Tridtsat Pjaty i Droegije Gody - Anatoli Rybakov (1989)

Behoorlijk indrukwekkend maar ook deprimerend boek. Waar in Kinderen van de Arbat nog vrij veel afwisseling zat tussen de personages en niet alles even zwaar was, neemt in dit vervolg de Stalinistische repressie volledig de overhand. De passages vanuit de denkwereld van Stalin zijn wederom erg knap en inzichtgevend. Daarnaast zijn er ook hoofdstukken met een meer beschrijvend karakter. Dit betreft met name de werking van de NKVD en de voorbereiding van de schijnprocessen tegen Bolsjewistische kopstukken. Rybakov laat dit soort hoofdstukken volgen door een cursieve tekst waarin het lot van de beschreven figuren wordt opgesomd (waarbij de terreur soms doorwerkt tot aan de kleinkinderen toe!). Het is ongelofelijk hoe één persoon zo'n verschrikking heeft kunnen veroorzaken. Dat niemand van de kring om hem heen ook maar een serieuze poging heeft gedaan om Stalin om te leggen. Ze zijn allemaal naar de slachtbank gelopen, in de dwaze veronderstelling dat wat hun voorgangers is overkomen niet ook hen zou gebeuren. Nieuw voor mij is de rol die, volgens Rybakov, gespeeld is door Stalin bij de opkomst van Hitler. Door Stalins aanvallen op de sociaal-democraten verzwakte hij de linkse krachten in Duitsland en hielp hij het fascisme in het zadel. Rybakov hint in 1935 en volgende jaren ook al naar de fouten die de Sovjetleider zou maken in de aanloop naar en de eerste jaren van WO II, terwijl binnen het Russische leger anderen de zaken wél zagen aankomen. Ook hier weer hadden vele mensenlevens gespaard kunnen blijven. Helaas herhaalt de geschiedenis zich nu. Treurig stemmend allemaal.