La Fiesta del Chivo - Mario Vargas Llosa (2000)

Nadat hij in de jaren 90 de literaire weg volledig was kwijtgeraakt, revancheerde Vargas Llosa zich in 2000 met dit juweel van een roman. De roman beschrijft hoeveel invloed een politieke dictator kan hebben op de privelevens van zijn onderdanen en daarnaast vormt hij de ijzingwekkende kroniek van een poging om die dictatuur omver te werpen. De roman verspringt steeds van plaats en tijd, maar blijft boeiend, spannend (en soms gruwelijk), van pagina 1 t/m pagina 445

De enige reden waarom deze roman geen vijf sterren krijgt, is omdat hij het qua taal moet afleggen tegen de grote romans van Vargas Llosa uit de jaren 60 (Het Groene Huis en vooral Gesprek in de Kathedraal). Wat hij in die grote romans qua taal klaarspeelde is pure, onovertroffen magie.

4,5*

Dit is zo'n roman waarin de hoofdstukken afwisselend verschillende personages volgen. Op zich geen revolutionair of ingewikkeld procedé, maar het geeft veel mogelijkheden voor spanningsopbouw. (Ik houd wel van deze techniek, zie Ik heet Karmozijn en Kinderen van de Arbat bijvoorbeeld). Verder is het naar begrippen van Vargas Llosa tamelijk conventioneel opgezet en min of meer lineair verteld, op de hoofdstukken rondom Urania Cabral na, die juist teruggaan in de tijd. Het feest van de bok is dan ook geen moeilijke literatuur maar vooral een spannend en gruwelijk verhaal over een dictator. Nadat in de eerste hoofdstukken vrij veel achtergrondinformatie wordt gegeven, wat het soms wat stroef doet aanvoelen, wint de roman gaandeweg aan kracht. Uiteindelijk vindt er een aanslag plaats, waarin zowat alles mis gaat wat er maar mis kan gaan, en je je afvraagt waarom er zoveel mensen nodig zijn om één persoon om te leggen. Het hoofdstuk dat volgt vanuit het perspectief van generaal "Pupo" is verbijsterend, vanwege z'n schets van het irrationele in de mens. Hoewel dit voor mij de climax van het verhaal is, gooit Vargas Llosa daarna nog wat overgebleven kaarten op tafel, waarmee de hele geschiedenis fraai wordt afgerond. Sterker nog, een dergelijke roman geeft denk ik meer inzicht dan welk geschiedenisboek dan ook.

Waarom zou je van werkelijk plaatsgevonden gebeurtenissen een grotendeels gefictionaliseerd verhaal schrijven? Of beter gezegd: waarom zou ik dát lezen, en niet een accuraat journalistiek verslag? Het Feest van de Bok, over de moord op de Dominicaanse dictator Trujillo in 1961, heeft zijn trage start ook niet mee. Op gekunstelde wijze moet Vargas Llosa allerlei feiten en context kwijt in dialogen en gedachtestromen: de romanvorm lijkt zich te wreken. Het resultaat is zo’n 200 pagina’s aan onhandige expositie en houterige dialogen.

In drie verhaallijnen worden een voor het regime gevluchte vrouw, een groep mannen die de aanslag voorbereidt, en de dictator op zijn laatste dag gevolgd. De verhalen zullen steeds verder met elkaar verweven raken, en tezamen een breed beeld geven van een land zwichtend onder dictatuur. Met steeds meer vaart en spanning volgen de gebeurtenissen elkaar op, waarbij ik met belangstelling de Machiavellistische machtspolitiek in crisistijden volgde. Vargas Llosa heeft een scherp oog voor de mechanismen van macht en onderdrukking. De roman is óók een beschrijving van een machocultuur, waarbij verlies van viriliteit het einde betekent.

Dir soort observaties zou je toch maar moeilijk kwijtkunnen in een neutrale geschiedschrijving. Dat geldt ook voor de benauwende sfeer van angsten waarin iedereen, de dictator incluis, voortdurend leeft. Je kunt er óver schrijven, maar het zo beschrijven dat je het als lezer zelf ervaart, dat is wat fictie zijn meerwaarde geeft.

Tegenwoordig is de Dominicaanse Republiek vooral bekend als vakantiebestemming voor rijke toeristen, maar aan dat land kleeft ook een bloedige geschiedenis. Deze roman bestaat uit drie grote verhaalbogen, die allemaal rond één historische gebeurtenis op één dag draaien: de moord op Rafael Trujillo op 30 mei 1961.

De eerste boog, in de tegenwoordige tijd geschreven, vindt plaats in 1996. Beetje bij beetje wordt onthuld waarom de geëmigreerde dochter van een trujillist destijds alles en iedereen achtergelaten heeft. De tweede boog toont het perspectief van Trujillo zelf. Naar buiten toe is hij trots, kordaat, proper en ultramannelijk, maar privé lijdt hij heimelijk aan incontinentie en impotentie. Lichamelijke en seksuele details worden expliciet beschreven. De derde boog volgt het viertal dat de moord beraamde, elk met een persoonlijk motief voor wraak.

Je kunt je afvragen hoe zo’n dictator zo lang aan de macht kon blijven. Eenendertig jaar lang was ofwel hijzelf president, ofwel een stroman. De media werden gecontroleerd; andersdenkenden geëlimineerd. Hij pleegde een genocide op de zwarte immigranten uit Haïti. De suikerexport zorgde voor economische welvaart. Dat hij anticommunistisch was, zal geholpen hebben tijdens de Koude Oorlog. Met z’n machtswellust en wispelturigheid maakte hij echter steeds meer vijanden. Op het einde lag hij overhoop met de V.S., de O.A.S., de Katholieke Kerk en veel van z’n voormalige aanhangers.

Het Palacio Nacional, dat de despoot liet bouwen in de tot Ciudad Trujillo omgedoopte hoofdstad, is een veruitwendiging van de macht. Behalve Trujillo worden ook andere historische personages geportretteerd, waaronder Johnny Abbes García, hoofd van de inlichtingendienst. Treffend verwoord is hoe president Balaguer na de moord als een ware machiavellist z’n kar keert. Mario Vargas Llosa slaagt erin feit en fictie te verweven en een stuk twintigste-eeuwse geschiedenis tot leven te brengen.

Het Feest van de Bok las ik zo'n twee maanden geleden, en het verhaal is mij nadien erg bijgebleven. Sowieso is deze hele geschiedenis aangrijpend, wat mede door de overtuigende observaties en de structuur van het boek enorm goed tot uiting komt. Verschillende vertellingen, variërend in tijd en ruimte, geven een indrukwekkend beeld van de situatie op de Dominicaanse Republiek tussen 1930 en 1961, waarvan de moord op dictator Trujilo min of meer het middelpunt vormt.
Ik vond het interessant te lezen hoe verschillende personen, ieder met zijn eigen achtergrond en motivatie, een uitweg proberen te vinden uit een duister systeem. De gevaren van de macht en de verbluffende nasleep van een alleenheerschappij doen mij huiveren.

Mijn kennis van deze situatie was tot voorheen zeer beperkt, waardoor het mij in het begin wat moeite kostte om alle personages helder te krijgen. Maar toen alles duidelijk werd las ik dit boek in een sneltreinvaart uit. Want wat kan Mario Vargas Llosa schrijven zeg; krachtig en meeslepend!