Narziss und Goldmund - Hermann Hesse (1930)

Op de een of andere manier was ik Hesse na het indrukwekkende De Steppewolf toch wat vergeten, totdat ik nu jaren later Narziss & Goldmund las. Gelijk weer gegrepen door de compacte stijl en levenswijsheid die er uit spreekt. Niet zo gek dat hij in de jaren 60 door jongeren herontdekt werd; net als De Steppewolf bleek ook Narziss & Goldmund bij uitstek een roman die op een pakkende manier de existentiële vragen waar menig twintiger een antwoord op zoekt behandelt. Ja, behandelt. Want Narziss & Goldmund lijkt me een boek waarvan eerst de ideeën en het concept bedacht waren, en toen het verhaal en de personages. Bij tijd en wijle komt het allemaal vrij conceptueel en daardoor afstandelijk over.

De titelpersonages zijn de elkaar aanvullende personages, die in de middeleeuwen in hetzelfde klooster zijn ondergebracht. Waar Narziss zich toelegt op een leven van devotie, verlaat Goldmund het klooster op jonge leeftijd. Om zichzelf te ontdekken in de buitenwereld, liefde te vinden en zich te ontwikkelen in zelfexpressie. De verschillen in karakter tussen de introspectieve, geestelijke Narziss en de gepassioneerde, creatieve Goldmund, dienen vooral om een ideale middeling te tonen: zo moet men voor het maken van kunst voldoende het leven ervaren om het zeggingskracht te kunnen geven, maar ook genoeg afstand kunnen houden om het creatieve proces te kunnen vervolmaken. Kunst is dus een belangrijk thema, en op een vergelijkbare manier komen de liefde, zowel de vriendschap als de seksuele relatie, de dood, het geloof, intellectuele ontwikkeling, moederschap en meer voorbij. Kortom, het hele bestaan in een allegorie van een kleine 300 pagina's.

Het gebrek aan spontaniteit, en misschien wel: levendigheid, wordt wat mij betreft ruimschoots goedgemaakt door het kunstmatige van de constructie. Het verhaal speelt in de middeleeuwen, maar heeft hier ook literair wel wat van weg. Een soort humanistische variant op Pilgrim's Progress; een fysieke reis die vooral een geestelijke is, en waarbij elke gebeurtenis eerder op een symbolische level plaatsvindt in plaats van dat een realisme wordt nagestreefd. Werkelijk elk detail neemt een betekenisvolle plaats in binnen het geheel. Zonder veel in herhalingen te vervallen of lang uit te wijden, vertelt Hesse op die manier op een compacte manier heel veel. Wel heeft hij nogal eens de neiging te expliciet te zijn in de verwoording van vraagstukken en gedachtenstromen. Daarin verschilt Hesse van een veel ongrijpbaarder tijdgenoot als Thomas Mann. Het is wat het is, veel meer of minder kun je er niet van maken.

Mijn favoriete boek van mijn favoriete schrijver. Ik heb een groot deel van zijn werk in bezit. Heb een aantal boeken van hem gelezen, maar nog niet alles. In dit boek zit zoveel, teveel om op te noemen, misschien doe ik dat nog wel eens

Steppenwolf kon mij zeer bekoren, dus vol verwachting begon ik aan mijn tweede van Hesse: Narziss und Goldmund. Geschreven na Steppenwolf en bij de liefhebbers van Hesse net iets meer geliefd.

Ik kon alleen een Duitse epub vinden van het boek, maar dat vond ik niet heel vervelend. Het kost mij iets meer moeite om Duits te lezen, maar een boek in de oorspronkelijke taal is vaak toch net iets beter.

Het verhaal speelt zich af in de Middeleeuwen en begint in een klooster. Narziss is een studiebol en Goldmund een ogenschijnlijk vrome jongeling. De twee worden innige vrienden, waarbij de platonische liefde hevig bloeit. Narziss laat Goldmund zien dat zijn ware roeping niet ligt in het klooster, maar in de zinnelijke wereld van de kunst.

Goldmund vertrekt uit het klooster en wat volgt is in feite een coming of age-verhaal van Goldmund, door Hesse heel mooi opgeschreven, met filosofische gedachtenspinsels over de tegenstelling tussen lichaam en geest.

Er zit heel veel in deze roman, daar ga ik zeker nog wat speurwerk naar doen. Wat mij opvalt is dat Goldmund bij vele vrouwen de liefde zocht, maar dat uiteindelijk de enige ware (platonische) liefde Narziss was, die tegen het einde van het verhaal weer opduikt als abt van het klooster.

Het werk van Hesse beleeft om de zoveel tijd een populariteitsgolf. Dit begrijp ik, want de thema's van bestemming en zin van het leven zijn van alle tijden.

5 sterren

Wat toe te voegen? Dit boek gelezen in 1970, ik was toen 16. Waw. Nu ben ik 67. Herlezen. Weer waw. Wat beschrijft Hesse prachtig wat er aan dualiteit in een mens kan leven. En die middeleeuwse setting, heerlijk. Subliem boek. Net als Siddhartha eigenlijk.
Die dualiteit, gespetenheid vaak, lees ik ook terug in bv Daniël van de Nederlandse schrijver Wim Gijsen, in een minder geromantiseerde, meer allerdaagse maar ook pakkende roman.

Niet voor niets mijn nr. 1 boek

Grote tegenvaller. Goed geschreven, dat zeker en dat geeft het boek een zekere waardigheid, iets klassieks en groots. Maar waar de titel Narziss en Goldmund is, is dit toch vooral het verhaal van Goldmund. Ergens dacht ik aan Marquez' boek over een man die honderden vrouwen liefhad, maar Marquez is een eindeloos betere verteller. Hesse geeft gewoon een samenvatting die af en toe wel iets dieper gaat, maar eigenlijk nergens bijzonder is. Dan zijn de delen met Narziss en Goldmund samen boeiender, maar al snel is wel duidelijk dat ze ideeën en levenswijzen symboliseren en echt subtiel is dat niet gedaan. Het boek leest al met al wel weg, maar inhoudelijk vond ik dit allemaal niet zo geweldig. 2,5*.

In 2010 in erbarmelijke toestand gekocht en daarna in de berging weggestoken, waar het een poosje geleden weer tevoorschijn kwam. Het viel tijdens het lezen uit elkaar, maar het was zowiezo geen blijvertje. Het lijkt mij dat Hesse zich niet goed heeft ingelezen in de middeleeuwen. In dat opzicht is het nogal gemakzuchtig geschreven en had het ook bijvoorbeeld in de achtiende eeuw af kunnen spelen. De vele liedesgeschiedenissen van Goldmund zijn niet bijster interessant, maar vullen helaas wel bijna het gehele boek. Een tegenvaller derhalve.

Man tegenover vrouw, ascese versus wellust, geest in contrast met ziel, intellectuele studie in confrontatie met scheppend kunstenaarschap, meditatie die het profane uitsluit, enzoverder, enzovoort. Dualiteit is het basale principe van waaruit Herman Hesse zijn ‘Narziss und Goldmund’ gestalte geeft. Het levert erg leesbare literatuur op, zij het in filosofisch opzicht zowel voorspelbaar als behoorlijk pedant.

Net als in ‘Siddharta’ slaagt de auteur er bovendien niet in de theorie natuurlijk in te bedden in het narratief, dat eigenlijk vooral een kapstok lijkt voor de ideeën. Daarnaast is het alomtegenwoordige clair-obscur een manco: Hesse denkt in zeer uitgesproken tegenstellingen, zijn wereldbeeld lijkt enigszins op dat van een adolescent, die – typisch voor de levensfase – de moraal en de bijhorende abstracties als ‘absoluut’ ervaart…en dat terwijl het leven zelf, zo blijkt, zich overwegend in de schemerzone tussen grote principes afspeelt.

Wat, lang na de adolescentie, best genietbaar blijft, is de helderheid waarmee Hesse het duo tegenover elkaar plaatst, in een verhaal met een prettig ritme, finaal overigens wel invoelbaar ondanks de eerder vlakke psychologie. Moeilijker te verteren zijn dan weer de oppervlakkige behandeling van vrouwen en hun ervaringen, alsook de romantisering van het kunstenaarschap en de clichés die daar omheen hangen. Iemand moet geleefd hebben vooraleer creatief te kunnen zijn, wie niets gezien of niet geleden heeft zou niet tot artisticiteit in staat zijn...is dat stereotiep niet al lang ingehaald door de werkelijkheid? Het pas evenwel perfect binnen Hesse’s moreel pittoreske doch in essentie naïeve wereldbeeld.

Kortom: aanvaardbaar als opstapje naar grote Duitse literatuur, maar toch zeker geen evenknie van de meesters…

3,25*