
O Homem Duplicado - José Saramago (2002)
Alternatieve titel: De Man in Duplo
Portugees
Psychologisch
303 pagina's
Eerste druk: Caminho,
Lissabon (Portugal)
Tertuliano Máximo Afonso, een gescheiden geschiedenisleraar van tegen de veertig, heeft genoeg van zijn werk, zijn vrienden en zijn leven. Wanneer hij in een videofilm bij toeval een figurant ontdekt die zijn dubbelganger lijkt te zijn, wordt hij uit zijn lethargie gewekt en gaat hij geïntrigeerd op zoek naar de man. Ondanks hun uiterlijke overeenkomsten blijken de twee geen zielsverwanten, integendeel: de schok van de herkenning veroorzaakt bij beiden louter vijandigheid. Ze besluiten elkaars bestaan te negeren, maar dat lukt niet.
Hoewel niet zo goed als De Stad der Blinden is De Man in Duplo niettemin een prachtig boek over het belang van een eigen identiteit te hebben. De meesterlijke ontknoping maakt duidelijk dat de nu 85-jarige Portugees meer dan verdiend in 1998 de Nobelprijs voor Literatuur won. Ik ga zeker nog ander werk van hem lezen, en deze keer het nodige geduld hebben om die eeuwigdurende zinnen de baas te krijgen.
Regisseur Villeneuve baseerde Enemy namelijk op dit boek. Ik kwam daar pas bij de aftiteling achter, en het verbaasde me nogal, omdat de film helemaal niet de sfeer heeft die je verwacht van een werk van Saramago. Dat blijkt te kloppen. Het absurde van de roman is in de film meer een verklaarbaar mechanisme geworden (hoewel je er enige uitleg bij nodig hebt), de humor en lichte toon van de schrijver zijn vervangen door strakke cameravoering en een dreigende sfeer.
Eigenlijk vind ik dat wel een goeie zet van Villeneuve. Je eigen draai geven aan een bepaald basisgegeven levert vaak een waarachtiger werk op dan te proberen een roman echt te 'verfilmen'. Maar vooral het eerste punt vind ik desondanks opvallend. Blijkbaar wordt het voor lezers gemakkelijker geacht om onmogelijkheden in een plot te accepteren dan voor filmkijkers. Het verhaal van De man in duplo is daadwerkelijk logisch onmogelijk, terwijl Enemy weliswaar vervreemdend is maar uiteindelijk toch te verklaren.
De roman is, op zichzelf gezien, overigens niet veel meer of minder absurdistisch dan de rest van het oeuvre van Saramago. Ook de stijl is identiek. Naast de kenmerkende lange zinnen wordt voortdurend een spel gespeeld tussen de verteller, het personage en de lezer. De ene keer krijgt de protagonist de vrijheid om zich te onttrekken aan de wil van de schrijver, dan weer vallen beiden bijna samen, of spot de auteur via het personage met zichzelf. Op die manier worden er tussen de lezer en het verhaal voortdurend lagen opgeworpen dan wel weggenomen, maar het spel, de vorm, de vertelwijze, is bij de Portugees minstens zo belangrijk als het vertelde.
De man in duplo is dus wel degelijk een typische Saramago. Beter dan de film, hoewel die ook niet onaardig is, maar vooral anders.
Dat ik het verhaal al deels kende van de door eRCee aangehaalde film Enemy heeft de leeservaring geenszins negatief beïnvloed. Omdat Saramago een geheel eigen manier van vertellen heeft en omdat Villeneuve behalve aan de sfeer ook aan het verhaal zijn eigen draai heeft gegeven. Ging het maar vaker zo met films die op boeken gebaseerd zijn, in te veel gevallen komt een verfilming naar mijn idee neer op een samenvatting in beelden en geluid die niet bijzonder veel toevoegt (ik weet dat Enemy geen pure verfilming is, maar 'gebaseerd op').
[..], maar ik had op dit moment graag nog een paar romans van Saramago bij de hand gehad. Zijn stijl is namelijk behoorlijk verslavend; door de intelligentie en het plezier, maar ook door de spanning die hij op wonderbaarlijke wijze in dit absurde verhaal weet te krijgen.
Goed zo! Z'n romans zijn mijns inziens vrij stabiel qua niveau maar ook wel een beetje op elkaar lijkend, dus ik geef er zelf de voorkeur aan om z'n oeuvre zeer geleidelijk aan door te werken.

Heerlijk boek om te lezen. Zou zich ook prima lenen voor een verfilming. .
Als ik dit zo lees, lijkt het wel sterk op Enemy
Mijn tweede van Jose Saramago. Nadat ik overdonderd was geraakt van De Stad der Blinden ben ik naarstig op zoek gegaan naar ander werk van de Portugees.
Dit had ik dus ook, al kwam ik uit bij Todos os Nomes - José Saramago (1997)
Dit was mijn tegenvaller.
Als ik een schrijver echt heel goed vind, koop ik geen boeken, maar een schrijver, oftewel alles of zoveel mogelijk van zijn/haar oeuvre. Saramago is echt wel een goede schrijver, maar ik hou het hier bij.
Alle namen vind ik misschien wel de mooiste die ik gelezen heb. De Stad der Blinden en Het Schijnbestaan zijn ook fantastisch. Het Stenen Vlot vind ik ook erg mooi, maar een beetje langdradig. Aan zijn historische romans ben ik nooit begonnen en ik ben bang dat het niet meer van gaat komen...
De film van Villeneuve heb ik nog niet gezien, maar probeer ik zo vlug mogelijk te bemachtigen.
Ondertussen heb ik Enemy gezien, de film van Villeneuve, en nu wordt het allemaal nog een stukje interessanter. In eerste instantie was ik niet zo enthousiast over de film: ik vond het allemaal nogal afgeraffeld, en de spinnenmetafoor leek mij eigenlijk een tang op een varken. Maar na het zien van een YouTube-filmpje met een schitterende interpretatie van de film, viel alles op zijn plaats, en begon ook het boek van Saramago opnieuw te leven: in welke mate werkt deze knappe filminterpretatie voor het boek? En mijn voorlopig antwoord is dan: waarom niet? Het laatste hoofdstukje krijgt er zelfs een veel prangender betekenis door, en de laatste zin leidt gewoon regelrecht naar de titel van de film. Saramago had er alleen geen spinnen voor nodig...
Enemy (2013)
Vanavond bij Canvas op TV.