The Life and Strange Surprising Adventures of Robinson Crusoë - Daniel Defoe (1719)

Toen ik lang geleden op de lagere school uit een serie boeken mocht kiezen, koos ik voor Robinson Crusoë. Meerdere keren gelezen. Heeft er volgens mij toe bijgedragen dat ik ontdekkingsreiziger wilde worden...

Ik vind dit boek eerlijk gezegd veel te overschat. Het mag dan de eerste 'novel' zijn, mij is onbekend waarom mensen dit zo'n geweldig boek vinden. Het personage Crusoë maakt geen karakterontwikkeling door, hij is niet echt geloofwaardig en z'n eindeloze gezeur kwam me op een gegeven moment ook wel de neus uit. De schrijfstijl is niet bijzonder, de gebeurtenissen gaan niet ‘snel’ genoeg om een spannend reisverhaal te zijn. Ik kom niet verder dan 2 sterren.

Ik ben er ook niet echt kapot van. Vooral al die technische zeetermen maken het er het lezen niet plezieriger op.

Ik vondt de zeemanstermen die gebruikt worden ook irritant dat maakt het lezen er niet leuker op nee, maar voor de rest vondt ik het nog een redelijk boek, ik had er eigenlijk wel iets meer van verwacht.

Wat een verschrikkelijk saai boek. Alles is met een bepaald soort droogheid en overbodige nauwkeurigheid verteld, zonder enig interessant oog voor detail, en zonder enige ontwikkeling bij de hoofdpersoon. Daarnaast is het verhaal oersaai, en is het lelijk opgeschreven. Kon er echt vrijwel niets interessants in ontdekken. Psyche (of iemand anders), verklaar je nader.

Dat heeft er waarschijnlijk mee te maken dat er verschillende versies van zijn. Er zijn nogal wat jeugdboeken van gemaakt en die zijn waarschijnlijk beter te verteren.

Ja, dat dacht ik ook al; ik had in elk geval een versie waarop met koeienletters geschreven stond dat hij volledig onaangepast was.

Een fikse tegenvaller. Ellenlange, oninteressante beschrijvingen op het eiland en het is inderdaad een groot gemis dat Robinson nauwelijks een ontwikkeling door gaat. En op het punt dat het écht interessant wordt -bij de komst van Friday- is het ook behoorlijk snel afgelopen. Terwijl dat juist hét element is om interessant drama te creëren.

2*

Zonder dat ik het in de gaten heb gehad, heb ik een verkorte versie waarin een x-aantal bladzijden uit zijn weggelaten. Gezien de bovenstaande reacties een aanrader, want ik heb het lezen van dit boek als een zeer prettige leeservaring beschouwd. Geen ellenlange zeetermen, maar vooral het avontuur van onze vriend stond hierin centraal.

Een vroege roman: in zijn vorm in sommige opzichten opvallend modern, in andere juist helemaal niet. Het paradoxale is dat Robinson van een modern aandoende tegendraadse puber gaandeweg de roman transformeert in een keurige man van zijn tijd, inclusief bekering. De eerste delen zijn dan ook een stuk beter te behappen dan de tweede helft van de roman. Na wat vermakelijke avonturen schetsen de eerste fasen op het onbewoonde eiland een primitief soort overlevingskunst. De mens teruggeworpen op zichzelf, ontdaan van zijn culturele bagage en dus in zekere zin tijdloos. Je zou dit deel een existentiële roman kunnen noemen; een onderzoek naar wat de afwezigheid van mensen betekent voor het bestaan van één mens.

Die basissituatie werd in latere romans als Lord of the Flies nog wel eens aangegrepen voor een ontmaskering van de mens als onbeschaafd wezen. In Robinson Crusoe gebeurt het tegendeel. Robinson ontwikkelt een gezien de beperkingen tamelijk hoogwaardige maatschappij-voor-één-persoon, terwijl er steeds meer morele dilemma’s om de hoek komen kijken zodra met Friday een buitenstaander zijn idylle binnendringt. In die dilemma’s zien we toch ‘gewoon’ de Verlichte mens anno 1700 optrekken, alsof die zelfs in volkomen isolatie zo gedetermineerd is.

Dat is voor mij het zwakste aspect van deze roman. Dit is duidelijk het koloniale tijdperk op zijn hoogtepunt, waarbij er niet eens vraagtekens gezet werden bij de blanke superioriteit. Robinson Crusoe is een viering van de vernuftigheid van de (blanke) mens; technisch onderlegt, en hoewel religieus toch feitelijk (zie ook Defoe's manier van schrijven) en op en top rationeel. De Romantiek is duidelijk nog ver weg, blijkens het minimum aan emoties en gevoelsleven dat de verteller toelaat. Hoewel er veel afstotelijks schuilt in het wereldbeeld dat uit Robinson Crusoe spreekt, moet het boek daar ook weer niet te hard op beoordeeld worden. Het is een boek van zijn tijd: wie meer wil weten over hoe mensen toen in het leven stonden en de wereld bezagen, kan haast geen betere roman treffen dan Robinson Crusoe.
3,5/5

Excuseer dat ik er na al die jaren nog op terug kom.



Dat zou heel goed kunnen, ik heb zelf niet zoveel last gehad in het verleden om diverse versies te kunnen 'verteren'.

Ik kom wel deze nogal lelijke uitschuiver tegen van Het Spectrum inzake de vertaling uit 1980 door Cees Buddingh' (https://www.boekmeter.nl/author/13690):
"In het jaar van verschijnen (1719) werd Robinson Crusoe zeker niet geassocieerd met het verschijnsel 'kinderboek', dat trouwens nog niet bestond. Deze onverdiende devaluatie onderging de roman pas later, eerst door toedoen van Jean-Jacques Rousseau, die gevoelig was voor pedagogische strekkingen, vervolgens via allerlei ongelukkige bewerkingen."
Die mening van Het Spectrum komt nu wat ongenuanceerd over.

Robinson Crusoe behoort tot het collectieve geheugen als het archetype van de eenzame overlever op een eiland. Jeugdbewerkingen, theaterversies en verfilmingen hebben daarbij geholpen. Het was de inspiratiebron voor andere robinsonades, een sketch van Rudy Carrell en een reality show. Het is zo'n boek dat iedereen kent, maar dat weinigen volledig in de originele versie gelezen hebben. De inleidende avonturen in Afrika en Brazilië zou je volgens hedendaagse normen als racistisch kunnen bestempelen, maar dat heeft vooral met godsdienst te maken. Daniel Defoe had een puriteins wereldbeeld, met beschaafde protestanten tegenover primitieve heidenen.

Zodra de eenzame held op z'n eiland zit, ergens in de Caraïbische Zee, wordt het heel meeslepend. Z'n beproevingen zijn schitterend beschreven. Robinson is voortdurend aanwezig als ik-verteller, maar vanuit twee verschillende perspectieven. In de dagboekfragmenten beschrijft hij z'n praktische handelingen op vlak van voeding, huisvesting en kleding. Geitentalg gebruikt hij om kaarsen te maken. In de rest van de roman vertolkt hij het standpunt van de oude, wijze man die terugblikt op de onbezonnenheid van z'n jeugd. De spannende gebeurtenissen worden steeds gekoppeld aan een religieuze bespiegeling, met verwijzingen naar de Bijbel en uiteenzettingen over de goddelijke voorzienigheid.

Menselijk gezelschap krijgen is z'n grootste verlangen, maar tegelijk z'n grootste angst. Dat beseft hij na het zien van die voetafdruk. Vrijdag komt op het eiland aan op een woensdag of een zondag, want Robinson zegt ergens dat z'n kalender er twee dagen naast zat. Door de heiden te bekeren neemt hij de rol van missionaris op zich.

De Engelse taal is verrassend weinig veranderd in de voorbije drie eeuwen. Defoe schreef in kleurrijke, kabbelende volzinnen. Het wordt geen moment saai. Hier en daar kom je een verouderd woord tegen, zoals thither (daar). De afkorting viz. (videlicet) kun je vertalen als namelijk. Van pumps (lichte, veterloze schoenen) dacht ik dat het een modern woord was, maar het blijkt in de achttiende eeuw al voor te komen. Ondanks de achterhaalde ethiek is dit een boek dat je één keer in je leven zou moeten lezen.