Tonio: Een Requiemroman - A.F.Th. van der Heijden (2011)

Wat een prachtig en knap geschreven boek van de hand van A.F.Th. Nooit eerder las ik wat van deze schrijver hoewel het leven uit een dag al een tijdje op mijn verlanglijstje van te lezen boeken stond. Door een stuk in VK magazine werd mijn aandacht op dit boek gevestigd en besloot ik het direct aan te schaffen. Het tragisch overlijden van de zoon van van der Heijden en zijn vrouw moest gewoon gelezen worden.
Enorm respect voor de wijze waarop hij onder woorden heeft gebracht waar eigenlijk geen woorden voor zijn. Het overlijden en het verdriet van de ouders beschreven in dit boek gaat door merg en been en dan heb ik zelf niet eens een kind. Ik kan me zo voorstellen dat voor mensen die kinderen hebben of die een kind zijn verloren het verdriet nog dieper snijdt.
Ondanks de tragiek van het verhaal is er veel ruimte voor de liefdevolle beschrijvingen over Tonio's leven. Zeker een aanrader om in alle rust aan te gaan zitten want dat verdient dit boek!

Wat een onvoorstelbaar verdriet.. Het boek kwam bij mij als een mokerslag aan. Naarmate het boek vordert neemt de beklemming van de onomkeerbaarheid en de onoplosbaarheid van de situatie toe. Geen opwekkende zomerlectuur maar prachtig in zijn rauwe doordringendheid. Een boek zonder hoop, zonder troost. Een boek over de verschrikkelijkste waarheid die er bestaat.

Ook ik werd gegrepen door Tonio, door het intense verdriet dat van de pagina's afspat, door de rauwe wijze waarop AFTh zijn zoon op deze manier alsnog laat leven. Als het een dagboek was geweest, had ik er dan ook niets dan lof voor gehad: het is ontzettend puur, hoe leeg dat woord ook mag klinken, en zelfs als twintiger raak ik er van doordrongen wat voor onbegrijpelijk verlies het verlies van een kind is.

Maar Tonio is geen dagboek. En het is ook geen requiem die alleen is geschreven voor AFTh om zijn verlies te verwerken. Het is opgebouwd met het oog op een bepaald effect, er is (hoewel zichtbaar weinig) aan geschaafd, er zijn redacteuren overheen gegaan. Met andere woorden: het is een roman geworden, een commercieel product dat voor iedereen toegankelijk is. Daarom kan ik het ook niet alleen als aangrijpend relaas van persoonlijk verdriet zien, maar beoordeel ik het volgens dezelfde criteria als alle andere boeken - daar heeft AFTh zelf voor gezorgd. En dan vind ik dat er op Tonio toch ook een en ander is aan te merken. Bijvoorbeeld de oeverloze herhalingen, die soms het verdriet van de protagonist mooi onderstrepen, maar soms ook voort lijken te komen uit slordigheid - enkele gedachten worden zelfs woordelijk herhaald. Daarnaast zijn veel scènes in mijn ogen te beknopt of juist te uitgebreid beschreven, en vind ik de talloze uitwijdingen (bijvoorbeeld over de huisdieren of over de moeder van AFThs echtgenote) de vaart en de focus uit dit requiem halen.

Doen die bezwaren de oprechtheid van dit requiem teniet? Zeker niet, het blijft een indrukwekkend, groots en ontroerend werk. Maar als roman bekeken - en dat is het ook gewoon - valt er zeker het nodige op aan te merken, met name op het gebied van wijdlopigheid. Het voelt wat cru om daar zo over te struikelen, maar daar heeft AFTh met zijn keuze voor een commerciële uitgave zelf voor gekozen.

3,5*

Ik vind het moedig van thomzi50 dit boek te beoordelen als elk ander boek.

Zo zou toch elk boek of elke film beoordeeld moeten worden? Spielberg kreeg veel credits met Schindlers List, terecht, maar dat zal deels ook komen door het onderwerp. Maar je moet ziets puur als film beoordelen. Daar kan meespelen dat het feit dat het echt gebeurd is wel meeweegt daarin, maar is dat zo dapper van thomzi50 of niet meer dan normaal?

nee, het is dapper om iemand die eerlijk en waarachter over zijn verdriet schrijft is even op zijn literaire kwaliteiten te beoordelen. Je voelt je dan , denk ik,een beetje een 'smeerlap', en eerlijk gezegd, zijn zulke boeken eigenlijk zo 'in your face' dat je ze als een vorm van respect niet beoordeelt. daarom vind ik het moedig van thomzi dat hij het op een mooie manier toch gedaan heeft.

Ook ik waardeer de bijdrage van Thomzi en ga er daarnaast vanuit dat A.F.Th niet verwacht te worden ontzien in de kritieken in verband met de aard van het onderwerp. Ik herken de kritiek van Thomzi wanneer het "wijdlopigheid" betreft. Hetzelfde kan deels gelden voor de herhalingen hoewel zoals thomzi al schreef het in een aantal gevallen wel degelijk een doel lijkt te dienen.

Literair is het boek zeker niet de top maar dat was voor mij niet de eerste aanleiding om het te willen lezen. De tragiek van de gebeurtenis vond ik zodanig indrukwekkend dat ik de roman gewoon moest hebben gelezen. Mijn hoge waardering is bij mij gebaseerd op het gevoel dat A.F.Th bij mij persoonlijk heeft weten te raken. Het verhaal heeft me geraakt het boek misschien in mindere mate.

Dat thomzi het gevoel heeft cru over te komen vind ik invoelbaar maar daarnaast vind ik het zeer waardevol dat hij het toch heeft gedaan. Juist de berichten van de lezers hier maken dat boekmeter een site is waar ik graag kom. De waardering in sterren, en zeker de waardering in sterren alleen, vind ik minder interessant.

Het boek heb ik niet gelezen, maar ik vraag me al heel lang af waarom Tonio (ik neem toch aan dat hij het is) op de voorkant staat afgebeeld als Oscar Wilde. Kan iemand mij daar duidelijkheid over verschaffen?

Tonio's passie voor fotografie komt treffend tot uiting op de cover van dit boek: dit is een foto waarop Tonio voor een groepsopdracht op de fotoacademie als Oscar Wilde poseerde.

Ach so. Bedankt!

Technisch gezien niet altijd even sterk, zoals hierboven ook al is aangegeven, maar wat een indrukwekkend boek.

Het onvoorstelbare verdriet brengt blijkbaar het beste in de schrijver A.F. Th. naar boven.
Prachtig en meeslepend geschreven requiem. Zeer indrukwekkend.

Literatuur als opvoeding: Roman 'Tonio' lezen of rijverbod van drie jaar - Kunst & Literatuur - De Morgen - demorgen.be

Bibliofiele toevoeging, uitgebracht in 150 exemplaren... Iets voor verzamelaars...

http://maartendessing.blogspot.be/

Soms is er wel eens iemand die je maanden aan een stuk wil vertellen over een overlijden of een scheiding waar hij/zij helemaal door overrompeld is. Na een tijd wordt dat zeer vermoeiend, hoe authentiek en diepgevoeld die rouw ook mag zijn. Hier is dat niet het geval: de schrijver bleef me maar boeien, 600 blz. lang. Zo maakt een groot schrijver van zijn emoties een kunstwerk.

Op de eerste pagina zo ongeveer wordt geschreven dat voor deze roman een werkbeurs is verschaft. En ik dacht dat A.F.Th. dit boek eerst en vooral als troost schreef, als verplichting aan wijlen Tonio en dat hij, dat nagelaten, wel uit eigen middelen kon bekostigen (zo succesvol moet de man toch wel zijn?) Maar wellicht is dit typerend voor het werk. Te vaak heb ik het idee dat de afwegende schrijver Van der Heijden aan het woord is, in plaats van de oprechte en directe vader van Tonio.

Het boek bestaat uit twee delen. Het eerste deel beschrijft de dag van Tonio’s overlijden en het tweede deel het verdriet van de ouders daarna. Jammer alleen dat A.F.Th. zoveel flash-backs gebruikt. Niet dat deze oninteressant of vervelend waren, maar juist het emotionele moment van de dag van overlijden wordt zo steeds hinderlijk onderbroken. Net als je begint mee te leven denkt de schrijver weer terug aan vroeger. Ongetwijfeld vlogen die flarden aan gedachten in zijn hoofd toentertijd, maar in dit boek werkt dat minder. Ook de stukken over huisdieren, zijn huwelijksproblemen met Mirjam en de relatie met schoonmama hadden geschrapt kunnen worden.

Maar bovenal het wist mij nauwelijks te raken. En wat het is? Wellicht de manier van schrijven? Ik neem aan dat dit een zeer verwarrende periode was voor hem (zo hij ook stelt). Hij vertelt alles vanuit de ik-persoon. Je verwacht dan geen goed geconstrueerde zinnen, heldere afwegingen en zoveel helderheid. Dat gaat niet samen met zijn gemoedstoestand. Juist die herhalingen werkten wel, doordat je zo zijn gedachten kan volgen, die ook vertroebeld en chaotisch waren. Dat had veel meer gemogen, of juist veel wel rauwer en directer. Het is nu zo klinisch soms, en te zakelijk. De schrijver spreekt meer dan de vader, en dat doet me weinig. Ja, op sommige momenten wordt hij even de vader, en die stukken zijn gelijk beter. Vooral de scènes met de kleine Tonio –die dan wel hinderlijke onderbreking zijn- zijn wel vertederend oprecht, zonder dat je het gevoel hebt dat er te lang over is nagedacht. Maar wellicht ook dat ik me dit verdriet gewoon niet kan indenken. Ik heb geen kinderen, dus dat zal wellicht anders zijn als dat wel zo zou zijn geweest. Of A.F.Th. ligt mij gewoon minder. Zijn Leven uit een dag vond ik ook niet bepaald een meesterwerk.

En zeker, af en toe zegt Van der Heijden zinnige dingen over de vraag wat zijn leven nu nog waard is. Niets de facto als je niet voor nageslacht zorgt, daarvoor zijn wij immers op Aarde. Ook bijzonder was de metafoor met het Nederlands elftal; de geboorte en dan de EK-winst in ’88, de dood en het verlies tegen Spanje in 2010. En beide keren gaat A.F.Th. naar de huldiging en beide krijgen prominente plekken. Leuk gedaan. En buiten dat, al raakte het me verder niet bleef het alleszins behoorlijk boeiend tot het eind, ook door de afwisseling en plotvoortgang en las het geheel vlotjes weg. De speurtocht naar de laatste uren van het leven waren alleraardigst en vooral de scène met de stenen en de kleine Tonio, en de overgang naar zijn laatste steen waren erg goed. Dat blijft dan wel een schrijver, maar wel op de toppen van zijn kunnen. Dan is alles goed. Al met al 3,5*.

Het zingt bijtend rond: zo'n verdriet slijt niet. Het verstrijken van de tijd verhevigt alleen maar.
Toch wordt de toon milder naarmate het boek vordert. De herinnering aan Tonio moet niet bestaan uit louter de pijnbeleving van beide kinderloze ouders, lijkt de schrijver wel gedacht te hebben. Bewust of onbewust, dat valt als lezer niet met zekerheid vast te stellen.
Een aangrijpend boek, dat je inlevingsvermogen eenvoudigweg voor zich opeist. Hoe onvoorstelbaar zo'n verlies ook moge zijn, het wordt pijnlijk blootgelegd. Het voelt alsof het jou zélf overkomen is, overkomt. Een mooie herinnering, lijvig vastgelegd en gedeeld in talrijk publiek.

De verhalende cirkel is rond met Van Persie, de spanningsboog met Jenny, het refrein met de onzekere zekerheid - ik parafraseer: "het voelt alsof het ergste nog moet komen" maar "het klikken van de deur zal nooit meer gepaard gaan met zijn verschijning". Alleen Tonio blijft zo de schrijnende afwezige...
Het boek is misschien niet typerend voor Van der Heijden; - hoewel, ik heb lang niet zijn hele oeuvre doorgewerkt, dus mijn recht van spreken is beperkt - sommige zinsneden en formuleringen vloeien overduidelijk voort uit zijn pen. Het lijkt soms wat geconstrueerd - zoals mjk87 ook al aangaf -, maar ik ben van mening dat dit meer uit onmacht dan uit controle voortkomt. Hij heeft zijn hele leven op geen andere manier geschreven. Toch leest het makkelijker weg dan de Tandeloze Tijd, maar dat zal toe te schrijven zijn aan de verscheurende realiteit die het beschrijft. En die laat zich niet altijd in mooie constructies vangen.

Wat fijn dat ik dit boek de Top-250 in heb mogen duwen met mijn 50e stem. En op plaats 22 nog wel!

Van der Heijden heeft een prachtige schrijfstijl met veel details, zonder de vaart uit het verhaal te halen. De beschrijvingen van Tonio’s leven zijn haast idyllisch. Hij lijkt de ideale zoon: altijd vrolijk, nooit ruzie, iedereen noemt hem “zo’n lieve jongen”. Niet dat dit ongeloofwaardig overkomt. Ik zie hem zo voor me.

lees verder: Tonio – A.F.Th. van der Heijden | Lalagè leest - lalageleest.wordpress.com

Zoals hierboven al is opgemerkt door liv is het moeilijk om dit boek, deze zogenaamde requiemroman, zonder schroom te bekritiseren. Van der Heijden schreef een eerlijk relaas over het verlies van zijn zoon Tonio. Daar wil ik niks aan af doen. Toch heeft het boek me teleurgesteld, en ik probeer hieronder te formuleren waarom dat zo is.

Allereerst vind ik de titel zeer mooi, maar misleidend. Tonio is veel meer een rouwverslag dan een requiem; de gevoelens van Van der Heijden staan centraal, terwijl Tonio als 'karakter' slechts mondjesmaat naar voren komt (en wat valt er voor het algemene publiek eigenlijk ook over hem te zeggen?). Het boek is daarnaast volgens mij geen roman in strikte zin maar een autobiografisch document, geschreven vanuit een open wond.
Als ik deze beiden dingen op voorhand geweten had, zou ik het boek waarschijnlijk niet hebben gelezen. Zoals in de discussie bij Nooit ziek geweest al naar voren kwam zoek ik niet naar ervaringsverhalen maar dient een boek, zeker een roman, voor mij een algemeen geldende betekenis te hebben. Tonio heeft vermoedelijk heel veel herkenning te bieden voor mensen die een soortgelijke situatie mee maken of hebben meegemaakt, maar voor wie dat niet geldt is het louter een ervaringsverhaal van en schrijver over een persoonlijke gebeurtenis. (In dit kader kan ik het juryrapport van de Libris literatuurprijs ook helemaal niet volgen, en de onderbouwing ervan is zwak.)

Net als thomzi50 en mjk87 ben ik van mening dat er op literair vlak wel het nodige aan te merken valt op Tonio. Vooral bekroop me het gevoel dat men te weinig heeft durven te redigeren in dit uiterst persoonlijke manuscript, wat begrijpelijk is, maar het komt het boek zeker niet ten goede. Er is veel te veel herhaling (letterlijke voorvallen, details die te vaak terugkomen, maar ook inhoudelijke noties die vrijwel identiek weerkeren) en bijgevolg is het boek te lang en te traag. Daarnaast vond ik de structuur rommelig en zijn er teveel randzaken aanwezig. Deze zaken samen waren funest voor mijn beleving. Geraakt ben ik eigenlijk niet.

Uiteindelijk faalt het boek voor mij als literaire creatie én als persoonlijk rouwverslag. Ik geloof echter wel dat Van der Heijden niks anders kon dan dit boek schrijven en als Tonio ook voor andere mensen iets kan betekenen, zoveel te beter.

Niemand kan achteloos zinnen uit zijn pen slingeren zoals A.F.Th van der Heijden, wat mij betreft. Bij de eerste pagina's schaam ik mezelf dan ook dat ik zo kan genieten van iemands verdriet. Zo intens beschreven, zo raak (wellicht). De eerst paragraaf is er al meteen zo vol op. Met dat inwendige wenen met het verdriet dat weggutst. Helaas herhaalt de schrijver dit beeld een paar keer, waardoor het van zijn kracht verliest, als de pointe van een grap die men enkele malen meent te moeten herhalen…

Ook is het soms gênant hoe de schrijver zijn hart en zijn privéleven open en bloot beschrijft. De ruzies, intimiteiten en vooral het o-ver-ma-tige drankgebruik. De alcohol en zure ademlucht die daarbij hoort zit bijna in het papier.
Maar is dat niet essentieel aan het verdriet? Dat het je allemaal geen kloten meer kan schelen wat mensen van je denken? Dat het zelfs het laatste is op de wereld waar je nog aan denkt?

A.F.Th beschrijft haalt zelf ergens de metafoor aan hoe je soms net extra op een rotte kies gaat knauwen om de pijn frontaal te lijf te gaan met een soort verdovend effect als gevolg. Heel dit boek lijkt exact dit effect na te jagen. Zichzelf maar in het verdriet blijven wentelen, bijna bang om dat verdriet te verliezen. Dat dreigt in het tweede deel van het boek wel eens te veel te worden. Ook de drang om er romansgewijs toch een soort climax en afronding aan te breien (met het Nederlands elftal) lijkt me wat bizar.

Maar wat kan die man toch schrijven. Soms zo meeslepend dat ik zelf plots opschrik bij het besef dat dit hen wel echt overkomen is, dat Tonio geen romanfiguur is (ja, voor mij wel natuurlijk) maar een kind, een enig kind dan nog (niet dat ik broers en zusters wil devalueren) voor altijd dood.

Triest, rauw, soms mooi.

Heb nooit een rotte kies gehad, dus zou het niet weten.

Het verdriet van de schrijver is niet onvoorstelbaar, maar wel onbeschrijflijk. Het moet zich tonen in wat geschreven wordt. Na 100 bladzijden was het wat mij betreft ruimschoots getoond, en de volgende 500 bladzijden waren overbodig. Tonio is geen interessant persoon, zijn vader en moeder en verdere bekenden ook niet. Prima om non-fictie te presenteren in fictievorm, maar van het resultaat ben ik niet heel erg onder de indruk. Je merkt gewoon dat het uiteindelijk nergens naar toe gaat, en dat het op een willekeurig moment afgerond kan worden, want het rouwen van de schrijver is nog net zo sterk op bladzijde 600 als op bladzijde 1. De eerste 100 bladzijden las ik op één avond, de volgende 500 bladzijden duurden bijna twee weken, met moeite heb ik het einde gehaald. Niet slecht geschreven, maar voornamelijk steeds saaier en ook nietszeggender.

Dat is nu net wat het boek zo sterk maakt voor mij; het duidelijk maken dat het verdriet er voor altijd zal zijn, dat het niet vervaagt, dat het onherstelbaar is. Dat is op een bijzonder krachtige manier binnengekomen bij mij waarbij het boek altijd erg vlot blijft lezen (ondanks de occasionele herhalingen en constante flashbacks).

Ik zie het een beetje als een film waarbij de leidraad een algemene tristesse is die verder geen ontknoping, noch verder spektakel nodig heeft. Dat zijn voor mij de meest pure en mooie films/boeken.

Wat een akelig dramatisch waargebeurd verhaal, maar wat prachtig, ontroerend, menselijk en pijnlijk opgeschreven, eerlijk en puur en niets ontzienend.
De grootste nachtmerrie van iedere ouder. Heel krachtig boek waar het verdriet van afdruipt maar nergens sentimenteel gaat worden, daar is de waarheid voor de schrijver te rouw voor.
Een meesterwerk.

Ruim een maand was ik zoet met het lezen van deze dikke pil. Maar het mooie aan het wat langer lezen in een heel dik boek, is dat je echt opgaat in het verhaal. In dit geval het trieste verhaal van de verwerking van het verlies van een enigst kind. Van der Heijden neemt de lezer mee in het hele proces van ongeloof, ontkenning, verwerking, terugval, het ophalen van allerlei herinneringen, twijfels over hoe verder te leven etc. Wat ik daarbij ook fascinerend vond was dat beide ouders tot in detail wilden weten hoe de laatste weken, dagen en momenten van Tonio verliepen. De één zou het wellicht als kwelling ervaren, maar voor deze ouders werkte het wel. Ik hoop het als vader nooit mee te hoeven maken, het idee alleen al bezorgde me af en toe echt tranen in mijn ogen.

Dit boek staat al lang op mijn lijst maar kan me er nog niet toe zetten om het te lezen, gezien het onderwerp. Heb vorig jaar wel Schaduwkind gelezen van Thomèse, ook over de verwerking van het verlies van een kind. Maar dat was niet zo dik en gek genoeg raakte het mij ook niet heel erg.

Wat ik hier bij vlagen sterk beschreven vond was het gevoel van onomkeerbaarheid. Het definitieve van die persoon nooit meer zien. Daar moet je niet te lang over nadenken bij je eigen kinderen, ik heb ze regelmatig extra geknuffeld. Klinkt wellicht wat overdreven, maar toch is het goed om te beseffen dat je nú moet genieten van elkaar.