Dichtertje. De Uitvreter. Titaantjes. - Nescio (1918)

Nog iets over de stijl, het viel me nu op hoe vaak zinnen met 'en' beginnen, regelmatig drie of vier keer achter elkaar en soms zelfs al in de eerste zin van een hoofdstuk. Het geeft een bepaalde kadans, alsof je het de verteller hóórt vertellen:

“En ’t tij kwam in en ’t tij ging uit; ’t water rees en viel. En iederen avond kwam de manke havenmeester en maakte eerst ’t groene lichtje aan op ’t Noorderhoofd, de palenwering; en dan kwam i daar af, dan moest i om ’t heele haventje heen en dan zag je ‘m weer bij den toren en dan maakte-n-i het houten hek open en klom de houten trap op en stak ook ’t licht aan den toren aan. En dan zei Japi: ‘alweer een dag meester,’ en dan zei de manke havenmeester: ‘Ja mijnheer, al weer een.’ (Gevolgd door zo nog vier zinnen…).

Heel spreektalig dus, met ook de ingekorte klanken als ‘i’ voor ‘die’. Dat maakt voor de hedendaagse lezer een wat wonderlijk mengsel in combinatie met het (nu voor ons) statig aandoende oud-Nederlands met in onbruik geraakte naamvallen.

Ja, dat herinner ik me nog wel van die verhalen van Nescio die ik op de middelbare school heb gelezen: een hele fijne spreektaal om welke reden Nescio in zijn tijd weinig geliefd was bij de critici (want niet de vereiste hoogdravendheid van Literatuur) maar die voor mij als puber heel fris en rebels jeugdig klonk. Een soort Ik, Jan Cremer maar dan lief en zonder het platte en vulgaire. Het paste goed bij de inhoud van dromende jongens die neerkeken op de burgers en niet volwassen wilden worden (om het met Gabriel Garcia Marquez te zeggen: je stopt niet met het najagen van dromen omdat je oud wordt maar je wordt oud omdat je stopt met het najagen van dromen). Multatuli zou een belangrijke invloed zijn op die spreekstijl van Nescio: Multatuli wilde natuurlijk z'n boodschap overbrengen en gaf niet om stijl maar was daardoor een stilistische vernieuwer die effectiviteit boven mooischrijverij plaatste.

Mijn versie van het boek had als volgorde van de verhalen De Uitvreter - Titaantjes - Dichtertje (de volgorde waarin de verhalen ook zijn geschreven) en dat is beter, want als de bundel was begonnen met Dichtertje dan was ik denk ik niet voorbij dat verhaal geraakt. Ik vond het onsamenhangend en pas op de laatste pagina's begon het me een beetje te grijpen. De andere twee verhalen grepen me gelukkig meteen, en zijn inderdaad wel hoogtepunten van de Nederlandse literatuur. Briljant geschreven (hierboven zijn al enkele schitterende passages geciteerd) en een prachtige melancholieke sfeer, die er gelukkig niet zo dik bovenop ligt dat het melodramatisch wordt. 4* voor de bundel als geheel.

De Uitvreter moet natuurlijk altijd eerst, met die beginzin.

(Zie trouwens ook mijn bericht uit 2007 over de volgorde.)