in Korinthe mogen blijven waarna ze herenigd zouden kunnen worden, maar Medea wijst deze rationele oplossing af na een dubbele tweestrijd: ze verdraagt de spot niet als ze zich niet kan wreken, zodat de nieuwe vrouw van Jason, de prinses, en haar vader, de koning, die haar vanwege haar woede en wraaklust heeft verbannen, zullen moeten worden vermoord waarna er ook geen mogelijkheid meer is dat haar kinderen het zullen overleven zodat zij die liever zelf ombrengt.

En net als de Bacchanten kiest de tragedie niet echt partij: net als het koor sympathiseert de lezer/toeschouwer met Medea die als vuil wordt gedumpt en voelen we mee met haar gekrenkte trots en lust tot wraak terwijl we toch ook geshockeerd worden door haar nietsontziende moord op haar kinderen waarmee ze irrationeel (“mijn hartstocht is sterker dan mijn wil”) niet alleen Jason maar ook zichzelf in het verderf stort. Wellicht duidelijker of sterker dan de Bacchanten lijkt de moraal te moeten zijn dat beide – het verstand en het hart – recht van spreken hebben en dat we een gulden middenweg tussen de twee moeten zoeken zonder te zwichten voor het ene (Jason) of andere (Medea) extreem. Euripides geeft zelf als moraal dat niemand zijn lot vantevoren kent want Zeus beslist, waarmee hij het verhaal ook als een waarschuwing tegen rationele overmoed in de vorm van een polis die de banden met de traditie doorsnijdt lijkt te geven: onderschat de wraaklust van de onderdrukte of meer in het algemeen de hartstocht van het voorbeschaafde niet. Na haar kindermoord krijgt Medea nota bene goddelijke bescherming in de vorm van opname in de zonnewagen zodat ze uit de handen van haar belagers blijft en in die zin de rationaliteit niet overwint: Jason en Medea, dus verstand en hart, blijven tegenover elkaar staan.

Aristoteles noemde Euripides de meest tragische van de tragediedichters maar hij is kritisch over zijn werk: zo bekritiseert hij de deus-ex-machina waarmee Medea ontsnapt. Het punt van Euripides is echter precies dat die rationaliteit van Aristoteles of van de filosofie überhaupt zijn grenzen heeft; sowieso was de Atheense democratie nog niet geseculariseerd, zodat de ‘gerechtigheid’ van de goden (of de natuur) nog niet geheel was vervangen door de menselijke, seculiere wet (of door Aristoteles’ deugdzaamheid als doel). Sterker, het is juist deze verbinding tussen politiek en religie – en daarmee tussen de burgerlijke polis of geschreven wet en de ongeschreven wetten van traditie (religie) – die Medea en het vrouwenkoor het fundament geeft opstandig te zijn en voor de vrouw op te komen: de mannen hebben immers met de goden gebroken door hun heilige eden te verbreken (zoals Jason met zijn echtbreuk dat dus ook een misdaad tegen de goden is) die vrouwen het recht geeft een nieuw verbond te presenteren. Euripides zal zijn publiek ietwat hebben vervreemd met zijn ‘progressieve’ opvattingen waarin hij het bv. in Medea opneemt voor de vrouw en de vreemdeling: in Euripides’ tijd stond de democratie en de daaraan verbonden vrijheid van meningsuiting onder druk (het einde van Perikles’ zogeheten Gouden Eeuw) en Euripides lijkt bewust de kunst te hebben gebruikt als veilige mogelijkheid om – door middel van zijn personages – zich uitdrukkelijk uit te spreken over onrecht (en in het stuk neemt Medea grote risico’s door zich openlijk uit te spreken). Tegelijk laten zijn tragedies zien dat er al een nieuwe tijd is aangebroken: de klassieke Griekse held – bv. Jason die het Gulden Vlies roofde – wordt geportretteerd als verliezer die het contact met de vreemd-magische wortelen van de mythe heeft verloren door een burger te willen zijn en Euripides plaatst een ‘barbaarse’ vrouw, Medea, in de rol van nieuwe (tragische) held (tegelijk is Jason ook een tragische held die wordt geruïneerd door de veronachtzaming van de woeste mythologie onderliggend aan de beschaafde polis). De “oude dichters” zijn reeds vervangen door nieuwe dichters.

Gast
geplaatst: vandaag om 17:03 uur

geplaatst: vandaag om 17:03 uur

Let op: In verband met copyright is het op BoekMeter.nl niet toegestaan om de inhoud van externe websites over te nemen, ook niet met bronvermelding. Je mag natuurlijk wel een link naar een externe pagina plaatsen, samen met je eigen beschrijving of eventueel de eerste alinea van de tekst. Je krijgt deze waarschuwing omdat het er op lijkt dat je een lange tekst hebt geplakt in je bericht.

* denotes required fields.

Let op! Je gebruikersnaam is voor iedereen zichtbaar, en kun je later niet meer aanpassen.

* denotes required fields.