Eichmann in Jerusalem: A Report on the Banality of Evil - Hannah Arendt (1963)

Dit boek zou iedereen moeten lezen. Literair misschien geen meesterwerk, maar een o zo belangrijke spiegel voor de banaliteit van het kwaad. Het kwaad dat alle vormen aan kan nemen, ook als dat van een niet al te snuggere ambtenaar.

Van mij hoeft een boek niet beslist een 'literair meesterwerk' te zijn. Ik heb door de jaren heen al het nodige over WOII en bepaalde 'kopstukken' gelezen. Heel knap werk van Israël dat deze man berecht is en dat hij zijn leven eindigde met een strop om zijn nek. Eichmann zal zich wel, net als zovele anderen, verscholen hebben achter 'befehl ist befehl'. Ooit wel eens gelezen dat hij er helemaal niet goed over kon om executies bij te wonen. Door zijn toedoen reden de treinen naar de nazivernietigingskampen stipt op tijd. Jammer dat ze J. Mengele nooit te pakken hebben gekregen.

Meer dan Arendt's 'On Totalitarianism' een noodzakelijk boek. Hoewel haar meesterwerk uit 1951 kwalitatief hoogstaander is, slaat het - anders dan veel gesuggereerd wordt - slechts ten dele op de tegenwoordige tijd. 'Eichmann in Jerusalem' is daarentegen van alle tijden: niet omdat wij allemaal potentiële Eichmanns zijn (dat zijn we niet), maar wel omdat het een poging doet de neergang van een doodnormale man naar het kwade te begrijpen en daar goeddeels in slaagt. Een ijzersterk psychologisch portret van een bureaucratische massamoordenaar.

Wie verwacht een sappige uitweiding van de gruweldaden van de aangeklaagde voorgeschoteld te krijgen, komt bedrogen uit. Dit is bijna een zuiver juridische verhandeling, met enkele historische achtergrond bijna alleen daar waar noodzakelijk gepresenteerd. En dat doet het boek uitermate goed. Juist door binnen de juridische kaders te blijven, toont ze, soms genadeloos, welke grondslagen er onder onze rechtsspraak zitten; en nog belangrijker; welke hiaten er in besloten zitten!

Allerlei vragen met betrekkingen tot het proces passeren zo de revue: Is een berechting op basis van een wederrechtelijke arrestatie in een vreemd land, strijdig met de wet aldaar, legitiem ja of nee? Was het het beste geweest Eichmann uit te leveren aan Duitsland, aangezien hij immers vanuit daar zijn werkzaamheden heeft verricht? En dan de reikwijdte van het internationaal recht; staat dit op gespannen voet met het in dit geval Joodse recht? Hebben de Joden recht om zelf hun rechtssysteem aan Eichmann op te leggen? Tot hoever reikt het argument, 'ik kreeg mijn orders van bovenaf, en ik heb dan ook volledig in de geest van de wet gehandeld' als die wet zelf misdadig is? Enzoverder, enzoverder.

Een verslag over de onkenbaarheid van moraliteit en de reikwijdte van de schuldvraag. Haar these 'de banaliteit van het kwaad' komt minder naar de voorgrond zoals je op basis van de titel zou noemen, al wordt in tussenzinnetjes telkens duidelijk gemaakt wat een middelmatig figuur die EIchmann eigenlijk wel niet was. Arendts epiloog, haar eigen requisitoir voor Eichmann, is van ongekend hoog niveau. De laatste zinnen snijden door je beenmerg. Gewoon een dikke negen.

Ben nu iets over de helft en heb ook aardig wat research gedaan naar Eichmann in de tussentijd. Tijdens het lezen kwam vaag weer De Zaak 40/61 naar boven van Harry Mulisch. Die vond ik best goed. Maar wat ook naar boven komt is een naar gevoel, ik trek boeken over de Holocaust kennelijk slecht. Het is zo verschrikkelijk naargeestig wat destijds is gebeurd..en zoveel mensen die zonder met hun ogen te knipperen aan de Endlösung hebben meegewerkt. Dat Eichmann een saaie en ietwat simpele bureaucraat was die blind orders opvolgde, min of meer de conclusie van Arendt, geloof ik niet. Dat werd tegengesproken door geluidsmateriaal van Eichmann dat jaren later door een historicus uit archieven werd gevist. Een kwaadaardige psychopaat zou je hem misschien ook niet kunnen noemen, ik heb (nog) geen diagnose kunnen ontdekken, behalve het zich niet kunnen verplaatsen in anderen.

Maar goed..dit boek zal ik wel uitlezen..maar niet te snel. Eerst maar iets vrolijkers.

Ik heb dit specifieke werk niet gelezen, maar Arendts werk een beetje kennende (ben op Arendt afgestudeerd) hangen het gebrek aan empathie en het beeld van de 'kille bureaucraat die slechts orders opvolgt' heel erg met elkaar samen. Juist de onwil (al is dat misschien nog een iets te actief zelfstandig naamwoord, 'onkunde' past misschien beter) om je in anderen te verplaatsen en de onwil om anderen proberen te begrijpen vormt een voedingsbodem voor totalitaire regimes. Ik geloof dat het hele punt van Arendt juist is dat 'het kwaad' niet gevoed wordt door haat of verdorvenheid maar door een gebrek aan voorstellingsvermogen en empathie. edit: voor dat wat anders is dan jij.

Wil deze trouwens al heel lang eens lezen, maar ik heb door mijn studie wel een overkill gekregen aan ingewikkelde filosofische teksten (al is Arendt natuurlijk relatief zeer toegankelijk, maar dan nog geen behoefte om 300+ pagina's theorie tot me te nemen).

Vind het geen lastig boek..heel toegankelijk juist. Ik denk dat je gelijk hebt mbt Hannah Arendt en haar bevindingen. Het beeld dat ik zelf krijg van Eichmann is een combinatie van onvermogen tot empathie, maar hij had wel het besef waar hij mee bezig was. Volgens Eichmann zelf kwam het erop neer: Ja sorry, Befehl ist Befehl. In werkelijkheid kwam daar denk ik bij dat het uitmoorden van de Joden hem geen barst kon schelen. Aanvankelijk hield hij zich bezig met emigratie, dat had zijn voorkeur. Maar toen die optie er niet meer was en er voor een drastischer oplossing werd gekozen, zat hij er niet mee. Ik heb het boek nog niet uit, maar dit is mijn voorlopige conclusie.

Het boek stelt de lezer op indringende wijze voor de vraag: wat zou ik gedaan hebben in deze situatie? Miljoenen hebben in die tijd die vraag ontweken en de morele keuze niet gemaakt. Wie dat wel deed, werd bij de “Gutmenschen” geklasseerd of nog erger.
De juridische kanten van het proces zijn belangrijk, maar boeiden me al heel wat minder.
Zijn die kronkelzinnen van soms 10 regels lang het werk van de vertaler of schrijft Arendt zelf zo? Het ontwarren ervan is soms een heel werk.

Zo heb ik het boek helemaal niet gelezen. Geen enkele lezer zal ooit in een positie komen zoals Eichmann had dus waarom zou je als lezer een 'morele keuze' moeten maken? Het begrip 'Gutmensch' heeft er ook niks mee te maken, dat is een term van deze tijd..afkomstig van alt right sferen vermoed ik.

Ik heb dat gisteren even opgezocht en volgens Wikipedia is de term in 1998 gemunt, ver na Hannah Arendt. Voor zover ik begrepen heb uit secundaire literatuur is het boek van Arendt vooral een zoektocht naar hoe het kan dat ogenschijnlijk normale mensen gruwelijke misdaden begaan. Waarbij gezegd wordt dat Arendt zich enigszins heeft laten misleiden door Eichmanns voorkomen.

Edit: niet gezien dat we een Arendt-expert in ons midden hebben.

Miljoenen mensen hebben tijdens de oorlog weggekeken en "hun plicht gedaan". Als ik in die tijd geleefd had, zou ik dan wel vanuit een moreel oogpunt geredeneerd hebben, of had ik ook achteraf gezegd "Wir haben es nicht gewusst"? Dat is de vraag die Arendts boek bij mij persoonlijk opgeroepen heeft.
Het woord Gutmensch is inderdaad veel recenter, het wordt ook in Vlaanderen de laatste jaren als spotwoord gebruikt door politici uit een overigens democratische partij om te verwijzen naar mensen die de migratiecrisis ook vanuit een moreel standpunt bekijken en die vinden dat het bv. immoreel is om reddingsactiviteiten in de Middellandse Zee stil te leggen omdat die nog meer asielzoekers zouden aantrekken.

Welke keuze je zelf zou maken kan je pas weten als je met de situatie geconfronteerd wordt denk ik. Feit is inderdaad dat tijdens de oorlog relatief weinigen actief weerstand hebben geboden aan de jodenvervolging. Heb niet de illusie dat het nu anders zou zijn.

De gelegenheid maakt de verzetsheld, zo heb ik begrepen uit een recent stuk van Bregman. Er is een dorpje in Drenthe waar bijna iedereen onderduikers had, omdat twee dorpsbewoners dat nu eenmaal zo organiseerden. Echte helden zijn natuurlijk zeldzaam.

Mensen kijken altijd en overal weg van ellende - NRC

Twee jaar terug had ik al De Zaak 40/61 van Mulisch gelezen (Arendt verwijst er ook naar trouwens) en dat werk vond ik op vrijwel alle vlakken beter. Een beter psychologisch inzicht maar vooral heel veel beter en boeiender geschreven. Arendt schrijft enorm droog en vooral het lange middendeel met beschrijvingen van de Holocaust en waar Eichmann dan al dan niet bij betrokken was zijn op momenten best saai. Allicht nodig om te kunnen betogen waarom Eichmann gestraft moet worden, maar saai niettemin.

Beter zijn de beschrijvingen van de persoon Eichmann, maar ook de observaties over het Hof, de rechters et cetera. Die beschrijvingen zijn boeiend en hier laat Arendt zien wat haar kwaliteiten zijn als het gaat om menselijk inzicht en observatievermogen. En de conclusie over Eichmann, althans personen als hij, dat hij geen kwaad an sich is, is hoe dan ook boeiend (al vond ik Mulisch ook sterker op dit vlak wat betreft die conclusie). Voorts haar slot wat de rechtbank had moeten zeggen over de ware reden dat Eichmann de doodstraf heeft verdiend is zeer sterk geschreven. 3,0*.