Narziss und Goldmund - Hermann Hesse (1930)

Mooi boek, de diepe vriendschap die Hesse beschrijft komt haast mystiek over. De gedeelten waar Narziss en Goldmund samen zijn vind ik dan ook het best. En dan eigenlijk voornamelijk het begin. Je merkt direct dat je een geweldig werk aan het lezen bent. Helaas groeit het boek niet door maar zakt het eerder wat af. Wel sterk is dat het verhaal zich heel anders ontwikkelt dan je zou verwachten. De gedachten over dood en zingeving die van begin tot eind opgeworpen worden komen nooit zwaar over en passen uitstekend binnen de sfeer.

Ik vraag me af of de naam Narziss nog een diepere betekenis heeft. Goldmund is vernoemd naar zijn patroonheilige Chrysostomos, wat guldenmond betekent in het Nederlands. Narziss doet denken aan narcisme of aan een narcis maar dat kan ik beide niet zo plaatsen.

In ieder geval 4*.

Vol verwachting door alle positieve reacties en het hoge gemiddelde hier, begon ik aan Narziss en Goldmund. De eerste 70 pagina's werd ik niet teleurgesteld, de vriendschap tussen de twee wordt op wonderbaarlijke wijze neergezet. Je voelt als lezer precies hoe de verhoudingen liggen.
Al snel ook, kwam ik er achter dat ik dit boek eigenlijk een jaar of vijf geleden had moeten lezen. Waarschijnlijk had het werk dan veel meer indruk op mij gemaakt en had ik me misschien zoals anderen verwand gevoeld aan Goldmund.
Als Narziss in het boek naar de achtergrond verwijnt, begint ook het boek een beetje af te zakken. En dat vond ik persoonlijk erg jammer, vooral na het veelbelovende begin. Vervolgens wordt Narziss op een geforceerde en voorspelbare manier weer in het verhaal geschreven en krijgt het boek een zeer matig einde. Een tegenvaller want dit verhaal had meer verdiend.
Door het sterke begin en de herkenbaarheid van de personages kom ik dan toch nog op 4 sterren uit.

Ik begrijp goed dat de jeugd de boeken van Hesse juist in de jaren '60 verslond. Pas toen (en postuum) werd zijn literatuur pas echt populair. Het openlijk twijfelen aan de godsdienst en ascese, alsmede de afkeer van de bourgeoisie maakt het boek voor de jaren '30 controversieel doch heden ten dage nog zeer vermakelijk om te lezen. Met name in de maatschappijkritische filosoferingen herken ik mij volledig, een schot in de roos. Desalniettemin kon het verhaal me niet volledig bekoren. Ik had de eerste Nederlandse vertaling gelezen van Pé Hawinkels. Het oubollige taalgebruik is niet helemaal mijn smaak. De overdreven (maar toch mooie) poetische stijl hier en daar evenmin. Dat belemmerde me echt op te gaan in het verhaal, maar over de hele linie zeer zeker te billijken.

Een boek waarin het wemelt van de tegenstellingen; binnenwereld en buitenwereld, verschillende vormen van schoonheid, leed en plezier, seksuele uitspattingen en onthouding, kunst en het nuchtere dagelijks leven, godsdienst en niet-godsdienst, vrijheid en gebondenheid. Veel botsingen, en toch komt het uiteindelijk goed.
Dat is allicht een wat simplistische conclusie, maar op deze manier toont het boek wel aan dat er verschillende wegen naar 'de waarheid' leiden, gewoon omdat er persoonlijke waarheden zijn die ieder voor zich moet vinden. Narziss en Goldmund begrijpen dat van elkaar.
Wat mij betreft is dit een nobel boek. Het zoekt naar de goedheid in de mens, en weet die ook te vinden. Dat is prachtig, maar het voelt ook een beetje kunstmatig aan, juist omdat de tegenstellingen zo duidelijk zijn gemaakt. Niet alleen in de handelingen van de personages, ook in hun gedachten wordt de wrijving van expliciet uitgeschreven. Op dat niveau laat de vertelling dus weinig aan de verbeelding over.
In de vertaling van Pé Hawinkels komt bij die uitleggerigheid ook nog af en toe een storende woordherhaling - ik weet niet in hoeverre dat aan Hesse, aan de vertaler, of misschien wel aan de taal ligt. Slecht vind ik de vertaling zeker niet (in zoverre ik dat kan beoordelen zonder de originele tekst), want de roman leest aangenaam, maar het had misschien wat beter gekund op details.
Ik ben meer een fan van de sombere Steppenwolf en de schalkse Knulp.

Op de een of andere manier was ik Hesse na het indrukwekkende De Steppewolf toch wat vergeten, totdat ik nu jaren later Narziss & Goldmund las. Gelijk weer gegrepen door de compacte stijl en levenswijsheid die er uit spreekt. Niet zo gek dat hij in de jaren 60 door jongeren herontdekt werd; net als De Steppewolf bleek ook Narziss & Goldmund bij uitstek een roman die op een pakkende manier de existentiële vragen waar menig twintiger een antwoord op zoekt behandelt. Ja, behandelt. Want Narziss & Goldmund lijkt me een boek waarvan eerst de ideeën en het concept bedacht waren, en toen het verhaal en de personages. Bij tijd en wijle komt het allemaal vrij conceptueel en daardoor afstandelijk over.

De titelpersonages zijn de elkaar aanvullende personages, die in de middeleeuwen in hetzelfde klooster zijn ondergebracht. Waar Narziss zich toelegt op een leven van devotie, verlaat Goldmund het klooster op jonge leeftijd. Om zichzelf te ontdekken in de buitenwereld, liefde te vinden en zich te ontwikkelen in zelfexpressie. De verschillen in karakter tussen de introspectieve, geestelijke Narziss en de gepassioneerde, creatieve Goldmund, dienen vooral om een ideale middeling te tonen: zo moet men voor het maken van kunst voldoende het leven ervaren om het zeggingskracht te kunnen geven, maar ook genoeg afstand kunnen houden om het creatieve proces te kunnen vervolmaken. Kunst is dus een belangrijk thema, en op een vergelijkbare manier komen de liefde, zowel de vriendschap als de seksuele relatie, de dood, het geloof, intellectuele ontwikkeling, moederschap en meer voorbij. Kortom, het hele bestaan in een allegorie van een kleine 300 pagina's.

Het gebrek aan spontaniteit, en misschien wel: levendigheid, wordt wat mij betreft ruimschoots goedgemaakt door het kunstmatige van de constructie. Het verhaal speelt in de middeleeuwen, maar heeft hier ook literair wel wat van weg. Een soort humanistische variant op Pilgrim's Progress; een fysieke reis die vooral een geestelijke is, en waarbij elke gebeurtenis eerder op een symbolische level plaatsvindt in plaats van dat een realisme wordt nagestreefd. Werkelijk elk detail neemt een betekenisvolle plaats in binnen het geheel. Zonder veel in herhalingen te vervallen of lang uit te wijden, vertelt Hesse op die manier op een compacte manier heel veel. Wel heeft hij nogal eens de neiging te expliciet te zijn in de verwoording van vraagstukken en gedachtenstromen. Daarin verschilt Hesse van een veel ongrijpbaarder tijdgenoot als Thomas Mann. Het is wat het is, veel meer of minder kun je er niet van maken.

Steppenwolf kon mij zeer bekoren, dus vol verwachting begon ik aan mijn tweede van Hesse: Narziss und Goldmund. Geschreven na Steppenwolf en bij de liefhebbers van Hesse net iets meer geliefd.

Ik kon alleen een Duitse epub vinden van het boek, maar dat vond ik niet heel vervelend. Het kost mij iets meer moeite om Duits te lezen, maar een boek in de oorspronkelijke taal is vaak toch net iets beter.

Het verhaal speelt zich af in de Middeleeuwen en begint in een klooster. Narziss is een studiebol en Goldmund een ogenschijnlijk vrome jongeling. De twee worden innige vrienden, waarbij de platonische liefde hevig bloeit. Narziss laat Goldmund zien dat zijn ware roeping niet ligt in het klooster, maar in de zinnelijke wereld van de kunst.

Goldmund vertrekt uit het klooster en wat volgt is in feite een coming of age-verhaal van Goldmund, door Hesse heel mooi opgeschreven, met filosofische gedachtenspinsels over de tegenstelling tussen lichaam en geest.

Er zit heel veel in deze roman, daar ga ik zeker nog wat speurwerk naar doen. Wat mij opvalt is dat Goldmund bij vele vrouwen de liefde zocht, maar dat uiteindelijk de enige ware (platonische) liefde Narziss was, die tegen het einde van het verhaal weer opduikt als abt van het klooster.

Het werk van Hesse beleeft om de zoveel tijd een populariteitsgolf. Dit begrijp ik, want de thema's van bestemming en zin van het leven zijn van alle tijden.

5 sterren

Grote tegenvaller. Goed geschreven, dat zeker en dat geeft het boek een zekere waardigheid, iets klassieks en groots. Maar waar de titel Narziss en Goldmund is, is dit toch vooral het verhaal van Goldmund. Ergens dacht ik aan Marquez' boek over een man die honderden vrouwen liefhad, maar Marquez is een eindeloos betere verteller. Hesse geeft gewoon een samenvatting die af en toe wel iets dieper gaat, maar eigenlijk nergens bijzonder is. Dan zijn de delen met Narziss en Goldmund samen boeiender, maar al snel is wel duidelijk dat ze ideeën en levenswijzen symboliseren en echt subtiel is dat niet gedaan. Het boek leest al met al wel weg, maar inhoudelijk vond ik dit allemaal niet zo geweldig. 2,5*.

Man tegenover vrouw, ascese versus wellust, geest in contrast met ziel, intellectuele studie in confrontatie met scheppend kunstenaarschap, meditatie die het profane uitsluit, enzoverder, enzovoort. Dualiteit is het basale principe van waaruit Herman Hesse zijn ‘Narziss und Goldmund’ gestalte geeft. Het levert erg leesbare literatuur op, zij het in filosofisch opzicht zowel voorspelbaar als behoorlijk pedant.

Net als in ‘Siddharta’ slaagt de auteur er bovendien niet in de theorie natuurlijk in te bedden in het narratief, dat eigenlijk vooral een kapstok lijkt voor de ideeën. Daarnaast is het alomtegenwoordige clair-obscur een manco: Hesse denkt in zeer uitgesproken tegenstellingen, zijn wereldbeeld lijkt enigszins op dat van een adolescent, die – typisch voor de levensfase – de moraal en de bijhorende abstracties als ‘absoluut’ ervaart…en dat terwijl het leven zelf, zo blijkt, zich overwegend in de schemerzone tussen grote principes afspeelt.

Wat, lang na de adolescentie, best genietbaar blijft, is de helderheid waarmee Hesse het duo tegenover elkaar plaatst, in een verhaal met een prettig ritme, finaal overigens wel invoelbaar ondanks de eerder vlakke psychologie. Moeilijker te verteren zijn dan weer de oppervlakkige behandeling van vrouwen en hun ervaringen, alsook de romantisering van het kunstenaarschap en de clichés die daar omheen hangen. Iemand moet geleefd hebben vooraleer creatief te kunnen zijn, wie niets gezien of niet geleden heeft zou niet tot artisticiteit in staat zijn...is dat stereotiep niet al lang ingehaald door de werkelijkheid? Het pas evenwel perfect binnen Hesse’s moreel pittoreske doch in essentie naïeve wereldbeeld.

Kortom: aanvaardbaar als opstapje naar grote Duitse literatuur, maar toch zeker geen evenknie van de meesters…

3,25*