The Life and Times of Michael K - J.M. Coetzee (1983)

Geschreven in 1983 (Booker Prize winnaar) toen Zuid-Afrika nog volop met apartheid als systeem te maken had. Cape Town, waar Michael ter wereld komt, is een grote stad waar regelmatig rellen plaats vinden. Zijn moeder woont in een kamertje dat eigenlijk bedoeld was voor de airconditioning. Michael groeit grotendeels op in de opvang (Huis Norenius), werkt enige tijd als tuinier, maar besluit zijn moeder te helpen op het moment dat zij ziek is geworden en zichzelf niet meer kan redden.
Zij wil dolgraag terug naar haar geboortestreek, naar de boerderij even buiten St. Albert en Michael tracht haar in een omgebouwde kruiwagen daar naartoe te vervoeren. Ze redden het niet... moeder overlijdt en Michael besluit dan maar haar as thuis te brengen. Die reis en wat Michael eenmaal aangekomen, daar meemaakt beslaat het grootste deel van het boek.
Het speelt allemaal in de 'nabije toekomst'... het is niet helemaal het Zuid-Afrika van midden jaren tachtig van de vorige eeuw, maar het is er ook niet erg ver vanaf. Met (werk)kampen, shanties, continue oorlog, tekort aan eten, werk, enz. is het leven beslist niet eenvoudig. Al helemaal niet voor een beetje 'simpele' jongen met een hazelip.
Michael K - K is vast een referentie naar Joseph K van Het proces van Kafka... ze hebben in ieder geval veel gemeen - verblijft een tijdlang in een kamp om op te knappen van ondervoeding opgelopen door langdurig verblijf in 'the country' levend van insecten, hagedissen, stukjes meloen (zelf opgekweekt) en wordt in dat kamp geobserveerd door een arts:

He is like a stone, a pebble that, having lain around quietly minding its own business since the dawn of time, is now suddenly picked up and tossed randomly from hand to hand. A hard little stone, barely aware of its surroundings, enveloped in itself and its interior life. He passes through these institutions and camps and hospitals and God knows what else like a stone.

Uiteindelijk is dat kamp niet de laatste verblijfplaats van Michael K.. hij keert terug naar Cape Town en ....

Het is een somber, sober, maar mooi geschreven boek... Michael K komt ondanks zichzelf tot leven.

Zijn er eigenlijk ook raakvlakken met Being There van Kosinski?

Coetzee maakte tot nog toe (met Slow Man en vooral Disgrace) indruk op mij met psychologische studies die eerder universeel te noemen zijn dan duidelijk verstrengeld met de Zuid Afrikaanse politieke en culturele mores. Het iets oudere The Life and Times of Michael K. past daar niet in. Enerzijds veel aandacht voor het menselijke, maar tegelijkertijd te abstract om mij in dramatisch opzicht iets te doen. Dit valt al af te leiden aan de titel: “Michael K” klinkt meer als een idee dan als een mens van vlees en bloed. Het is natuurlijk een verwijzing naar Kafka, en de link is dat ook hier een mens in een door instanties geleide wereld wordt beheerst. Zijn antwoord is zich volledig terug te trekken uit de bewoonde wereld, letterlijk de bergen in. Kan een mens volledig geïsoleerd leven? Helaas weet Coetzee deze intrigerende vraag niet de diepgang te geven die hij in genoemde werken wel aan de dag legt. De ‘diepgaande’ observaties lijken, hoewel de roman grotendeels vanuit derde persoon wordt verteld, vanuit de geest van de simpele Michael K. geredeneerd te zijn. Misschien is de intentie daarmee een nieuw perspectief op zekere waarheden te bieden, zoals de blik van een kind een eye opener kan zijn, maar werken doet het niet. Toch is het overall geen slecht boek. Het verhaal bevat genoeg krachtige beelden en bij Coetzee is het met zijn gebruik van een Zuid Afrikaans Engels altijd aardig Nederlandse woorden en zinnen voorbij te zien komen. Ik denk dat de invalshoek waarmee het boek gelezen wordt nogal bepalend is. Lees dit werk eerder als een verkapte gevangenisallegorie met als belangrijkste thema ‘vrijheid’, dan als doorwrochte karakterstudie.

Om antwoord op bovenstaande vraag te geven: ik denk weinig. Heb alleen de film Being There gezien, maar als die in lijn is met de roman dan zijn er in het uitgangspunt wel overeenkomsten (tuinierschap, isolatie en simpele geest van de hoofdpersoon), maar de uitwerking totaal verschillend. De hoofdpersoon in Being There fungeert als een satirische spiegel voor politiek opportunisme (als ik het me goed herinner), terwijl Michael K eerder een abstract doorgevoerd idee van vrijheid is, die daarom wel fascinatie opwekt bij een enkeling, maar verder volledig links wordt gelaten. O, en Coetzee heeft geen humor, Michael K is een somber boek.

Nou, in de romantitel proef ik toch iets van humor.

Hier overigens een aantal jaren geleden niet doorheen gekomen. Ik zal nooit een fan worden van Coetzee.

Ook ik had moeite hier doorheen te komen: het feit dat ik uren achter elkaar in de trein zat en verder geen andere boeken binnen handbereik had, trok me uiteindelijk over de streep. Telkens dacht ik: wanneer begint het eindelijk eens, maar halverwege kwam ik tot de conclusie dat wat ik las geen inleiding was, maar het eigenlijke boek. Dialogen waren er amper, tempowisselingen evenmin: continu hetzelfde, trage, beschrijvende proza, vanuit het eigenlijk gewoon fletse perspectief van Michael K. Gelukkig wel af en toe een rake observatie, en ook een aardig einde, maar verder toch een teleurstelling. Coetzee's vakmanschap houdt het op een voldoende; verder zal ik hier niet snel meer aan terugdenken.

Kaal tot op het bot!

In Wereld & Wandel van Michael K is Kafka nooit ver weg. De reis van Michael K door het Zuid Afrika van de jaren 80 is vooral een lange strijd met de instanties. In plaats van dit gevecht echt te voeren, kruipt Michael K in zijn eigen wereld. Hij heeft niet veel nodig. Het boek speelt daarom vooral rondom de gedachten aan zijn moeder en heeft weinig gebeurtenissen. Toch vond ik het geen taai boek om te lezen.
Coetzee beschrijft hoe moeilijk het kan zijn om in een streng en onrechtvaardig systeem te overleven. K probeert zo dicht mogelijk bij zijn eigen gevoel te blijven en is ook helemaal niet in staat om een realistisch beeld van de politieke en sociale staat van de samenleving te ontwikkelen. Hij zoekt de hele tijd vrijheid en als hij dit uiteindelijk vindt, wordt het er niet beter op. K heeft vooral zorg en hulp nodig, maar vindt dit nergens. Coetzee laat zien dat een repressieve samenleving niet alleen over een gebrek aan vrijheid gaat, maar om zoveel meer...