La Peste - Albert Camus (1947)

Ik vind de taal van Camus hier erg strak en transparant. De meer beschrijvende gedeeltes over de stad sluiten goed aan bij de observerende verteller, die een kroniek schrijft van wat er is voorgevallen. Ik denk dat die zakelijke toon goed werkt, omdat het overkill voorkomt en de kans geeft aan individuele momenten om er bovenuit te springen.
Wat de karakters betreft, daar zit volgens mij een paradox, want enerzijds fungeren ze duidelijk als kapstok om een bepaalde denk- en handelswijze naar voren te halen, en anderzijds zijn ze nu juist daarin zo ontzettend menselijk. Mijn sympathie voor bijna alle personages is anders niet te verklaren. Er staat ergens volgens mij in twee of drie zinnen zonder opsmuk dat de pastoor zich aansluit bij de hulpbrigade, zoiets vind ik erg ontroerend.

Pfoe, wat een boek! In een mooie stijl - weloverwogen, 'objectief', nauwgezet - doet de verteller verslag van een vreselijke tragedie. Op zeer overtuigende wijze wordt uit de doeken gedaan hoe van begin tot eind een middelgrote, moderne stad zoiets 'abstracts' als een pestepidemie over zich heen laan komen. Nu, in coronatijden, is dat natuurlijk minder abstract, maar blijkt het des te indrukwekkender hoeveel overeenkomsten er zijn met de huidige situatie. Vooral voor lezers uit bijvoorbeeld Bergamo moet het zijn alsof ze een dagboek van een stadgenoot lezen. Grappig dat ik in het begin dacht: 'jeetje, wat zijn die mensen naïef, dat ze zo lang de ernst van de situatie niet (willen) inzien', tot ik mij realiseerde dat het in ons geval niet anders was. Het is nog maar een paar weken geleden dat minister Bruins vertelde dat COVID-19 niet tot in Europa zou geraken. Ik zelf heb begin maart nog een vakantie geboekt voor het begin van de zomer.

Wat me daarnaast beviel waren de scherpe psychologische en sociologische analyses. Gedachten, gedrag, stemmingen, sfeer en ontwikkelingen daarin worden uitgebreid onder de loep genomen en overtuigend verklaard. Op sommige momenten ook heel herkenbaar. Het was niet moeilijk me in te leven. Daardoor komen al die memorabele scenes ook zo hard binnen.

Buitengewoon knap hoe in betrekkelijk weinig woorden zo een tragedie van zoveel kanten belicht wordt en je je als lezer toch zo gemakkelijk mee laat sleuren in het verhaal. Zeer geslaagde combinatie van vertelkunst en psychologische, sociologische en filosofische theorie.

Bijzonder dat dit boek de hitlijst weer bestormd.

Vannacht gedroomd dat overal in Nijmegen dode ratten werden gevonden en ik de pest kreeg. Duidelijk nog niet klaar met dit boek.

Gelezen in het kader van het boek van het kwartaal. De hele hype rondom dit boek ook niet meegekregen. Ik durf het bijna niet te zeggen na al die lovende woorden hier van de lezers, maar ik loop er niet zo mee weg .

Heel objectief en zakelijk geschreven. Ellenlange omschrijvingen van hoe de stad eruit ziet en hoe mensen binnen in hun huis zitten terwijl ze nadenken over er wat er wellicht aan de hand kan zijn. Dan hoofdstukken lang over dat het 'de pest' is en hoe tig figuren dit om de beurt moeten benoemen en bevestigen zonder er verder op in te gaan. Nee, ik kan hier niet zoveel mee.

Het pakte me niet, ik kon me amper inleven in de personages en de herhaling ging me heel snel vervelen. Okay, de overeenkomsten met wat er op dit moment in de wereld speelt zijn soms griezelig één-op-één en dat zorgde nog wel voor een aardige leeservaring, maar verder dan 3* kom ik echt niet.

Ook ik had bij het lezen van de Pest nogal een dubbel gevoel. Vooral in de eerste helft van het boek vond ik het inderdaad moeilijk om de personages uit elkaar te houden, verwarrend. Het tweede deel duidelijk beter, met echt prachtige passages. Uiteindelijk maakt het boek toch wel een diepe indruk, waarbij natuurlijk meespeelt dat het lijkt of het voor deze crisistijd is geschreven.

Sinds tijden ook eens meegedaan aan het kwartaalboek. Hier enkele gedachten.

Bas Heijne meldde onlangs in een podcast van De Correspondent dat hij het lezen van De Pest eigenlijk ongepast vindt in deze tijd van coronacrisis. De Pest is door Camus in 1947 in de eerste plaats geschreven als aanklacht tegen het fascisme, en het zou vooral in die context gelezen moeten worden. Het gaat uiteindelijk niet over een plaag, of een virus, maar over de essentie van mens-zijn in tijden van repressie en beproeving.

Het is zonder meer vreemd dat ook hier op Boekmeter nauwelijks iemand verwezen heeft naar het verband met fascisme. Zeker als dit Camus' oorspronkelijke doel was, verdient een analyse van dit beroemde werk meer aandacht in dat licht (en dat gebeurt ook in de gemiddelde krantenrecensie). Maar de kwaliteit van La Peste is juist dat Camus erin slaagt om een zo tijdloos document te schrijven dat men nu, 70 jaar nadien, kan schrijven dat "het lijkt of het voor deze crisistijd is geschreven" (zie cactus jack hierboven). Het onderstreept wat mij betreft de genialiteit van deze prachtige roman.

Allereerst over het boek zelf. Het verhaal op zich is natuurlijk al goud: de pest duikt op in een Frans stadje dat daarop hermetisch wordt afgesloten, en via de ervaringen van een arts duiken we in de wederwaardigheden van verschillende karakters in deze tijdloze situatie. Het heeft alles in zich waarmee een schrijver zich flink uit de voeten kan. Camus is een meester, en dat bewijst zich vanaf het begin. Het verhaal en de toon staan vanaf de eerste zin, de eerste kroniekachtige beschrijving van het stadje, en vanaf de eerste rat die dood in een woning wordt aangetroffen: kernachtige beschrijvingen van wat er gebeurt, doelgericht, en helder.

Deze kernachtigheid kenmerkt het hele boek en is essentieel voor zowel de verteltrant als de filosofische bespiegelingen die Camus de lezer meegeeft. Ik snap mensen wel die hier niet heel veel mee kunnen, omdat dit zeker in het begin wat zakelijk over kan komen. En ook de meer filosofische bespiegelingen zijn soms wat moeilijk te volgen, wat afstand kan creëren. Maar wie zich erin verdiept krijgt heel veel moois terug. De fijnzinnige karakteruitwerkingen maakten dat ik me al snel goed kon identificeren met de personages, en ik werd uiteindelijk erg geraakt door de tragiek in het verhaal, de individuele drama's en worstelingen, en de rake analyses over het menselijke bestaan. In het bijzonder werd ik geraakt door de sterfscene van Tarrou, die zijn leven lang strijd leverde. Op dat moment komt ook het langverwachte bericht van het overlijden van zijn vrouw, en Camus schrijft heel summier dat de dokter daarop gelaten reageert, wat na alles wat hij heeft doorstaan volledig te begrijpen is. Zó ontroerend, zó diep, zó vol wanhoop tegelijkertijd. En zo zijn er nog veel meer treffende en diep tragische scenes, zoals het lijden van de zoon van de rechter, en de geloofscrisis van de priester die daarop volgt.

Camus' taal en beschrijvingen van de situatie zijn van een uitzonderlijke kwaliteit. Over liefde in tijden van de pest: 'Liefde heeft een beetje toekomst nodig en voor ons bestond alleen het ogenblik'. Dergelijke passages zeer veelzeggend: ze beschrijven het gedrag van mensen tijdens een fysieke en concrete bedreiging, maar verwijzen tegelijkertijd haarscherp naar een situatie waarin een totalitair regime een ontastbare, maar reële greep heeft op de samenleving, één waarin ieder een potentiële bedreiging vormt voor de ander en een staat van wantrouwen heerst. Uiteindelijk is dat de context waaraan Camus refereert: een fascistisch regime dat de samenleving in zijn greep houdt, het dagelijks leven ontregelt, en door de gruwelijkheden die het begaat aan een ieder de vraag stelt hoe die daarin (nog) mens kan en wil zijn. Elk personage vertegenwoordigt een gedachtenstroom van Camus en een deel van zijn filosofische opvatting. Ieder heeft zijn redenen om te vertrekken of te blijven, actief mee te helpen in de 'strijd tegen het kwaad' of juist niet, het is teveel om hier over uit te wijden. Maar de diepgang van deze personages is van ongekende kracht in de literatuur.

Het gaat dus wel degelijk over fascisme, of laten we het een totalitair regime noemen, want de parallel gaat minstens zo goed op voor de communistische regimes die ná 1947 in Europa zouden opkomen. Bewijzen te over. Camus, bij de beschrijving van de situatie in de trams: "Opvallend is intussen dat alle reizigers elkaar voorzover mogelijk de rug toekeren om wederzijdse besmetting te vermijden." Er is geen context. De trams zijn overvol, en mensen keren elkaar uit nood de rug toe, maar de reden dat het gebruik van openbaar vervoer überhaupt nog mogelijk is wordt niet duidelijk. Wellicht is het mijn eigen (en laten we wel wezen ons aller) obsessie van dit moment om precies te volgen wat er door de overheid besloten wordt en om welke reden, maar in La Peste is het verband tussen de situatie en de maatregelen totaal onduidelijk. Mensen sterven bij bosjes, en ze zijn bang om elkaars lucht in te ademen, maar het leven in de restaurants en de opera gaat door. Hoe is dat in vredesnaam mogelijk? Sommige producten en levensmiddelen zijn plots niet meer verkrijgbaar in het stadje, maar waarom, en hoe de voedselvoorziening eigenlijk geregeld is, dat komt slechts zijdelings aan de orde. En ook van de pest zelf worden de symptomen weliswaar beschreven, en het zoeken naar een medicijn is expliciet onderdeel van het verhaal, maar een echte analyse van hoe de plaag is aangekomen, hoe mensen besmet raken, en hoe hij verdwijnt blijft uit. Redenen zijn er nauwelijks, context evenmin.

Camus hanteert bewust die beschouwelijke, kernachtige taal om niet alleen tot het essentiële te komen, maar ook om voor zichzelf de ruimte te creëren om de parallel met de totalitaire samenleving tot stand te brengen. In het vacuum tussen de zinnen, in de onbeschreven elementen, stelt Camus zich in staat om een tijdloos verhaal te vertellen. Interessant is dat abstractie zelf, het terugbrengen tot het essentiële, of juist het afstand nemen van een situatie, een belangrijk onderwerp is in La Peste. Er is bijvoorbeeld een prachtig twistgesprek tussen Rieux en Rambert, waarbij de eerste door schade en schande geleerd heeft dat enkel de abstractie het hem mogelijk maakt zijn moeilijke werk als arts te doen in deze omstandigheden, terwijl Rambert weigert zich over te geven aan de abstractie en de menselijke maat, vooral individuele misere, leidend wil laten zijn voor alle beslissingen. Dit is een politiek en moreel conflict in een notendop. (Ander voorbeeld van de belichaamde abstractie: Grand, die het hele verhaal lang worstelt met de openingszin van zijn boek, en uiteindelijk alle bijvoeglijke naamwoorden verwijdert.)

Maar uiteindelijk zou ik zeggen dat het belangrijkste element waar Camus zich tegen verzet de onverschilligheid is. Niet voor niets maakt hij vaak melding van het fenomeen van gewenning aan de situatie, van 'mensen die als frontsoldaten zich enkel bekommeren om hun dagtaak'. Tarrou is waarschijnlijk de grootste belichaming van het verzet daartegen, als hij zegt dat hij uiteindelijk besefte dat de pest in ieder mens zit, en "dat je voortdurend op je hoede moet zijn om te voorkomen dat je in een moment van onoplettendheid iemand in het gezicht ademt en hem opzadelt met de infectie".

Ik hou op, dit boek zet enorm aan tot denken, dit zijn slechts een paar van de dingen die ik erover opschreef. Het kan denk ik vaak gelezen worden om iedere keer weer iets nieuws te ontdekken. Natuurlijk met recht een klassieker, maar zoveel meer dan dat.

Tot slot toch nog even over de vraag hoe we La Peste moeten lezen. Bas Heijne overdrijft natuurlijk zwaar als hij suggereert dat La Peste niet van toepassing is op deze tijd. De parallellen met een geheimzinnige ziekte die het dagelijks leven ontregelt en mensen op de proef stelt zijn groot. En de situatie, met name in Noord-Italië, de VS, maar ook in onze Nederlandse en Belgische ziekenhuizen, is vrij schokkend. Maar toch zijn er elementen die ervoor spreken om dit wat minder dramatisch op ons eigen leven te betrekken. 95% van de mensen in Noord-Europa zal er nauwelijks iets van merken. De belangrijkste toegeving die we moeten doen is die van onze vrijheid om te gaan en te staan waar we willen, om feest te vieren, en onze dierbaren te omhelzen. Ik wil er niks aan afdoen, maar het zijn uiteindelijk toch privileges, luxegoederen. Ik wil niks afdoen aan de ellende (ook psychisch) die wel degelijk plaatsvindt, maar onze hang naar dramatiek in deze tijden is best wel narcistisch. Om het terug te voeren op La Peste: afgezien van een enkele getormenteerde arts, staat nagenoeg niemand van ons voor fundamentele keuzes hoe we ons in deze periode opstellen: of we het kwaad bevechten, of we ons bij ons lot neerleggen, of we überhaupt nog mens kunnen zijn. Wat ik hiermee wil zeggen? Niet dat we niet zo moeten zeuren. Ook niet dat we La Peste niet kunnen lezen als vergelijkingsmateriaal voor ons leven in deze bizarre tijd. Maar laten we het wel in perspectief plaatsen, en daarmee rechtdoen aan de diepte van Camus' werk. En als het lezen van La Peste onze gedachten over wat essentieel is als mens en als samenleving verder helpt, is dat natuurlijk winst.

Mijn vader had het na herlezing over de bruine pest, ik moet zeggen, voor mij maakt het eigenlijk verrassend weinig uit dat dit thema er nog achter zit (en tevens vind ik Camus' wat laat hiermee). Maar op zich terecht om het ook hier nog eens naar voren te halen. Dat Bas Heijne bar weinig van literatuur begrijpt hebben we al eerder kunnen vaststellen.

Albert Camus is (pas) de vierde winnaar van de Nobelprijs voor Literatuur met wiens werk ik leer kennismaken. Dit terwijl het waarschijnlijk niet het meest toegankelijke werk zal zijn uit al de oeuvres van de vele winnaars. Hoewel het een roman wordt genoemd, blijkt het verhalende aspect van dit boek immers bijzaak in een filosofische visie op het mens-zijn, al dan niet ten tijde van een crisis. Dat hoofdthema komt uitstekend uit de verf tegen de achtergrond die wordt geschetst. De maatschappelijke beproeving zet aan tot prakkiseren en filosoferen en daarmee zitten we als het ware in het vaarwater van Albert Camus. Helaas past dit dan weer niet helemaal in mijn straatje, want de auteur suggereert een verhaal te willen vertellen maar doet een getuigenis van een zodanig grote afstand dat deze weliswaar de objectiviteit van de verteller waarborgt, maar eveneens kan leiden tot een tekort aan compassie bij de lezer. Dat medeleven zal allicht ook niet Camus' voornaamste streven zijn geweest. Toch lijkt hij omwille daarvan in te zoomen op bepaalde mensenlevens, die vervolgens slechts beperkt en theoretisch worden belicht en alleen dienen ter ondersteuning van zijn filosofieën, waar de onwerkelijkheid van de situatie mijns inziens roept om een meer empathische toon en meer concrete ervaringen. Wellicht is het omdat objectiviteit zo iets ongewoons is (geworden) of omdat ik te veel van het verhalende aspect van het boek verwacht had, maar dit goed en mooi geschreven boek, waarvan ik de sterke inhoud en kwaliteit moeilijk kan ontkennen, heeft me niet helemaal kunnen overdonderen en hinkte, wat de schrijfwijze en het schrijfdoel betreft, te veel op twee gedachtes om me er volledig in te doen opgaan. Desalniettemin was het lezen ervan allesbehalve tijdverspilling, want de heer Camus laat er interessante opvattingen op na en die maken het boek het lezen zeker waard.

Het is een klassieker die door Corona 19 weer opnieuw op de kaart in gezet. En een klassieker dient men mooi, fantastisch en fascinerend te vinden als serieuze lezer.
Maar helaas, de extase meter ging bij bij al heel snel naar 0.
Tuurlijk, een goed verhaal, en strak beschreven, maar ergens ook saai, oppervlakkig en eentonig.
Waarom la peste een klassieker is ontgaat me een beetje.
Het is altijd leuk om een boek uit 1947 of ouder te lezen en de wereld van toen te ontdekken, dat zeker, ook waren stijlen van schrijven anders, dat maakt het wel fascinerend.
Geen page turner voor mij maar zeker wel een prettig geschreven boek.

Niet over ‘de’ pest, maar over ‘een’ pest heb ik gelezen. Dat kan iedere ramp voor een grotere groep mensen zijn die onverwacht komt, waar je niet op voorbereid bent en waar je in eerste instantie geen verweer tegen hebt. En over de veranderingen die dat teweeg brengt. In het dagelijks leven en in de hoofden van degenen die het ondergaan. Hoe je je best moet doen om niet onverschillig te worden ten aanzien van de levens en de dood van mensen.
Niet alleen in tijden van een pest maar altijd.

Dit boek met veel plezier gelezen.
Altijd zeer leuk om nadien nog eens te bekijken wat men er op Boekmeter van vindt. t Geeft echt een extraatje, je kan op die manier nog wat nagenieten van het boek. Of tot verhelderende inzichten te komen, zoals het feit dat het eigenlijk een aanklacht is tegen het fascisme en de pest kan verpersoonlijkt worden door de Nazi s die pas enkele jaren daarvoor waren verslagen.
Vooral wat ErCee, Jj_d en Misterfool schreven op vorige pagina vond ik zeer to the point.
En ook de commentaren daarna , met vergelijkingen met de huidige toestand, vond ik erg boeiend om lezen.
Dank je, Boekmeter en z'n leden.

Eigentijdse selectie van quotes hier.

Een calvarietocht.

Camus beschrijft niet alleen het zware fysieke leed van de pest, maar neemt ook de psychologische impact van de quarantainemaatregelen onder de loep. Als een vlieg op de muur analyseert hij hoe mensen reageren op een situatie de hun dagelijkse leven volledig overhoopgooit. Koelbloedige analyses worden afgewisseld met aangrijpende, poëtische mijmeringen. Die verwevenheid maakt van La Peste een uniek werkje.

… Maar om nu te zeggen dat ik helemaal ondersteboven ben van deze roman? Nee, dat nu ook weer niet. De poëtische mijmeringen die ik hierboven aanhaalde verzanden helaas regelmatig in vaag levensbeschouwelijk gewauwel. De personages voelen bovendien niet aan als mensen van vlees en bloed, eerder als vehikels om bepaalde denkbeelden over te brengen aan de lezer.

Het boek telt amper 278 pagina’s, maar het aantal “gevoelspagina’s” ligt naar mijn gevoel op ongeveer 800. De ellende blijft maar aanslepen. Zelfs voor een boek over de pest vond ik het wel heel erg depri allemaal. Het neigt wat naar misery porn.

Verder moet ik toegeven dat mijn Frans niet goed genoeg is om iedere nuance te begrijpen. Maar mooi geschreven is het zeker, dat kan zelfs een leek zien. 3*

Het is toch teleurstellend dat Camus zelf helemaal lijkt weg te lopen met oeverloze bespiegelingen, terwijl het beschrijvende daar sterk bovenuit steekt. In het begin, met de stapsgewijze ontvouwing van de ramp met de eerste rat die dood neervalt, was ik helemaal mee. Maar wanneer het noodlot eenmaal toeslaat, moeten we het doen met geïsoleerde scenes, allerlei kunstgrepen en lyrisch geweeklaag over de liefde. Niettemin blijven er nog op zichzelf staande pareltjes over, zoals de sterfscenes, waarvan die met het kind het meest aangrijpend was. Ook de hoofdpersoon was goed gekozen, al had ik me er een man van middelbare leeftijd bij voorgesteld, en niet zoals hier wordt aangegeven een jonge man. Helaas kon ik de andere personages maar moeilijk uit elkaar houden, wellicht vanwege de gefragmenteerde compositie van het boek.

Ongeveer drie kwartalen te laat ook maar eens tijd gevonden dit kwartaalboek op te pakken. Geen idee waarom ik deze lang op de stapel heb laten liggen.

Nu wel, dit is niet het meesterwerk dat ik hoopte. Daarvoor zijn de personages net niet boeiend genoeg, vaak zelfs inwisselbaar. Nu staan ze wel voor ideeën (in zoverre dus niet inwisselbaar) maar op het basisniveau komen ze niet echt tot leven, op enkele kleine momenten na zoals die duik in de zee. Dan wordt dit boek ineens heel menselijk. Vaker echter is de verteller ook vrij zakelijk en blijft het boek op afstand.

Nietemin, hetgeen Camus goed doet, doet hij wel zo vreselijk goed dat dit boek met gemak een hoge score krijgt. Zeker in de beschrijvingen van de mensen als groep, hun gedragingen en de sfeer in de stad (de hitte is soms voelbaar) wordt meesterlijk neergezet en vooral heel herkenbaar de afgelopen maanden. Enorm knap. Met afstand het beste stuk, en één van de beste stukken die ik ooit las, is het derde deel dat uit één hoofdstuk bestaat en één grote beschrijving is van de situatie in de stad. Dat is zo veschrikkelijk goed geschreven en getuigt van groot inzicht. De bespiegelingen later, de meer filosofische delen van de pastoor bijvoorbeeld, verbleken daar aardig bij en zijn toch wel stukken minder. Gelukkig is dit boek kraakhelder geschreven dat het geen moment vervelen kan en je als lezer heerlijk doorleest. 4,0*.

Onvermijdelijk ga je de hier beschreven situatie vergelijken met de coronacrisis. Het grootste verschil is dat dit geen wereldwijde pandemie is, maar een epidemie in één stad. Oran ligt in het noorden van Algerije, de toenmalige Franse kolonie waar Camus geboren is. De stad wordt volledig afgesloten van de buitenwereld, met een cordon sanitaire in de oorspronkelijke betekenis. Er zijn strenge quarantainemaatregelen, maar vreemd genoeg blijven cafés en bioscopen open, zij het zonder nieuwe films.

Vanaf het eerste pestgeval zit de stad met een probleem. De vraag is hoe de verschillende inwoners daarmee omgaan. De priester geeft een boetepreek waarin hij beweert dat de pest een straf van God is. Daartegenover staat de dokter die gewoon z'n job doet door de ziekte in de mate van het mogelijke te voorkomen of te genezen. Hij werkt samen met Tarrou, die de handen uit de mouwen steekt als bestrijder van de epidemie. Het is een confrontatie tussen geloof en wetenschap. De existentialist Camus vertrouwde niet op de goddelijke genade, maar meende dat een individu zin kan geven aan het leven door middel van engagement.

Een satirisch element is de wereldvreemde gemeenteambtenaar die eeuwig aan de openingszin van zijn roman blijft sleutelen, met heel wat overbodige adjectieven. Pas in het laatste hoofdstuk wordt de identiteit van de verteller onthuld. Ondanks de filosofische benadering is het vrij vlot leesbaar. Levendige beschrijvingen en intense dialogen maken De Pest zeer aanstekelijk.

Ik ben een boek, bestseller, aan het lezen van een japanner. Herhalingen, pagina's lang uitgesmeerd om toch maar tot een boek te komen.
In mijn kleinste kamertje ligt nu 'De Pest'. Daar grasduin ik in 'when nature calls'. Op één pagina vertelt een gemeenteambtenaar (Grand) het vreugdeloze relaas van zijn mislukte huwelijk, van aandoenlijk aanzoek tot onvermijdelijk doodbloeden. 1 pagina in sober, doeltreffend en o zo krachtige taal. Taal waarvoor het woord 'proza' is uitgevonden. Dát wil ik lezen! Ik zou er al bijna spontaan van gaan willen sch…