Stoner - John Williams (1965)

Zoals gezegd, Stoner is een meesterwerk

Twee dingen trokken mijn onmiddellijke aandacht in de winkel. Ik weet niet welke dat eerder deed, de prachtige cover of de intrigerende titel. Ik heb de vijfde druk sinds september in handen, maar al snel ontdek ik dat Lebowski Publishers dit boek na bijna vijftig jaar opnieuw uitbracht. Gezien de titel van de roman vond ik die op dat moment heel toepasselijk, want in filmklassieker The Big Lebowski, waar de uitgeverij zich naar vernoemde, gaat het deels over blowen, over stoned zijn. Ik besluit het boek te kopen zonder goed te weten waar het over gaat. Al lezende ontdek ik dat Stoner puur en alleen de achternaam van de hoofdpersoon is, die daar meestal mee aangesproken wordt. Wellicht heeft John Williams, de auteur, daar een speciale reden voor gehad, maar wat die is weet ik niet. Toch blijf ik het gevoelsmatig een buitengewoon treffende naam vinden.

De nieuwe, huidige cover
John Williams - Stoner

Ik ben het niet direct eens met Trevisor, dat je meteen weet dat het slecht afloopt. Ik zou eerder zeggen dat je meteen weet dat je geen rozengeur en maneschijn hoeft te verwachten, maar dat is wellicht een gegeven van dit boek, over een man wiens 'hele leven zich in de marge heeft afgespeeld'. Ook las ik ergens 'een spectaculair onspectaculaire roman'. Het verhaal is inderdaad weinig opmerkelijk en vertelt over een boerenzoon die een leven als leraar kiest, een vrouw trouwt die niet van hem houdt, en uiteindelijk sterft. Maar wat maakt dit boek nou zo goed? Het zit hem allemaal in Williams beschrijvingen en zijn lichtelijk sobere stijl. Ik kan daar nog veel meer over vertellen, maar dat doe ik niet. Het feit dat ik hier relatief veel tekst aan wijd onderstreept wellicht mijn bewondering voor deze bijzondere roman. Het enige wat ik er nog aan wil toevoegen is dat het gaandeweg steeds beter wordt. En dat is mijn inziens maar weinig fictie gegeven.

Ik kwam ook nog een (matige) voetnoot van Arnon Grunberg tegen.
Voetnoot van Arnon Grunberg

Inderdaad een mooie roman. Zeer pakkend geschreven, soms zelfs spannend (het examen, bijvoorbeeld). Echter, voor een boek waarover wordt geschreven 'een spectaculair onspectaculaire roman' en 'roman over het weinig opzienbarende leven van een weinig opzienbarende man' vond ik het wel wat geromantiseerd. Het meest duidelijk is dat bij de liefdesrelatie van Stoner en Katherine; ze beleven de perfecte liefde op alle fronten, tussen de twee klinkt geen enkele wanklank. Uiteindelijk vind ik echter het gehele boek iets te romantisch. Dus ook het beeld dat wordt geschetst van doceren, van liefde voor wetenschap en letterkunde, wat overigens verder een zeer geslaagd thema is. Stoner zelf is wellicht net iets teveel de verdraagzame, rechtlijnige en miskende figuur, en Lomax net teveel de duistere tegenspeler. Maar goed, ik leg nu de nadruk een beetje op zaken die ik wat minder vond vanwege alle lof die het boek krijgt toegezwaaid. Blijft staan dat dit gewoon een meer dan fijne roman is.

Op zijn 40ste levensjaar komt William Stoner tot de volgende vaststelling: Nu en dan had hij de indruk dat hij maar wat zat te vegeteren, en hij verlangde naar iets wat tot hem zou doordringen-zelfs pijn-om hem tot leven te brengen
Hoe het allemaal zo ver kon komen wordt door John Williams in heldere en kernachtige zinnen beschreven. Hij schept een eenvoudig, dieptreurig maar prachtig verhaal. Is dit het verhaal van een zinloos en verloren leven? Nee, zeker niet. Is dit het verhaal van een leven dat voller, anders had kunnen zijn? Ja
Wat mij aan dit boek enorm bekoorde is het feit dat John Williams met enkele woorden een sfeer kan oproepen. Geen bloemig taalgebruik, geen metaforen te pas en te onpas. Niets is overbodig. Toch is de gebruikte taal niet kaal, integendeel. Zeer knap.

William Stoner schreef zich in 1910, als negentienjarige, in voor het eerste jaar van de universiteit van Missouri. Acht jaar later, op het hoogtepunt van de Eerste Wereldoorlog, ontving hij zijn doctorsgraad en aanvaardde hij een baan als docent aan diezelfde universiteit, waar hij tot aan zijn dood in 1956 doceerde. Hij kreeg geen hogere functie dan die van universitair docent, en weinig studenten konden hem na afloop van zijn colleges duidelijk voor de geest halen. Toen hij stierf, schonken zijn collega's als aandenken aan hem een middeleeuws manuscript aan de universiteitsbibliotheek. Dit manuscript zal nog steeds in de collectie Zeldzame Boeken te vinden zijn, voorzien van de inscriptie: 'Geschonken aan de bibliotheek van Missouri, ter herinnering aan William Stoner, vakgroep Engels. Zijn collega's.
Een enkele student die zijn naam tegenkomt, zou zich vergeefs kunnen afvragen wie William Stoner was, maar zijn nieuwsgierigheid zal zelden verder reiken dan het stellen van een terloopse vraag. Stoners collega's, die hem tijdens zijn leven niet bijzonder hoogachtten, spreken tegenwoordig nog maar zelden over hem. Zijn naam herinnert de ouderen eraan hoe ze allemaal zullen eindigen, en is voor de jongeren niet meer dan een klank, die geen besef van het verleden oproept en geen persoon met wie zij zichzelf of hun loopbaan in verband kunnen brengen.

De twee eerste alinea's van John William's roman 'Stoner' staan meteen symbool voor de hele roman, en doen op complexloze, beangstigend uitkledende wijze verslag van een leven dat weinig spektakel in pacht heeft, en nog minder uitgesproken emotie. Williams schetst zijn hoofdpersoon als een man in de marge, het soort figuur dat als jongeling ongestoord en eenzaam door de hallen van de universiteit wandelde, als docent op onopvallende wijze niet meer dan zijn ding deed en uiteindelijk zelfs aan zijn einde kwam, zonder dat er iemand bij stil bleef staan.

Dit was de indruk die ik kreeg bij het aanheffen van het eerste hoofdstuk, en het knappe is dat Williams er in is geslaagd om die indruk heel lang gestand te houden. De kracht van zijn proza, dat zich ongedwongen laat lezen, en soms dan weer genadeloos hard uithaalt, is namelijk dé troefkaart van deze roman, en het verhaal is, hoe bijzonder ook, ondergeschikt, in mijn ogen. Ik heb het boek voor mijn doen vrij snel uitgelezen, en dat kwam niet doordat de personages zo kleurrijk en interessant waren, of de plot zo ongemeen spannend. Neen, slechts één aspect heeft dit teweeg gebracht, maar wel een gigantisch aspect; stijl.

Ik bemerkte eerder al dat de personages van Williams niet kleurrijk zijn, en dat past net perfect bij zijn stijl. Ze zijn grijs, doodgewoon op een ongewone manier. In de eerste plaats heb ik het dan om Stoner zelf, maar er zijn nog markantere voorbeelden te vinden. Stoner's vrouw, bijvoorbeeld, een complexe persoonlijkheid, die schuilgaat achter een sluier van alledaagsheid. Of Gordon Finch, met wie Stoner door het overlijden van Dave Masters, een gezamenlijke vriend, zonder het te beseffen, en misschien zelfs te willen, een levenslange vriendschap opbouwt. Finch en Stoner verschillen dag en nacht, maar toch was het zijn enige echte vriend.

Verder kan ik ook de merkwaardige figuur Hollis Lomax niet negeren, die, zelf misvormd, een vuile oorlog begint tegen Stoner, die één van zijn aanbevolen studenten niet mocht. De spanning tussen beide docenten is erg intens, en de alinea's die aan deze noodsituatie-zonder-eind zijn gewijd, behoren tot de sterksten uit het hele boek. Uiteindelijk mondt die stilgezwegen oorlog uit in de wrange eerlijkheid van Stoner:

'Je bent een goeie kerel, neem ik aan. Je bent zonder meer een goede docent. Maar in sommige opzichten ben je een onwetende klootzak.

John Williams beweerde later in interviews dat hij Stoner als een soort held zag. Die impressie wekt de teloorgang van Stoner niet. Als we de balans moeten opmaken, stierf Stoner na een harde, futloze jeugd, een leven vol oeverloos studeren, een mislukt huwelijk, een dochter van wie hij steeds meer vervreemdde, een dramatisch op de klippen gelopen, bizarre relatie met een studente, een in een uitzicht- en nutteloze oorlog verloren vriend, een hardnekkige vete, een alle energie wegbrandende, genadeloze ziekte.

Een specifieke boodschap heeft deze roman niet, het is veel meer een relaas over het leven, dat zich op het eerste zicht muf en tergend traag door bochten meandert, maar na een diepere inkijk vol kleine details zit, op realistische wijze geschetst door een auteur die in zijn vertelstijl zijn gelijke haast niet kent. Ik ben overdonderd, én overtuigd.

4,5 sterren

Er zijn dingen in dit leven, Stoners leven, die ik niet begrijp. Hoe kan een boerenzoon zoals hij, die in zijn jonge jaren verdoofd de dagen doorploegd, iets vruchtbaar laten groeien uit de teelaarde van zijn van introspectie verstoken innerlijk? (Euhm...hartstocht, alstublieft?) Williams schrijft met zoveel afstand dat je niet begrijpt hoe de jongeman zoveel gevoel kan opvatten voor de literatuur – en “je”, dat is, ikzelf. Hoe iemand bezwangerd kan worden met enthousiasme voor zijn vak, maar tegelijk zieltogend zijn eigen ongelukkig huwelijk kan aanschouwen? Hoe kan een ambitieus wetenschapper zo weinig ambitieus zijn als levenskunstenaar? Of, is dat eigenlijk best wel te begrijpen?

Oké, wat ik dan toch weer niet begrijp: waarom gaan Stoner en Katherine er van uit dat hun liefde gebonden is aan een bepaalde context? Dat zij samenvallen met die context, dat zij samen niet iets vormen dat groter en omvattender is dan omstandigheden, dan tijd, dan eergevoel of geld? Ik begrijp haar niet – en haar, dat is het droeve noodlot dat Stoner in zijn kielzog lijkt mee te dragen.

Is ‘Stoner’ een formulematige roman? Ik bedoel: personage van boerenkomaf. Ontdekt een wereld waarvoor hij - als er geen rad van fortuin was geweest - niet eens had kunnen dromen, en vindt er zijn passie in. Een ongelukkig huwelijk, een buitenechtelijk geluk. Vervreemding van een kind, onfortuinlijk in zowat alles wat hij onderneemt, kanker, en een dood, moederziel alleen. Is dat zo opzienbarend dat Arnon Grunberg op de kaft moet beweren dat deze roman levens kan veranderen?

En als dat al waar zou zijn: welke les moet de lezer dan leren? Dat een leven alleen volgens de intrinsieke maatstaven van de “belever” kan worden beoordeeld, en niet vanuit het maatschappelijk perspectief? Ja, het is Williams zelf die, in een interview dat in het nawoord van mijn exemplaar wordt geciteerd, de poort naar een dergelijke interpretatie open zet. Anderzijds zou ‘Stoner’ een waarschuwing kunnen zijn, geschreven in een tijd waarin mensen het “il faut cultiver son jardin” of het “Oh Mensch! Gib acht!” nog niet op hun eigen omstandigheden hadden toegepast. Want laat Stoner niet veel te veel op zijn beloop, dat hele leven door? Lijdt hij niet aan het leven, omdat hij zich passief door de dagen laat leiden? En is de literatuur dan wel een gezegende uitvalsbasis, een project het verdedigen waard – of is het, zoals Williams het misschien ook op papier heeft gezet, een vlucht in de werkelijkheid? Een werkelijkheid die weliswaar buiten de werkelijkheid staat, omdat ze literair is?

Er is veel aan de hand met Stoner – zowel het karakter als het boek. En het boek sleept, merkwaardig genoeg misschien, toch ongenadig mee. Het is vrij transparant en eenvoudig van stijl, op enkele passages na, waarin ofwel Williams ineens een hoge vlucht neemt, ofwel de vertaling iet of wat tekort schiet.
Ah, noem het misschien ironisch, maar ondanks de alles overheersende verdoving is ‘Stoner’ misschien wel de roman van de verwondering. Verwondering over menselijke interacties (van diep vriendschappelijk tot ongezien rancuneus), over hoe mensen anders kunnen zijn dan ze lijken, over verdrongen seksualiteit, over een vervlogen tijd met verwrongen opvattingen over opvoeding en patriottisme, over verder leven in de literatuur, hoe onbenullig en afstandelijk de pagina’s van een boek ook kunnen lijken in het aanschijn van de dood. Over…vanalles, alles dat het gewicht van doordeweekse dagen torst, over de banaliteiten die een bestaan uitmaken, en die Williams boven hun intrinsieke alledaagsheid weet uit te tillen dankzij zijn doortastend gevoel voor (ingehouden) dramatiek.

Ik zei…doordeweeks? Bijna? Ja. Omdat het simpelweg de grote thema’s zijn die van uur tot uur onze hand vasthouden, kortom de meest alledaagse thema's, terwijl we de dagen slijten en ons proper trachten te houden in het slijk der aarde.

(Of hoe gewone woorden recht doen aan een buitengewoon gewoon leven.)

3,75* en gedaan met deze pseudo-Barokke kritiek. Lieve mensen, mijn parlando valt gemakshalve te herleiden tot volgende holle kreet: “lezen, dit boek!” (Om niet te zeggen: “aanrader!” – en een overbodige duim in de lucht te steken.)

Wanneer is een mens of zijn leven opzienbarend? Is het leven van Stoner net zo weinig opzienbarend als het leven van velen ofwel de meesten van ons? Het leven zelf?
John Williams draagt denk ik zelf bij aan de veel voorkomende beeldvorming over Stoner door op de eerste pagina aan te geven dat deze tot zijn dood geen hogere functie dan universitair docent kreeg en weinig van zijn studenten konden hem na afloop van zijn colleges duidelijk voor de geest te halen.
Vervolgens beschrijft JW op beheerste en vloeiende wijze de biografie van een man die de grote thema's van het leven en uit de literatuur meemaakt: liefde, dood, zingeving, oorlog dichtbij en ver van huis.
Ogenschijnlijk lijkt de verlegen Stoner bijna karakterloos maar hij is het zeker niet. Hij is een hardwerkend man naast soms luie mensen, een doorzetter, veelal vasthoudend.
Maar hij is ook naïef en grenzeloos. Wie laat zonder overleg zijn werkkamer met alles van belang ontruimen door zijn vrouw Edith?
Zijn werkkamer, symbolisch voor het dichtbevolkte droombeeld dat hij als student van Archer Sloane voor zich zag: ... waarvan hij deel uitmaakte en waaraan hij niet kon ontsnappen, en waaraan hij niet wilde ontsnappen. Tristan en Isolde de Schone liepen voor hem. Paolo en Francesca draaiden rond in de duistere gloed. Helene en de schrandere Paris, hun gezichten zwaar verbitterd, kwamen uit het halfduister tevoorschijn. En hij was bij hen zoals hij nooit bij zijn studiegenoten kon zijn ... .
Om maar te zwijgen over de wijze waarop hun dochter uit diezelfde werkkamer werd weggehaald.
Veel later, bijna aan het eind van het boek stelt Stoner Edith wel een grens, als reactie op haar gedrag wanneer hun dochter zwanger is en er nog een verstandhouding tussen vader en dochter blijkt te zijn.
Kan de ander ver bij Stoner gaan of is het hem de strijd niet waard? Gaat hij er wel maar stilzwijgend in mee en heeft hij de lang(st)e adem? Want ook in de strijd met Lomax laat Stoner het ver komen totdat ook Lomax moet capituleren.
Wat betreft Stoners liefde voor Katherine zijn er geen wanklanken omdat hij m.i. in haar zijn gelijke vond. Doordat de relatie werd beëindigd kregen wanklanken evenmin een kans: We zijn gelukkig geweest, toch? - naar de verleden tijd - We wáren gelukkig - gelukkiger dan wie dan ook, denk ik - en uitmondend in het onvermijdelijke gesprek.
Na zijn overwinning op Lomax wordt Stoner bij leven een legende, een bijna mythisch figuur waarover variërende vertellingen de ronde doen. Hier spreekt de auteur zichzelf wellicht tegen of ... zo kort in de tijd duurt eventuele roem.
Uiteindelijk sterft Stoner, na een leven vol literatuur, zijn eerste grote liefde. Waarbij ik zijn volgende gedachte geen slechte vind: alsof die studie het leven zelf was en niet een middel om dat doel te bereiken ...

5*

Ten eerste iets over mijn versie, dat is er één waarop staat dat er al meer dan 50.000 stuks in Nederland verkocht zijn (prima, dat mag je zeggen) en vervolgens de eerste vier bladzijden vol zelfbevlekking middels citaten uit recensies over dat boek (en daar krijg ik echt braakneigingen van).

Stoner dus, een hype die ik wel zag, maar nooit had ik de behoefte nu eens dat boek te pakken. Nu dacht ik sowieso dat dit een biografie was over die componist, alleen al vanwege de man met witte baard op de voorkant, al kwam ik er snel achter dat dat het geval niet was, en nu, na een aantal jaar en er tevens meer boeken van de beste man op de markt komen leek het me eens tijd deze te gaan lezen - het is me niet meegevallen.

Deels kan dat liggen aan de flaptekst die me aan iets anders deed denken, want serieus, heeft de man gefaald? Dat lijkt me niet. Hij heeft uiteindelijk een keurige baan gehad en dat zijn huwelijk niet het beloofde Hof is, ligt allicht meer aan zijn vrouw die vanaf dag één zich belachelijk gedraagt. Sowieso zijn veel bijpersonages een beetje van bordkarton en nogal uitvergroot in hun denken en doen waardoor ze eigenlijk niet helemaal serieus te nemen zijn.

En deels ligt dat aan het feit dat een heel leven wordt beschreven dat behoudens een uitzondering (Liefde in Tijden van Cholera) nooit echt leidt tot een goed boek of goede film, gewoon omdat er teveel moet worden verteld en je zo eigenlijk geen diepgang krijgt. Deze Stoner heeft daar ook last van, want grote stukken worden heel vluchtig beschreven en de emotie die zoiets moet meebrengen krijgt de kans niet. Het leest gewoon als een wat kille samenvatting.

Neemt niet weg dat naarmate het boek vordert het wel beter wordt en zeker de stukken rond die éne student erg sterk zijn. Het geheel leest makkelijk weg en verveelt niet echt. 2,5*.

Gelezen vanwege de juichende kritieken alom en ik vind hem wellicht daardoor tegenvallen. Wel fijn geschreven maar ook behoorlijk langzaam en er gebeurt gewoon niet veel. De relatie met zijn dochter vind ik het mooist op papier gezet.

Tenenkrommende rauwheid op de juiste manier verbeeld.
De berusting bij alles wat de hoofdpersoon overkomt, de gelatenheid waarmee hij alles over zich heen laat komen.... Het past bij de ietwat trage schrijfstijl. Het past bij de hoofdpersoon. Je past je als lezer op den duur ook (het zij gedwongen) aan.

Het sloft voort, het modderd aan

Erg knap gedaan.

Ik sluit me bij de voorgaande recensie aan. Eerst voel je ergernis over het vele zwijgen en de gelatenheid op momenten die er toe doen, maar naarmate het verhaal vordert went het blijkbaar, grijpt het verhaal je bij de strot en volgde er voor mij als lezer acceptatie.

Echt een prachtig boek, welke mij bij het lezen van de laatste bladzijden bepaald niet onberoerd liet.

Vond het niet zoveel. Karakter Stoner is maar moeilijk te vatten als enerzijds intelligente en op bepaalde manier toch succesvolle universitair docent en anderzijds passieve mislukking die gelaten het leven (en vooral zijn huwelijk) ondergaat. De troosteloosheid van het boek was voor mij meer ergerniswekkend dan dat het me emotioneel raakte. Hoogtepunten vormen de kleine sprankjes hoop (dochter, affaire) die soms opflakkeren, maar zij zijn slechts tijdelijke oplevingen in een in- en intrieste beschouwing van een gemiddeld en grauw leven.