Válás Budán - Sándor Márai (1935)

De nieuwe Marai. Heerlijk is dat, een nieuw boek gaan lezen van een favoriete schrijver. Hieraan wordt nog een extra dimensie gegeven als het werk feitelijk al behoorlijk oud is maar nu in vertaling verschijnt.

De Nacht voor de Scheiding is een typische Marai. Alleen al de titel, die de volledige setting van het boek meteen vastlegt.
Eerst wordt echter nog een aanloopje genomen met de avond voor de nacht van de scheiding. Rechter Komives wordt in honderd pagina's feilloos gekarakteriseerd tegen de achtergrond van zijn milieu en de tijd waarin hij leeft. Of misschien is die achtergrond nog wel belangrijker dan zijn individualiteit. Zijn milieu is de ondergaande bourgeoisie, zijn tijd de vooravond van de tweede wereldoorlog. Voor de deur staat een scheiding tussen tijdperken.
Dan verandert het perspectief. Niet langer gaat het om de grote geschiedenis, de geschiedenis van enkele mensen komt centraal te staan. In een soort biecht doet Imre Greigner verslag van zijn huwelijk. Tegelijk is zijn verhaal een (aan)klacht. Komives is meer dan een toehorend geweten, hij is rechter en aangeklaagde in één en tevens de kroongetuige.

Het begin van de roman vond ik soms wat stroef, misschien ook wel hoogdravend. Het is zo typisch, zo vergelijkbaar met de thematiek uit andere boeken, dat het soms aanvoelt als meer van hetzelfde. Maar Marai weet na verloop van tijd die verhevenheid te bereiken waardoor zijn werk wat mij betreft wordt gekenmerkt. Elk woord proeft diep doorleefd, de zinnen en inzichten lijken afkomstig van iemand die een fractie begrijpt van het leven in al zijn onbegrijpelijkheid. De Nacht voor de Scheiding is feitelijk een existentialistische roman vol met leegte. Toch een prachtige paradox als existentialisme opduikt in kunst: genieten van de zinloosheid.

De Nacht voor de Scheiding is weer een sterk boek van deze grote schrijver. Met enige aarzeling 4*.

Ja, goed boek weer van Márai, waar ik veel van heb staan, maar het gros nog van moet lezen.

Het eerste deel is een heel mooie karakterbeschrijving van Kristóf. Heel enerverend wordt het niet, maar de schets van de gegoede Hongaarse burgerij sijpelt er weer aan alle kanten door. Het trauma, het verval van Hongarije, het zal altijd een leitmotif in het werk van Márai blijven.

Dan, na 114 pagina's, slaat het boek om met wat mij betreft de geweldige zin:



In één klap was mij voor een geweldige spanningsboog gecreeërd en wat er daarna gebeurd maakt dat het boek een onbetwistbare hoge voldoende krijgt. De 'verkeerd' vertaalde titel helpt daar toch ook wel een aardig handje bij, want 'Scheiding in Boeda' spreekt toch veel minder tot de verbeelding.

Greiner is op zoek naar antwoorden, een oordeel. Hij krijgt ze niet, maar eigenlijk gaat het helemaal niet om het verhaal van Greiner, het is slechts bijzaak. Waar het wel om draait is Kristóf, die onbewust worstelt met het vastgeroest zijn in de mores, eigenlijk een onhoudbare situatie, net zoals de gewoontes en gebruiken van de Hongaarse burgerij langzaam maar zeker steeds onhoudbaarder worden. Kristóf is op de proef gesteld, maar kan zich niet aan zijn milieu ontworstelen.

Dadelijk zal Hertha ontwaken en dan zullen ze met elkaar spreken, met vertrouwde woorden en oprecht, zoals ze altijd met elkaar spreken. Over leven en dood, over dag en nacht.

Tragisch.

Ik ben het eens met de analyse dat het eerste deel minder vlot is geschreven dan het tweede deel. Na de wending, die er bij Márai altijd is, komt er meer schwung in het verhaal. Dit is wellicht ook het gevolg van de spanning die in het verhaal komt. De lezer wil weten welke rol de rechter heeft gespeeld in de relatie van zijn zijn jeugdvriend.

Het beste is dat ik nog enkele boeken van Márai moet lezen. Nog uren leesplezier.

"De Nacht voor de Scheiding" heeft alles wat je in een boek van Marai wil vinden: melancholie, uitgediepte personages en een klein beetje intrige. Heerlijk! Het boek komt wat traag op gang, maar in het tweede deel bouwt de spanning langzaam op. Schitterend is hoe hoofdpersoon rechter Kõmives steeds bewuster wordt van zijn rol in het verhaal, maar (mede) daardoor ook zijn eigen leven onder de loep neemt. Critici zullen misschien zeggen dat Marai zichzelf een beetje herhaalt, maar als liefhebber van zijn boeken vind ik dat geen enkel probleem. Opnieuw een sterk boek!

Het leven heeft bijwijlen haast het karakter van een toneelstuk. Het is een schouw van maatschappelijke rollen en tradities, waarbinnen de verhandelingen fijngevoelig rekening houden met de verwachtingen van het publiek; of althans het achterliggende milieu. Sandor Marai brengt ter planken een rechter, Kõmives genaamd, wiens persoonlijkheid vooralsnog congruent is met dit maatschappelijke rollenspel. Geboren in een rechtersfamilie, heeft hij zich geheel naar verwachtingen ontpopt tot een zittend magistraat met status. Zijn leven wordt gekenmerkt door een plichtsbesef dat wordt ondersteund door een harmonieus huwelijk. Desalniettemin ontstaat er in de dagelijkse gang van zaken twijfel over het script. Zo dreigt een wereldoorlog los te breken. Verder ervaart onze rechter een emotionele afstandelijkheid ten opzichte van zijn broer en zus. Het is voer voor de onzekerheden van de nachtelijke rechter: het geweten.

Normaliter wordt het geweten gesust door de bevrijding van de slaap, maar in deze nacht komt een personificatie van het geweten ter tonele in de vorm van: Imre Greiner. Greiner bemerkt dat zijn vrouw Anne afwijkt van het huwelijkse draaiboek, aangezien ze sluimerend een verhuld verlangen koestert. Het verschil tussen de maatschappelijk vertoning en het eigen gevoel creëert zo steeds duidelijker een farce. De acteur kan zich niet meer inleven in zijn rol. Meer dan bij andere boeken van Marai wordt zijn thematische stokpaardje – de verwijdering tussen mensen die ogenschijnlijk dichtbij elkaar staan- hier ingezet als aanval op het hoofdkarakter. Wat ik echter opmerkelijk vind, is dat het hoofdkarakter de aanval overleeft. De nacht gaat over; een nieuwe dag breekt aan.

De Nacht voor de Scheiding is thematisch gezien een typische Marai, maar voegt voor mij toch wat toe aan zijn oeuvre. Het gebruik van een welhaast aristotelische eenheid van tijd en plaats, is welhaast ironisch, aangezien (de vrees) voor grote maatschappelijke veranderingen borrelt onder de oppervlakte. Daarnaast is dit boek haast een voorstudie voor Kentering van een Huwelijk. De aanval die hier wordt afgeslagen, heeft daar de Hongaarse bourgeoisie (geen fan van dit woord, maar hier wel de juiste term) reeds vernietigd.