Uno, Nessuno e Centomila - Luigi Pirandello (1926)

Wat is er zo goed aan Luigi Pirandello en deze roman in het bijzonder ?

Ik heb in mijn wekelijks radioprogramma een filosoof te gast gehad...en deze was gespecialiseerd in het werk van Priandello. Er is me niet erg veel van dit gesprek over filosofie voor gevorderden bijgebleven, maar wel dat het psychologisch reuze interessant is wat pirandello in dit boek beschrijft.... ben echter zelf blijven steken in het boek.

Pirandello was een zeer capabel schrijver van verhalen, toneelstukken en romans en bovendien winnaar van de Nobelprijs voor literatuur. Zijn toneelstukken heb ik nooit gezien, maar ik ken tamelijk veel verhalen van hem en ook een paar romans. Die verhalen zijn vaak erg humanistisch en hij beschrijft zijn personages dan ook met veel compassie. Daarbij zijn die verhalen gewoon leuk om te lezen en ook nog interessant qua thematiek. Wellicht dat je een aantal verhalen van hem kent, aangezien enkele ervan zijn verfilmd (o.a. Kaos).

Wat dit boek bijzonder maakt is zijn boeiende inhoud en de manier waarop die inhoud is vormgegeven. De roman gaat over identiteit en hoe iemand daar vreselijk van in de knoop kan raken. In het eerste deel krijgen we voornamelijk een theoretisch college over identiteit (op een aardige manier opgediend) in het tweede deel zien we waar die theorie in de praktijk toe kan leiden.

Pirandello behandelde dit onderwerp ook al in Wijlen Mattia Pascal, een roman die minstens zo mooi is als deze. Ook Wijlen Mattia Pascal is trouwens verfilmd, maar dan als televisieserie.

Voor Moscada veroorzaakt de onverwachte opmerking van zijn vrouw over zijn scheve neus, een opzienbare verandering in zijn leven. Het beeld dat zijn vrouw heeft is volledig in strijd met zijn zelfbeeld. Hij beseft dat hij leeft met een onafscheidelijke vreemdeling en dat hij voor de anderen niet diegene is die hij voor zichzelf is. Hij moet leven met duizenden vreemdelingen die onafscheidelijk zijn van zijn eigen ik.
Moscada komt tot het pijnlijke besef dat hij slechts is wat de anderen van hem maken...

Bedankt voor het herhalen van de inhoud van het boek

Analyse van gart maakt mij in ieder geval nieuwsgieriger. Het thema is interessant, vier sterren als eerste kwartaalstem daarbij ook niet gek.

Ik ben hier in begonnen direkt na 'Im Westen nichts Neues'.
Iemand die eindeloos begint te mekkeren over een iets uit het lood staande neus kan me even niet boeien.
Misschien later.

Ik kan het begrijpen. Het is geen gewoon verhaal waar je in kan opgaan.
Je moet steeds je volle aandacht erbij houden of je weet niet meer hoe het zit... Maar volhouden is de boodschap.

Dankjewel voor je bemoedigende woorden.
Maar het is eigenlijk meer dat na de realistisch beschreven verschrikkingen van de loopgravenoorlog een scheve neus niet zo belangrijk lijkt.
Dat moet even bezinken.

Precies, dat lijkt maar zo.

Maar begin dan nu ook beslist niet in bijvoorbeeld Bekentenissen van Zeno (allemaal gemekker, joh...)

Tip: Sjalamov

Ik werd verrast door het verschil tussen de twee boeken uit 1926 en 1927 (Remarque schreef het in 1927; het verscheen in 1929 in boekvorm).
Een frontsoldaat, bezig met overleven en filosoferen over leven, oorlog en dood, tegenover een rentenier zonder opleiding met geen andere bezigheid dan filosoferen over zichzelf.
Zo'n overgang in vijf minuten is groot.

Iemand anders ziet het boek niet zoals ik het zie en omgekeerd.
Geen van ons ziet het boek zoals Pirandello het zag.
Er bestaat niet één boek. En er bestaan oneindig veel boeken.
Een kwestie van Iets, Niets en Honderdduizend.

De tiende wordt nu door ik, niet en ons gelezen...

Mmm, ik geloof niet dat ik alle berichten bij de kwartaalkeuze goed kan volgen ...
Beetje vaag hier en daar
Waarschijnlijk kan ik de inhoud beter eerst zelf tot mij nemen: gereserveerd bij de bibliotheek.

Ondanks de enorme verschillen is er toch een overeenkomst tussen de beide hoofdpersonen: Ze zijn zich er van bewust dat ze een last torsen die veroorzaakt werd door de vorige generatie.

Gisteravond uitgelezen, zal vanavond 'echt' commentaar geven. Voorlopig volsta ik met een (volgens mij) toepasselijk gedicht, dat ik (ook) gisteravond onder ogen kreeg:

Why Might That Be?
By David Breeden

Why might that be
That the universe
Needs
A local habitation
And a name?

Why might that be
That all that is
Needs
A pet name and
A personality?

Why might that be
That mystery
Needs
Turned to our ends?
To our purposes?

Why might that be
That our
Needs
Demand a personality
And a name?

Why might that be
That we
Need
Gods when all
That is is?

Ik ben niet echt kapot van dit boek... een van de redenen is dat de schrijver mij, de lezer, aanspreekt, maar dat doet op een manier die mij niet aanstaat: drammerig, 'pratend' op het hysterische af zo nu en dan, terwijl ik er geen aanleiding voor kan vinden.
Een andere reden is de veelheid van herhalingen van Moscarda's theorie. Kreeg sterk de neiging te roepen dat ik het nu echt wel begrepen had en dat hij verder kon gaan met zijn verhaal.

Toch viel er ook nog veel te genieten in het boek. De uitwerking van het concept Iemand, niemand en honderdduizend .... heel goed en Pirandello speelt er fantastisch mee. Het dood zijn in de spiegel... die levende punt (God)... de lege woorden ... allemaal geniaal.
Zo'n zin als: "Meteen beeldde ik me in dat, nu mijn vrouw haar ontdekking had gedaan, mijn lichamelijke gebreken iedereen moesten opvallen en niemand meer iets anders aan me zou zien." zit zo vol betekenissen... dat is prachtig. En dat binnen drie pagina's!
Ik ging er echt voor zitten... en raakte teleurgesteld... na iets meer dan de helft werd ik weer wat opgewekter met hier en daar een hele echte piek en wat dalletjes... het eind was weer prachtig.

Misschien... of eigenlijk... waarschijnlijk heeft dit boek ook een beetje pech: na Reis bij Maanlicht, De Toverberg en Bekentenissen van Zeno in korte tijd te hebben gelezen, heb ik het gewoon ook even gehad met mennekes die niet hoeven werken voor de kost en blijkbaar niets beters te doen hebben met hun tijd dan klagen en hyperen over van alles en nog wat.

Tijdens het lezen van Pirandello's kwartaalboek vroeg ik me af hoe de gedachten uit Iemand, Niemand en Honderdduizend ten tijde van het eerste verschijnen zijn aangekomen. Ik kan me voorstellen dat het thema van de relativiteit van het 'ik' toen veel nieuwer en dus heftiger was dan nu. Misschien ligt daarin dan ook deels de verklaring voor de nobelprijs die Pirandello won.

Dat gezegd hebbend vond ik het (ook nu nog) een sterk boekje. Vooral de hierboven gehekelde toon van de verteller, die zich rechtstreeks richt tot een tegensputterende lezer, vond ik goed uitpakken. Pirandello kan op die manier zijn thematiek duidelijk uiteenzetten. Dat maakt het soms ingewikkeld; op zich is de basisidee wel duidelijk maar doordat het telkens opnieuw gebracht wordt moet je er toch weer over nadenken.

Aan de andere kant maakte Iemand, Niemand en Honderdduizend ook weer niet echt indruk. En dat komt misschien toch wel doordat de tand des tijds al heel wat heeft afgeknauwd op de gedachten van Moscarda, en het verhaal zelf dan net te weinig biedt.

Eens met eRCee; aan de ene kant een interessant boekje met mooie gedachtes, maar aan de andere kant een boekje dat niet echt bijblijft. Inderdaad misschien doordat het allemaal wat verouderd aanvoelt en behalve de gedachtes niet heel veel biedt. Wel een interessant en fraai geschreven werk. 3,5*

En opnieuw, en opnieuw, de eerste veertig of zo pagina's herhaalt hij het basisidee van zijn roman keer op keer, telkens met een kleine variatie maar zonder veel toe te voegen. Dat irriteerde me mateloos, maar meer nog dat het verhaal in die eindeloze herhaling van zijn vorm ergens verdwaald lijkt. Misschien wel een slimme manier van Pirandello om het mentale verval van Moscarda te verduidelijken. Ik heb soms een beetje het gevoel dat Pirandello zelf het allemaal niet meer zo zag zitten en een opkomende depressie van zich af moest schrijven. Daar hij echter een dikke 15 jaar aan deze roman heeft gewerkt zal dat wel niet de oorzaak zijn.

Klopt, dat heb ik ook soms liggen denken: Moscarda, stop met dat gezeur en wees blij met wat je hebt.

Ik kan jullie negatieve punten wel begrijpen.
Hoewel ik dit boek graag gelezen heb , was ik toch nog meer onder de indruk van "Wijlen Mattia Pascal".

Probleem is/was... Pirandello had het niet tegen mij... maar tegen een (mij verder onbekende) man; bovendien sputterde ik niet tegen.. .

Ach, wat is het toch een bruut he

Grappig, ik heb (om geheel andere redenen dan Prowisorio geloof ik) ook het gevoel dat Pirandello het niet tegen mij heeft. In ieder geval, de tegenwerpingen die hij zijn lezer in de mond legt had ik niet.
Of is dit een typisch gevalletje van een beeld dat hij heeft van zijn lezer dat in het geheel niet overeenkomt met de persoon die de lezer zelf meent te zijn?

Geloof ook niet dat ik dat nou zozeer had. Misschien richt Pirandello zich meer tot de algemene lezer die over je schouders zit mee te lezen.

Romans waarin de hoofdpersoon zichzelf en het bestaan in zijn algemeenheid nietsontziend (en liefst consequent) fileert, zijn de romans waar ik over het algemeen goed voor ga zitten. Dostojevksi, Sartre, maar ook een Hesse hebben meesterwerken op dit vlak geschreven en ik had goede hoop dat Pirandelli zich bij mijn rijtje zou kunnen voegen. Helaas viel dat toch wat tegen. Het existentiële vraagstuk waar hoofdpersoon Moscarda (of Gengè?) mee worstelt voelt te veel als oude wijn in nieuwe zakken; materie waar reeds vele grote filosofen zich over gebogen hebben en nog zouden buigen. De uitwerking in romanvorm kan dergelijke bezwaren op slag wegnemen, maar daarvoor staat de stijl teveel in de weg. Herhaling tot vervelens toe, onprettige directe verteltrant en in zijn poging tot volledigheid regelmatig resulterend in draken van zinnen

(“De gedachte dat de anderen in mij iemand zagen die niet degene was die ik zelf kende, iemand die alleen zij konden kennen doordat ze van buitenaf met ogen naar me keken die niet de mijne waren en die me een uiterlijk gaven dat mezelf altijd vreemd zou blijven, ook al hoorde het bij mij, ook al was het in hun ogen het mijne (en in mijn ogen dus niet!); dat ze zich een voorstelling maakten van mijn leven waarin ik, hoewel het voor hen mijn leven was, niet kon binnendringen, deze gedachte liet me niet meer met rust.”),

maar dit alles zal wel ten doel hebben de gekte van de verteller te illustreren. Die gekte wordt naar verloop wel voelbaar, als meer plot de roman wat levendiger maakt. Geweldig gevonden is bijvoorbeeld de passage waarin Mocarda notariële stukken bij zijn eigen bank steelt, terwijl er geen enkele reden is waarom hij ze niet gewoon op zou kunnen halen (maar hij dan voor de Mocarda gehouden zou worden die hij niet wil zijn). De oplossing van het hele vraagstuk moet ik nog even op me in laten werken, maar is beslist origineel.

De vele negatieve reacties verbazen we. Het vraagstuk waar Pirandello de lezer mee confronteert is inderdaad niet meer wereldschokkend anno 2010, maar de relevantie ervan blijft en de manier waarop de auteur de tragedie vorm geeft is bijzonder fris. Thematisch valt Pirandello inderdaad iets te vaak in herhaling, maar hij blijft zijn basisconcept gestaag uitbouwen en voegt telkens een dimensie toe aan de vervreemding van Moscarda. Samen met het personage raakt de lezer steeds meer verstrikt in de onafwendbaarheid van het filosofische probleem. Het gegeven is onwerkelijk, maar Pirandello haalt het theoretische naar een humaan niveau en maakt van 'Iemand, niemand en honderdduizend' zo een heel menselijk verhaal. De neergang van Moscarda en hoe die stilaan een vreemde wordt in zijn eigen wereld is verbazingwekkend, ontluisterend en hartverscheurend tegelijk.

De eerder frivole verteltrant van Pirandello vormt in prachtig contrast met de serieuze inhoud. De lezer wordt voortdurend aangesproken en uitgenodigd om mee te denken met het hoofdpersonage - wat is daar verkeerd mee? (Moet de lezer zich per definitie vereenzelvigen met diegene die Pirandello aanspreekt?) Bovendien legt hij interessante vragen in de mond van de lezer, wat deze "kunstgreep" (als daarvan al sprake is) hoe dan ook een meerwaarde geeft binnen de roman.
Niet alleen de intrinsieke dialoog is bijzonder grappig, ook doorheen de roman toont Pirandello zich een bijzonder bekwaam schertsend auteur. De psychologische observaties, de aanleiding tot de hele identiteitscrisis, de manier waarop Moscarda op den duur gaat denken...zelden zat ik zo te glunderen als bij het lezen van Pirandello's hilarische hersenspinsels.

Als filosofisch vraagstuk is 'Iemand, niemand en honderdduizend' bovendien uniek in zijn soort. Pirandello vindt het perfecte evenwicht tussen filosofische "theorie" en verhaal, daar waar vele auteurs voor en na hem faalden. Bovendien werkt de combinatie van humor en tragiek wonderwel.
Alleen valt Pirandello iets te vaak in herhaling en mist het einde (naar mijn gevoel) zijn uitwerking. Het slot is iets te weinig uitgewerkt en komt te onverwacht. Maar dat idee kan een tweede lezing misschien uit de weg ruimen...
3,75*

De roman begint sterk als een herkenbare uitwerking van de neuroses, de identiteitscrisis en het minderwaardigheidscomplex van het hoofdpersonage. Helaas werkt het toe naar een veel te overdreven uitbeelding van volledige gekte. Gogol heeft dat al eens gedaan met Dagboek van een Gek, dus echt origineel was het idee destijds ook niet meer. Als de roman vijftig bladzijdes eerder was gestopt, dan zou ik ook voor de volle vier sterren zijn gegaan, maar nu trekt Luigi Pirandello het gegeven net iets te ver door om te kunnen raken.

Fascinerende filosofie in romanvorm, maar ik ga mee met het eerder geuite bezwaar dat het boek wat te veel herhalingen bevat. Bovendien lijkt dit verhaal me puur vanuit een idee geschreven, met personages die daar vorm aan moeten geven. Op zich niets mis mee, maar voor een moderne lezer is dat misschien wel een zwak punt; die is immers een stuk bekender met de idee van identiteiten die wisselen per waarnemer.

In de categorie boeken met personages die niets anders te doen hebben dan denken vind ik De Toverberg en De bekentenissen van Zeno geslaagder. De grappen/humor/ironie kwamen daar beter over en ook de stijl was meer naar mijn smaak.

Dat de opmerking over een scheve neus aanleiding kan geven tot een serieuze identiteitscrisis is wel al genoeg om dit boekje voorlopig niet te vergeten, maar die indruk had het waarschijnlijk ook gemaakt als ik alleen de plotomschrijving had gelezen.

Eén van de knapste boeken die ik ooit gelezen heb. Vooral het allerlaatste hoofdstukje, Non conclude, vind ik onovertroffen. Voor mij verwoordt het (in 1926!) het uiteindelijk énig mogelijke antwoord op de laatste zin van De naam van de Roos van Umberto Eco, "Stat pristina rosa nomine; nomina nuda tenemus."
Diepe filosofie, indringende psychologie, adembenemende poëzie, bijtende satire, en de meest menselijke melancholie gaan samen in één beklemmende roman...
En van "identiteiten die wisselen per waarnemer" gesproken... Bedoelde je dat ironisch, RealTom?

Wouter Kusters suggereerde in zijn 'Filosofie van de Waanzin' dat gekte in de praktijk gebrachte filosofie was. Dat idee werd hier door Pirandello op een bijzonder vermakelijke manier uitgewerkt. Hoewel het boek door de vele theoretische terzijdes als roman niet altijd even geslaagd aanvoelt, is het een heerlijk gestoord gedachte-experiment dat nog lang na de laatste pagina blijft nazinderen.