Doktor Zjivago - Boris Pasternak (1957)

Goed boek, Boris Pasternak had daardoor echter geen goed leven in de Sovjet Unie, hij werd voordurend in de gaten gehouden door de KGB, hij is door de stress vroeg dood gegaaan.

Ik dacht dat hij gewoon onder een auto was gelopen?

Wat gek eigenlijk dat er bij deze klassieker zo weinig posts staan. Hij staat bij mij nog steeds hoog op het verlanglijstje, temeer omdat ik de film briljant vind.

Uitgegeven in nieuwe vertaling door Aai Prins, in het kader van 'De Russische Bibliotheek' bij Van Oorschot.

Interessant, al denk ik eerder weer eens een vrije zondagmiddag de film dan te pakken.
Geen idee of dit boek een beetje verkocht heeft, de film hoort gecorrigeerd naar inflatie bij de 10 meest succesvolle aller tijden.

Ik zou zeker ook het boek lezen, film is ook ok, maar toch wel toegankelijker gemaakt voor het grote publiek. Boek is taaier, maar wel geweldige sfeerbeschrijvingen. Prachtig boek.

Het nawoord geeft een interessant weetje: de eerste Russische uitgave werd in 1958 gedrukt in Nederland, in opdracht van de CIA. Het boek werd Russische bezoekers aan de wereldtentoonstelling toegestopt en kwam zo Rusland binnen, waar Dokter Zjivago op dat moment nog verboden was. Door de jaren heeft de CIA op deze manier 10 miljoen uitgaves van verschillende boeken en tijdschriften in de Sovjet-Unie verspreid. (Chroestjov zou overigens in 1964, na lezing, spijt hebben gehad van het verbod.)

Dan het boek zelf, daarover valt veel te zeggen. De brede opzet van een persoonlijk verhaal, geworteld in de Russische geschiedenis, kan bijvoorbeeld doen denken aan Oorlog en vrede. Maar Pasternak is geen Tolstoj. De hoeveelheid personages met meerdere namen is zelfs voor Russische begrippen tot het einde toe chaotisch. De verhaalontwikkeling verloopt haperend, met veel wisselingen in tijd en plaats en ook wisselingen in tempo. Vooral de laatste jaren van Joeri Zjivago worden afgeraffeld. Tenslotte viel me op dat Pasternak weinig laat zien van de psyche van zijn personages. Hij steekt wel de loftrompet over zijn protagonisten maar laat te weinig echt zien vanuit de tekst waar dat op gegrond is (een soort 'tell, don't show'). Al deze zaken zijn bij Tolstoj vloeiender, natuurlijker, diepgaander.

Maar, Dokter Zjivago is een boek waarin je wilt blijven lezen. Het lot van de personages gaat je aan het hart, vooral door hun positie als buitenbeentjes. Losse passages zijn soms prachtig en zeer sprekend. Ook het taalgebruik van Pasternak is heel verzorgd, hoewel hij soms wat overdrijft met z'n natuurbeelden. Het is te merken dat hij voor de publicatie van dit boek vooral als dichter bekend stond.

Best een fijn boek dus, absoluut nog lezenswaardig, maar de klassieke status en de toegekende nobelprijs lijken me toch een beetje ingegeven door de omstandigheden rondom de publicatie en de positie van Pasternak binnen de Sovjet-Unie destijds.

Ik ben het grotendeels eens met de kritiek van Ercee. Pasternak is voornamelijk een dichter en dat merk je! De overgangen en opvolgingen zijn soms chaotisch en de natuurbeelden ogen soms relevanter voor de schrijver dan voor het verhaal. Toch kom ik uit op een hoge voldoende. Dat is te wijten aan de ijzersterke thematiek: liefde in oorlogstijd is weliswaar een cliché, maar Lara is zo'n intrigerend karakter dat dit geen bezwaar vormt. Voorts beschrijft het boek ijzersterk hoe een zelfdenkend persoon steeds verder verdrukt raakt tussen langzaam oprukkend collectivisme. Enkele memorabele scene's (Het kerstfeest, de moord op generaal Gintz, de treinreis, de executiescene bij de partizanen etc) bevestigen dat dit boek een ruwe diamant is.

Met deze grootschalige roman oogstte Boris Pasternak bijval in het westen en een publicatieverbod in eigen land. In de bekende verfilming ligt de nadruk op het liefdesverhaal, maar in de roman gaat meer aandacht naar de historische context en de onderliggende filosofie.

Het speelt zich af in de eerste helft van de twintigste eeuw. De mislukte Revolutie van 1905 wordt weergegeven uit het standpunt van misnoegde spoorarbeiders. Tijdens de Eerste Wereldoorlog wordt Joeri Zjivago legerarts en Lara verpleegster, dicht bij de grens met Oostenrijk-Hongarije. Het zwaartepunt is de Oktoberrevolutie in november 1917 en de daaropvolgende burgeroorlog tussen het Witte en het Rode Leger. Dokter Zjivago gelooft aanvankelijk in de idealen van de revolutie, maar keert zich ervan af wanneer hij ziet dat het leidt tot een starre bureaucratie, dictatuur en bloedvergieten. Er zijn levendige beschrijvingen van de armoede van tot voor kort welgestelde burgers, lange treinritten, het uiteenvallen in ideologische groepen, verraad en executies.

Met z’n vrouw Tonja trekt Joeri van Moskou naar het landgoed dat zij erfde in de Oeral. Oorlog en revolutie werpen alle grondregels omver en drijven gezinnen uiteen. Tegen het einde zijn de echtgenoot en de minnaar van Lara gestorven, maar Komarowski, de smeerlap op wie ze een aanslag pleegde, leeft nog. Zjivago overleeft een granaatwonde en vlektyfus, maar sterft uiteindelijk aan een hartaanval. In 1952 overleefde Pasternak zelf een hartaanval, drie jaar voordat hij z’n manuscript voltooide.

Onder invloed van Tolstoj en Hegel geloofde de schrijver dat een universele geest aanwezig is in de natuur, in de kunst en in de geschiedenis van de mensheid. De natuur stelt hij voor als bezield, alsof die een eigen wil heeft. Bovenop de honger en de oorlogsellende raast ook nog een sneeuwstorm door de taiga. Pasternak was tegen nationalisme en voor een verbroedering van alle volkeren. Hij was joods, net als Misja Gordon, de beste vriend van Joeri. In het slotdeel met Joeri’s gedichten schemert Pasternak zelf door, die in eigen land enkel als dichter gepubliceerd was.

Een erg goed een interessant boek. Ten onrechte doet de titel veel mensen aan een doktersroman en een romance denken, en hoewel de romantiek er zeker in zit, gaat het boek over veel meer. Het geeft een goed beeld van Rusland ten tijde van de revolutie. Onder andere deze setting maakt dat het boek als een trein leest, in tegenstelling tot sommige andere Russen.

Het verhaal is prachtig, en ook vol symboliek en de spelingen van het lot. Toch heb ik het idee dat er wel meer in dit boek had gezeten, wat sommigen hierboven ook al benoemen. Natuurlijk komt dat ook door de hoge verwachtingen die landgenoten Tolstoj en Dostojewski scheppen. Want die diepgang van personages en rake beschrijvingen van het leven die je in hun boeken vindt, zijn wat ik hier mis. Het verhaal is prachtig en dramatisch, maar af en toe toch wat te oppervlakkig. Ik zou dan wat meer willen lezen over wat te personages écht drijft. Het is niet zo dat het helemaal ontbreekt, af en toe wordt er wel wat van de emoties van de personages blootgelegd, maar dat is slechts sporadisch. Vooral het laatste stuk vond ik erg afgeraffeld overkomen en niet veel toevoegen. Dat terwijl er op zich wel wat moois in zit, hoe de levens van Joeri en Lara voortleven in wat waarschijnlijk hun kind is. Maar ik vind het gewoon niet goed genoeg uitgewerkt. Mijns inziens was het misschien zelfs beter geweest dat hele laatste hoofdstukken in 1 of 2 zinnen samen te vatten en daarmee het boek te eindigen.

Al met al een boek dat bijblijft door de levendige beschrijvingen van de tijden rondom de Russische revolutie en liefde in oorlogstijd.

Zie: De Zaak Zjivago: Het Kremlin, de CIA en de Strijd om de Verboden Roman - Peter Finn en Petra Couvée (2014)

Zijn die uitgaves van de Russische bibliotheek zoveel 'beter' dat ze hun €20 extra waard zijn? Of gaat het meer om de naam/prestige/harde kaft?
De andere uitgave van Van Oorschot heeft toch dezelfde vertaler (Aai Prins) voor zover ik kon vinden, dus dan gaat het toch maar enkel om de kaft, of mis ik iets?

Wat haat ik die Dramatis Personae... Ik wil helemaal niet al op pagina 20 weten dat Tonja de echtgenote wordt van Joeri, of plots bij pagina 400 erbij uitkomen dat er zelfs nog een derde echtgenote komt van Joeri ...

Inderdaad, dat is jammer! Want dat lijstje heb je echt af en toe even nodig.
Ik ben inmiddels op 1/3 van het boek. Het begin is erg fragmentarisch en er komen veel namen voorbij, die lang niet allemaal relevant zijn. Ik heb maar stug doorgelezen, al heb ik lang niet alles begrepen. Er zijn wel mooie zinnen bij die aan de oudere Russische schrijvers doen denken, zoals wanneer de winter in Moskou wordt beschreven, dat maakt het waarschijnlijk wel de moeite waard.

Hij was bij mij meteen m'n top 10 binnengekomen na het lezen, al kan ik niet goed de vinger leggen op hoe dat precies komt. Er zijn veel fragmenten die prachtig beschreven zijn, zowel vanuit filosofisch als verhaaltechnisch oogpunt. In de loop der gebeurtenissen zit ook veel symboliek geborgen. Om dat ten volle te ervaren en dus het boek (nog) meer te waarderen, heb ik na ieder hoofdstuk de analyse gelezen op Sparknotes, iets wat ik altijd wel een fijne aanvulling vind bij het lezen van de klassiekers:
Dr. Zhivago: Study Guide | SparkNotes

Ben benieuwd wat je er verder van zal vinden!