Los Enamoramientos - Javier Marías (2011)

Ger Groot in het NRC:

Zo lijkt de ideeënroman, die bijna uit de literatuur verbannen leek, bij Marías te zijn teruggekeerd in een nieuwe vorm: eerder die van essayistische mijmering dan die van een als een verhaal vermomd betoog.

Steeds vaker wordt Javier Marías genoemd als kanshebber voor de Nobelprijs. Terecht. In zijn romans reikt de morele zeggingskracht (waar het Nobel om te doen was) ver over de grenzen van de literatuur heen. Even stoutmoedig overschrijdt hij bínnen de literatuur de orthodoxe genre-grenzen en is daarin werkelijk vernieuwend. In Stockholm moeten ze daar maar eens serieus over nadenken.

Bron

Oef, ik was al nieuwsgierig, maar nu... Mooi hoe die recensent het schrijven van Marias beschrijft, die lange lange lange omzwervende gedachten bij een enkel voorval.

Het boek is inmiddels binnen, ik zal er binnenkort eens aan beginnen. En omdat ik Marias nog langzamer lees dan andere schrijvers, betekent dat weken leesgenot!

Geef mij maar een 'als een verhaal vermomd betoog'.

Een brede rivier van gevoelens en bespiegelingen, die traag de feiten met zich meevoert.


Kenmerkende, terugkerende uitspraken in het boek:

“Wat er gebeurde is van minder belang. Het is een roman en wat er in romans gebeurt doet er niet toe en wordt vergeten zodra je ze uit hebt. Het interessante zijn de mogelijkheden en de ideeën die romans op ons overbrengen via imaginaire situaties, die blijven ons helderder voor de geest staan dan echte gebeurtenissen en we houden er meer rekening mee.”

En: “Wat is het makkelijk om wie dan ook aan het twijfelen te brengen”.

Kunnen we de waarheid kennen en zo ja, hoe belangrijk is dat?

De hoofdpersonen zijn Javier en María genoemd, samen de naam van de schrijver. Is dit het gesprek tussen zijn hoofd en zijn hart? Het is wel een punt van aandacht in het boek of iemand met de voor- of de achternaam wordt aangeduid.

Typisch Marias. Zoals het ook vast geen toeval is dat een van de vrouwelijke hoofdpersonen Luisa heet. Die zijn in Marias' oeuvre niet te tellen.

Fijn dat je het boek zo waardeert. Ik weet niet of je al iets van Marias hebt gelezen, maar dit boek is een prima introductie. Het enige 'nieuwe' is dat het verhaal niet zo uitwaaiert als zijn andere romans. Voor mij een gemis, maar ik kan me voorstellen dat andere lezers het liefst een compact verhaal als De Verliefden lezen.

Dit was mijn eerste Marías.
Hoewel het verhaal compact is, wordt er breed ingegaan op zaken als dood en liefde en waarheid. Dat bevalt me wel. Is daar nog wel ruimte voor als een verhaal meer uitwaaiert?

Ehm, nee. Het is dan ook niet het verhaal dat uitwaaiert in andere romans van Marias. Maar wel wordt er van alles en nog wat bijgehaald, zoals de geschiedenis van de Britse geheime dienst (in het eerste deel van Tu Rostro Manana) of de geschiedenis van een aan lager wal geraakte schrijver (in Negra Espalda del Tiempo). Die andere romans kennen meestal veel minder plot dan deze. Vaak gaat het om een geisoleerde gebeurtenis waar dan complete bouwsels omheen worden geconstrueerd. Wat dat betreft is deze Los Enamoriamientos verreweg Marias' meest conventionele en toegankelijke roman.

Overigens is er ook in de andere romans van Marias volop gemijmer over dood, liefde en al die andere grote onderwerpen.

Dankjewel voor de toelichting, dutch2.0.
Ik zal mij in een volgende periode met voldoende tijd vast nog wel eens op een werk van Javier Marías storten. Het is, zoals je al eerder aangaf, geen haastklus.

Ik heb het boek het cijfer 2 gegeven. Misschien koesterde ik te hoge verwachtingen (aanbevolen: 'dit moet je lezen'). Wat een lange, eindeloze zinnen. etc. Gesprekken?? Ik denk dan aan dialogen etc. De auteur aan monologen. De zielenroerselen boeiden me totaal niet en het boek begint zo veelbelovend. Jammer.

De foto op de cover is van Elliott Erwitt. Voor de geïnteresseerden

Kan iemand me vertellen waarom het personage van professor Rico in deze roman zit?

Inmiddels ben ik begonnen aan Zo Begint het Slechte en aan het begin van die roman staat dat de geschiedenis (van deze dikke pil) al in enkele zinnen verteld kan worden.
Nu ik De Verliefden zojuist uit heb weet ik precies wat hij daarmee bedoeld, een flinterdun verhaaltje waarvan het skelet bekleed is met de gedachtestroom van de schrijver. Alle personages in de roman worden wel nauwkeurig beschreven, maar de teksten die ze uitspreken zijn die van de schrijver. En er is iets bijzonders mee aan de hand, want als lezer hoef je er niet over na te denken, dat heeft Javier Marías al voor je gedaan. In die zin zou het lezen van de roman een luie en consumerende ervaring moeten zijn. Maar dat is het niet. Het prettige is namelijk dat je geen mening wordt opgelegd en een betoog is het ook niet.
De gedachten bewegen zich in het gebied van de poëzie, een tussengebied waar de dichter zich uitleeft in het uitdrukken van twijfels en overwegingen. Gedachten die moeiteloos samenvallen met die van de lezer, waardoor het is alsof je het zelf denkt. En dit is niet benauwend, het wast je schoon...schept ruimte.
Wanneer Maria in de roman van de ene kamer naar de andere gaat besteed Javier Marías een heel hoofdstuk aan haar gedachten voordat ze de drempel overschrijdt en dit kunststukje is typerend voor zijn manier van schrijven met de lange uitweidingen waar je je als lezer volledig in kunt verliezen (als je er in meegaat).
Het gaat om het spel van verleiden dat Javier Marías met de lezer speelt, want waar zijn romanpersonages grote verleiders zijn is hij dat zelf duidelijk ook. Het is stroop die hij je rond de mond smeert (zoals hij ergens schrijft).
En dat is hem aardig gelukt. Ik las De verliefden omdat ik eerst iets anders van hem wilde proberen voordat ik me aan Zo begint het slechte zou wagen en ik kan niet wachten om er mee verder te gaan...me daar in onder te dompelen.

‘Misschien zullen ongeduldige lezers bij mijn boeken soms denken: kom op, vertel gewoon wat er hierna gebeurt! Maar ik hoop dat al die onderbrekingen en uitweidingen op zichzelf boeiend genoeg zijn om door te lezen. Omdat de essentie van een roman voor mij zit in een scène waarbij je denkt: daar heb ik nooit over nagedacht. Een zin die je wilt onderstrepen omdat er iets staat wat je wist en tegelijk níét wist, of niet onder woorden kon brengen. Iets wat je herkent als een waarheid.’
Javier Marías

Op één of andere manier had ik in m'n hoofd dat dit een wat mindere Marías zou zijn. Fout natuurlijk, zoiets bestaat helemaal niet.

Een boek als een kluwen van op elkaar ingrijpende gedachten, citaten, voorvallen, er is niemand die dat zo in elkaar kan steken als Javíer Marias. Niet in het heden maar ook niet in het verleden. We hebben hier te maken met een uniek talent in de romangeschiedenis, vergelijkbaar met de beheersing van het contrapunt door Bach. Er zijn andere stijlen mogelijk, andere manieren van compositie, maar van déze vorm is Marías de onbetwistbare meester.

De verliefden vormt de brug tussen de Jouw gezicht morgen-trilogie en Zo begint het slechte. Ik geloof niet zo dat het boek heel anders is dan de rest van zijn oeuvre, zoals hierboven wordt gesuggereerd, hoogstens is het iets minder ambitieus dan het werk ervoor en erna.

Misschien is het enige wat je aan kan merken op De verliefden dat de thema's vaker behandeld zijn, hoewel het toeschouwers-element geweldig interessant blijft, zeker in deze tijd. Daarover gesproken, de bh-passage is denk ik mijn favoriete scene uit dit boek, prachtig opgebouwd en uitgewerkt in alle details. En er is humor, jazeker, vooral rondom de schrijverswereld die er flink van langs krijgt.

Ik kan hier alleen maar in lyrische woorden over spreken. Geweldig, uniek, onvergelijkbaar.

Een ideeënroman, dat kun je wel zeggen, ja.
Het is een boek dat doorspekt is met gedachtenspinsels. De ideeën drijven het plot en het plot drijft de ideeën: beide zijn op een bijzondere wijze ineengevlecht op een manier die ik nooit eerder zag.
De ideeën zijn afkomstig vanuit de personages, en vooral vanuit María, de ik-figuur. Continu lees je over de gedachten van eigenlijk iedereen, zelfs de personen die buiten het bewustzijn van María staan. Dit komt doordat María voortdurend als toeschouwer haar ideeën en gedachten op iedereen om haar heen projecteert. (Deze eigenschap sticht zelfs indirect het verhaal aan, want iedere ochtend was zij de projecterende toeschouwer van het Perfecte Paar.) Het hele boek lang worden alle situaties, zelfs (of juist) die zich enkel in het hoofd van María afspelen, minutieus overdacht en geanalyseerd. Hierdoor kunnen korte gebeurtenissen tientallen pagina’s duren.

De maalstromen in het boek handelen met name over de dood, de liefde en de waarheid, al lijkt ‘de waarheid’ eigenlijk al een te stellige formulering en zou ‘een waarheid’ misschien beter zijn, want het boek lijkt er niet zo zeker van te zijn dat er iets bestaat als een absolute waarheid. Dit zit natuurlijk al in het subjectieve perspectief waarin het boek geschreven is: er is geen alwetende verteller die de lezer duidelijkheid kan verschaffen, maar alles krijgen we te horen via María, die zelf ook nog continu loopt te piekeren over van alles.
De twijfel aan de absolute waarheid zit natuurlijk ook al in de vijf kranten die María over de moord leest: elke krant vertelt een ander verhaal met andere feiten. (Alternatieve feiten, zo je wilt.)

De ideeën over liefde en dood zou ik vooral cynisch noemen. Ontzettend cynisch, eigenlijk. Dat de cynische ideeën door het boek bevestigd worden, maakt dat het boek ook wat cynisch aanvoelt. Niet dat het boek een duidelijk idee uitdraagt, want het boek zet alles op losse schroeven door de algehele scepsis tegenover iets als de waarheid, maar toch waart het woord ‘cynisch’ door mijn hoofd.
En zo cynisch ben ik zelf dan weer niet - of nou ja, in ieder geval niet als het op die onderwerpen aankomt. Soms vond ik het dan ook best wel even doorbijten om me door die ellenlange zwartkijkerij te worstelen. Javier Marías’ schrijfstijl vond ik bijzonder prettig, maar toch vond ik het bij tijd en wijle wat te veel van het goede. Dat zal mijn lichte aversie jegens dikke boeken ook wel zijn. Wat mij betreft kon die hele verhandeling over Balzac en Dumas gerust worden geschrapt. Of nou ja, het gaf wel een leuk méta-laagje aan de roman, dus helemaal schrappen hoeft van mij ook weer niet, maar inkorten had het boek, naar mijn idee, zeker wel goed gedaan.

Verder hadden die verhandelingen over Balzac en Dumas ook iets ironisch: Marías beschimpt namelijk aan het begin en aan het einde op hilarische wijze het moderne literaire wereldje, dat zo “pretentieus” is. Nou, dat gedweep in dit boek met Balzac en Dumas kun je ook best pretentieus noemen. Overigens verder niets dan lof voor die geweldige satire op het literaire wereldje, hoor. Om die passage in het begin met Garay Fontina heb ik hardop gelachen.

De figuur Garay Fontina is overigens ook een soort voorbode voor het spel met namen dat Marías in deze roman speelt: Garay Fontina wil namelijk absoluut voluit genoemd worden: Verder wil María in de roman niet over haar minnaar denken of schrijven bij zijn voornaam Javier: ze noemt hem dan ook bijna altijd Díaz-Varela. Bovendien noemt Javier Díaz-Varela zijn “handlanger” ook niet bij zijn voornaam maar steevast bij zijn achternaam Ruibérriz.
María(s) schrijft over namen in de roman nog het volgende: Zo gaat het spel met namen in deze roman dus over afstand en zelfbescherming en zijn de verhoudingen tussen de personages over wie María(s) schrijft al in de taal besloten.
Bovendien dragen natuurlijk ook de namen Javier en María speciale betekenis: het zal niet toevallig zijn dat Javier Marías deze namen aan zo’n beetje de twee belangrijkste personages gegeven heeft. Misschien gaat het inderdaad om een gesprek tussen het hoofd en hart van de auteur, zoals Pythia al oppert?

Het was leuk en boeiend om een keer een roman als deze gelezen te hebben, maar ik denk niet dat de ideeënroman een vorm is die mijn voorkeur heeft. Liever lees ik een roman die impliciet bepaalde vragen stelt, in plaats van een boek waarin de personages expliciet uitgebreid nadenken over zaken en deze vraagstukken helemaal uitpluizen in ellenlange essays. Ik geef dan toch de voorkeur aan bijvoorbeeld een vondst als die vijf kranten die elkaar tegenspreken: zo stel je impliciete vragen. Dat vind ik persoonlijk sterker dan een gedachtestroom over waarachtigheid.
Het is zeker een boek dat ontzettend knap in elkaar steekt, maar waar ik eigenlijk niet zo veel bij voelde: het komt allemaal heel erg via het hoofd binnen. Liever heb ik dan een boek met een betere balans.
Uiteindelijk heb ik toch wel plezier aan het boek gehad (bijvoorbeeld nu ik dit schrijf) en kan ik er wel een naar boven afgeronde vier aan kwijt, maar de ideeënroman zal niet zo snel mijn favoriete vorm worden, denk ik.

De Balzac-vertelling is in mijn ogen essentieel binnen de thematiek. Het verhaal komt ook weer terug in Berta Isla (als ik mij niet vergis), wel iets korter daar.
In Denk morgen op het slagveld aan mij bespreekt Marías dan weer uitgebreid een film van Orson Welles, onvergetelijk. Linkjes met andere narratieve kunst zijn zowel een stijlkenmerk als de manier van Marías om zijn eigen thema's verder te exploreren.

Heb er nog eens over nagedacht, maar ik vind zelf het werk van Marías en ook dit boek niet cynisch. Het is wel ontnuchterend ten aanzien van de grote gevoelens misschien, maar op mij komt dit vrij oprecht over, een blik die ontstaat vanuit observaties en nieuwsgierigheid, en niet vanuit een negatief mensbeeld. Bij Marías is de mens wel altijd aan het balanceren tussen het humane en het dierlijke, dat wel.

(De kapstok van het verhaal is trouwens een variatie op de vertelling van 'de misplaatste nieuwsgierige' uit Don Quichot.)

Ja, je hebt wel gelijk: het boek is misschien welbeschouwd meer 'ontnuchterend' en 'ontluisterend' dan echt cynisch. Maar ik moet wel zeggen: dat iemand uit liefde een moord pleegt en dat die moord uiteindelijk nog loont ook, balanceert toch wel op het randje van cynisme, vind je niet? O, dat wist ik niet! Don Quichot heb ik ook al jaren in mijn kast staan, en die zal ik ook nog eens moeten lezen. (Maar ik doe voorlopig daarover nog geen beloftes )

Ligt er denk ik een beetje aan hoe het gepresenteerd wordt. De sluiers om wat er nu werkelijk gebeurd is, het buitenstaandersperspectief van Maria, de gedachtes die er worden uitgewerkt over sterfelijkheid en vergeten als een normaal en onontkoombaar verschijnsel in het leven, dat zorgt ervoor dat het voor mij niet in een cynisch licht staat. Sterker nog, het is vrij herkenbaar, tenminste, ik heb het ook wel in mijn omgeving gezien (zonder het aansturen op natuurlijk, dan was ik wel naar de politie gestapt ). Marías schetst in De verliefden eigenlijk de ondraaglijke lichtheid van het bestaan.

Toch wel een teleurstelling dit boek, ondanks de goede recenties.
Saai en heel erg langdradig, veel te lange dialogen en gedachtes van de hoofdpersoon. Soms kan je hele passages overslaan zonder de draad van het verhaal kwijt te zijn. Tuurlijk, het gaat in dit boek niet zo zeer over het, flinterdunne, verhaal, maar voornamelijk over de psychologie van het waarom en hoe, maar dat neemt niet weg dat het niet altijd kan boeien.

Het begin is schitterend, maar daarna komen beschouwelijke, eindeloos doorwaaierende zinnen, waarin alles eindeloos overdacht en afgewogen wordt. Nee, laat maar.

Je hebt gelijk en toch zit je ernaast.

Los van de stijl van Marías, die mij erg aanspreekt (lange zinnen, vol prachtige gedachtespinsels die vaak behoorlijk uitweiden, om vervolgens weer met grote en kleine sprongen terug te komen tot de kern) is De Verliefden ook gewoon een goed doordacht verhaal over liefde, dood en waarheid, en met name de relatie tussen deze onderwerpen.

Prachtig hoe Marías alle deuren opengooit en mogelijke waarheden benoemd (het is maar vanuit welk perspectief je de zaken bekijkt of over welke informatie je beschikt) zonder te veel in te vullen wat 'goed' is of 'waar' is. De ideeën worden rijk omschreven, maar zijn alles behalve dwingend: hij laat ruimte over voor de lezer om er zelf de nodige theorieën en filosofieën op los te laten. Heerlijk!

Na het lezen van Denk Morgen op het Slagveld aan Mij en De Verliefden heb ik nagenoeg alle bekendere werken van deze meesterlijke schrijver aangeschaft. Ben met name benieuwd naar de Jouw Gezicht Morgen trilogie. Genoeg moois om de komende tijd naar uit te kijken.

"De Verliefden" valt tegen. Het verhaal legt zelfs wat mankementen in de schrijfstijl van Javier Marias bloot. Een schaars plot ondersteunt namelijk wederom een langgerekt, gewichtig kluwen aan gedachtestromen, waarin vergelijkbare thematiek steeds terugkomt. Dat werkt normaliter uitstekend omdat Marias speelt met (zijn eigen) voorspelbaarheid. De lezer voorvoelt al welke richting het verhaal opgaat; een gevoel dat bovendien met referenties naar o.a. literatuur wordt versterkt. Vervolgens duwt deze schrijver het plot en de thematiek alsnog naar een onverwachts wrange conclusie. Dat laatste duwtje ontbreekt hier. Dat Javier Díaz-Varela iets te maken heeft met de dood van Deverne en dat hij uiteindelijk Luisa zal veroveren, is namelijk al snel duidelijk. Het boek doet weinig met dit gegeven. Ook thematisch voelt dit verhaal clichématig aan. Het positiefste dat ik kan zeggen, is dat dit boek mij heeft geënthousiasmeerd voor het werk van Balzac. De interessantste passage is immers eigenlijk van hem afkomstig. Voor het overige vond ik dit verhaal niet memorabel.

eRCee hoe bedoel je dat? Als ik het bericht ervoor lees



weet ik niet zeker waar je op doelt …

Het klopt van de 'beschouwelijke, eindeloos doorwaaierende zinnen, waarin alles eindeloos overdacht en afgewogen wordt', maar het oordeel en de waardering daarbij kloppen niet. Denk ik.

Ja, zoiets dacht ik ook, maar ik dacht, laat ik het vragen want wat mij betreft hoeft het éen het ander niet uit te sluiten.
Ik waardeer het werk van Javier Marías hoog, ik vond tot nu toe Así Empieza lo Malo - Javier Marías (2014) - BoekMeter.nl het best. Dan de trilogie iets minder maar toch góed. Tegelijkertijd blijven voor mij de boeken hard werken, beter ook zoals ik al ‘ergens’ het advies van eRCee beaamde is het beter wat langere stukken achtereen te lezen.
Ik heb het werk van JM altijd in Spanje gelezen, verklaar me voor gek, dat bevalt me heel goed. Vooral nu ik met vallen en opstaan de taal leer en zeker geen literatuur in het Spaans kan lezen. Maarrrrr zelfs de vertalingen lezen is wel telkens een keuze. Soms was het in een bepaald jaar zelfs een voornemen en evengoed hard werken. Ik kan me voorstellen dat het voor mensen ‘teveel’ van wat dan ook kan zijn.
Voor mijzelf was zoals bij JM en vaker een lastiger te
lezen roman de moeite waard. Het werk van JM heeft me ook veel geleerd en gebracht wat betreft de Spaanse historie. Net zoals ik het fijn vind te merken ‘hoe werkt taal’ of hoe kan taal werken, zelfs in vertaling…
Het Spaans.
Het kan nogmaals een keuze zijn voor iemand en in het geval van de literatuur van JM kan ik me voorstellen dat iemand denkt: laat maar. Ik zit dan ook te dubben of ik de eerstvolgende keer in Spanje ‘De verliefden’ tot mij zal nemen.
Maar goed, dit zijn mijn ideeën erbij. Vandaar dat ik het vroeg.

Wat handsome zegt inderdaad.