São Bernardo - Graciliano Ramos (1934)

Moeilijk om hier iets over te schrijven, en dat is meestal niet zo'n goed teken. Mijn grootste probleem met São Bernardo is dat ik me niet kan identificeren met de hoofdpersoon en dat hij ook niet mijn interesse opwekt. Dit geldt in zekere zin eveneens voor de schrijfstijl. Ramos paste zijn stijl aan op de anti-intellectuele protagonist, dat speelt waarschijnlijk een rol. Het 19e hoofdstuk wordt desondanks, getuige het nawoord, door sommigen gezien als 'een van de mooiste passages uit het Braziliaanse proza van deze eeuw'. Vertaler August Willemsen geeft ook hoog op van de vermenging van de tijden van het 'vertellende ik' en het 'belevende ik', naast het gebruik van een 'pseudo-auteur', maar volgens mij was dat al wel eerder gedaan (Faulkner denk ik i.i.g.?). Vooralsnog ben ik dus nog niet zo weg van Graciliano Ramos, maar misschien ligt Angst wat meer in m'n straatje.

Grappig dat je Faulkner noemt, want bij het lezen van Dorre levens moest ik daar ook sterk aan denken. Maar dan wel een heel "kale" Faulkner. Ik vind dat een prachtig mooie roman en vooral ook omdat het zo'n sobere stijl heeft. Volgens de vertaler August Willemsen is dat boek qua stijl ook het meest verwant met de Amerikaanse short-storyschrijvers uit die tijd.
São Bernardo herinnert volgens Willemsen aan Balzac en Angst heeft hem de bijnaam 'Braziliaanse Dostojewski' opgeleverd. Waarschijnlijk ligt deze Ramos inderdaad meer in je straatje...
Wanneer ik alles van Ramos gelezen heb (en zoveel is dat niet) zal ik er graag nog eens op terug komen.

De kringloopwinkel opende weer haar deuren. Er was een gangenstelsel aangelegd door de gehele winkel en dat verplichte me om met een mandje langs alle uitgestalde spulletjes en prulletjes te lopen. Uiteindelijk bij de boeken aangekomen stonden ze daar gewoon: Kannibalen, São Bernardo en Angst van Graciliano Ramos. Ik griste in de loop nog een Houellebekje mee en stond weer buiten.

Inmiddels ben ik aan Angst begonnen en daar maakt Ramos ook gebruik van een pseudo-auteur, maar dat is een verteller die wat bloemrijker schrijft dan Paolo Honório in São Bernardo. En voorlopig komt hij ook wat sympathieker op me over.
Ik heb er nog even over nagedacht, maar ik identificeer me bijna nooit met de hoofdpersoon van een roman. Er zouden denk ik maar weinig romans te lezen overblijven (en Houellebecq al helemaal niet).
In deze Paolo Honório zitten wel wat eigenschappen van Ramos zelf, zoals b.v. zijn hekel aan gekunstelde literatuur, maar het is een persoon die niet wegloopt voor een gruweldaad. De liefde voor de personages zit dan ook meer in de slachtoffers van deze wrede man en in de figuur van Casimiro Lopes die in het werk van Ramos 'Het verloren paradijs' belichaamt (August Willemsen).

Mij ligt het wel die kale manier van schrijven. Je moet als het ware tussen de regels door lezen om alles te reconstrueren. Vertaler August Willemsen merkt in zijn uitvoerige nawoord op dat er vrijwel geen natuurbeschrijvingen in staan, maar dat je de gehele Fazenda (groot landgoed) ondanks het ontbreken daarvan gewoon voor je ziet.
Toch kan Ramos het af en toe niet laten om met een veeg van zijn pen iets op een prachtige manier te beschrijven.

En dieren spelen weer een belangrijke rol in de roman. Deze keer is er een uil die het onheil aankondigt. Het besef van tijd valt soms helemaal weg:

Er heerst een grote stilte. Het is juli. De noordoostenwind waait niet en de padden slapen. Wat betreft de uilen, Marciano is tot achter de dakbekleding van de kerk gekropen en heeft ze allemaal doodgeslagen. En de krekelnesten zijn gedicht.
Ik herhaal dat dit mij blijft achtervolgen.
Wat ik niet hoor is het tik-tak van de klok. Hoe laat is het? Ik kan de wijzerplaat niet zien in het donker. Toen ik hier ging zitten, waren de slagen van de pendule hoorbaar, duidelijk hoorbaar. Eigenlijk zou ik de klok moeten opwinden, maar ik slaag er niet in me te verroeren.

"Madame Bovary, dat ben ik."

Het gaat er denk ik niet om dat je je volledig identificeert met een hoofdpersoon, maar wel dat je een gedeelte van diens gedachtewereld of worstelingen begrijpt en kan meevoelen, omdat het overeenkomt met je eigen menselijke ervaring. Ik denk dat dit voor de meerderheid van de romans die ik lees geldt.

Ja, dat is iets heel anders en daar ben ik het natuurlijk helemaal mee eens.
Met betrekking tot Ramos kan ik zeggen dat het een schrijver is die me bevalt, vooral omdat het gebruik van taal voor hem niet "vanzelfsprekend" is.